W teorii pH jest ilościową miarą stopnia kwasowości i zasadowości roztworów wodnych. Roztwory o niskim pH 0-7 mają odczyn kwasowy (kwas solny w żołądku, coca-cola, kawa, herbata, mleko), z kolei roztwory o pH 7-14 wykazują odczyn zasadowy (ślina, krew, woda morska, mydło). Roztwór obojętny posiada pH równe 7 (chemicznie czysta woda). Odczyn skóry jest lekko kwaśny, wartości pH wahają się pomiędzy 4 a 6, podczas gdy wewnątrz ludzkiego organizmu pH jest zbliżone do obojętnego. Pomiędzy warstwą rogową naskórka a skórą właściwą pojawia się więc różnica w pH nawet o 2-3 jednostki. Kwaśny płaszcz na skórze wykazuje działanie bakteriostatyczne w stosunku do bakterii chorobotwórczych. Najnowsze badania donoszą również o kluczowych enzymach biorących udział w syntezie i utrzymywaniu prawidłowej bariery skórnej, na które duży wpływ ma odpowiednie pH skóry. Powstawanie bariery naskórkowej jest warunkowane enzymami zależnymi od pH skóry: β-glukoceregrozydazy (optimum działania w pH 5,6) oraz sfingomielinazy (optimum w pH 4,5). Obydwa enzymy biorą udział w syntezie ceramidów, składników odpowiedzialnych za przepuszczalność bariery naskórkowej. Istnieje wiele czynników zarówno endogennych, jak i egzogennych wpływających na wahania odczynu naszej skóry, do których zalicza się m.in. wiek, różnice rasowe, choroby skóry, pot czy detergenty używane do codziennej pielęgnacji.

Zaraz po porodzie pH skóry noworodka jest wyższe niż u starszych dzieci czy u dorosłych - wynosi około 7 (niezależnie od miejsca na ciele) i stopniowo maleje pomiędzy 3. a 30. dniem życia. U około 3-miesięcznego dziecka obserwuje się różnice w odczynie skóry w zależności od miejsca na ciele, które jest wyższe na policzkach i pośladkach, a niższe na czole i ramionach, co tłumaczy się okluzją wytworzoną przez pieluszkę (okolice pośladków) i czynniki klimatyczne (okolice policzków, mocno eksponowanych na warunki atmosferyczne). To właśnie w miejscach na skórze, gdzie pH jest wyższe częściej objawia się wyprysk skóry.

W pierwszych dniach życia dziecka obserwuje się nasilone złuszczanie skóry, okazuje się, że występuje ono właśnie w miejscach, w których gradient pH skóry jest wyższy. Proces złuszczania korneocytów jest procesem regulowanym enzymatycznie. Na złuszczanie i degradację korneodesmosomów mają wpływ kalikreina 5 i 7, enzymy należące do grupy proteaz serynowych. Optimum ich działania obserwuje się w pH lekko zasadowym, dlatego podniesiony poziom pH skóry łączy się ze wzrostem ich aktywności, co prowadzi do wzmożonego złuszczania. Z kolei u osób starszych obserwuje się wzrost aktywności enzymów osiągających optimum działania w pH równym 9. Podejrzewa się, że te enzymy są odpowiedzialne za niedobór ceramidów w skórze dojrzałej, co z kolei ma wpływ na osłabioną funkcję barierową skóry.

Wartość pH zależy nie tylko od wieku skóry, ale również od miejsca na ciele. Gradient jest naturalnie wyższy w okolicy pach i pachwin, gdzie chętnie kolonizują się bakterie produkujące przykry zapach. Jednym ze składników dezodorantów są cytryniany (np. cytrynian trietylu), które są alternatywnym pożywieniem dla drobnoustrojów. Podczas metabolizmu cytrynianów przez bakterie nie wydziela się przykry zapach.

Jak donoszą badania naukowe, również kolor skóry ma wpływ na jej pH. U osób ciemnoskórych (Fitzpatrick IV-V) pH skóry jest bardziej kwasowe (ok. 4,6) w porównaniu z osobami z jaśniejszą karnacją (Fitzpatrick I-II), gdzie pH jest mniej kwasowe (ok. 5,0). Co więcej, skóra o ciemnym kolorze posiadała silniejszą barierę ochronną i większą integralność warstwy rogowej naskórka, co również wiąże się z aktywnością enzymów (w silniej kwasowym środowisku, słabiej działają enzymy z grupy proteaz serynowych).

Wraz z rosnącym pH skóry, rośnie aktywność enzymów wpływających na złuszczanie i integralność warstwy rogowej. Nieodpowiednia pielęgnacja, może przyczyniać się do nadmiernego złuszczania skóry, powodować podrażnienia, swędzenie, obrzmienie i odczucie dyskomfortu – szczególnie w przypadku osób ze schorzeniami, trądzikiem czy atopowym zapaleniem skóry. Jak wiadomo standardowe mydło wykazuje odczyn silnie zasadowy (pH = 10), więc stosowanie mydła, czy to w płynie czy w kostce, będzie zmieniało odczyn skóry na silnie zasadowy. Jak donoszą badania, umycie rąk tradycyjnym mydłem, powoduje podniesienie pH na skórze dłoni o 3 jednostki, który to efekt utrzymuje się przez 90 minut. Takie zachowanie powtarzane codziennie niekorzystnie wpływa na procesy naprawcze bariery naskórkowej. Choroby skóry bardzo mylnie kojarzą sie z brakiem higieny, a osoby cierpiące na te choroby traktują swoją skórę zbyt silnymi środkami kosmetycznymi. Takie zachowanie obserwuje się często u osób z trądzikiem pospolitym. Tworzy to zamknięte koło - nieodpowiednia pielęgnacja nasila objawy choroby, opóźnia procesy naprawcze i utrudnia terapię. W takich przypadkach z pomocą przychodzą tzw. „mydła bez mydła”, czyli syndety (synthetic detergents). Syndety wykazują odczyn obojętny lub lekko kwaśny, pH 5,5 - 7, czyli jest zbliżone do naturalnego odczynu skóry. W skład syndetów wchodzą substancje powierzchniowo czynne (np. betaina), które nie naruszają bariery ochronnej skóry i łatwo się zmywają. 

Magdalena Wyszkowska-Kolatko