Działania retinoidów

Retinoidy charakteryzują się dobrą rozpuszczalnością w tłuszczach, dzięki temu dobrze wnikają w warstwę rogową naskórka, w niewielkim stopniu do skóry właściwej i tkanki podskórnej. Związki te przyspieszają odnowę naskórka, wykazują działanie normalizujące w procesach różnicowania keratynocytów, wpływają na funkcje regulacyjne skóry. Retinoidy wywierają wpływ na takie procesy jak synteza białek, metabolizm komórkowy i podziały komórkowe. W naskórku retinoidy mogą wpływać na wydzielanie czynników transkrypcyjnych, czynników wzrostu. Są odpowiedzialne za proliferację komórek warstwy żywej naskórka, eksfoliację stratum corneum. Wskutek poprawy struktury warstwy rogowej dochodzi do wzmocnienia funkcji ochronnej naskórka i zmniejszenia przeznaskórkowej utraty wody – TEWL (Transepidermal Water Loss). W warstwach skóry właściwej zwiększają wytwarzanie kolagenu i elastyny. Stymulują reakcję przekształcenia fibroblastów o niskiej aktywności w komórki odznaczające się stosunkowo dużą produkcją kolagenu. Wzrost liczby i aktywności fibroblastów wpływa pozytywnie na stan tkanki łącznej skóry właściwej, poprawę jędrności, elastyczności oraz nawilżenie skóry [1–3, 4].

Budowa chemiczna retinoidów

Coraz większa liczba modyfikacji spowodowała uszeregowanie retinoidów pod względem budowy chemicznej:

– retinoidy I generacji to związki monoaromatyczne, otrzymywane przez modyfikację grup na polarnym końcu i bocznym łańcuchu polienowym witaminy A, np.: retinol, retinal, tretynoina, izotretynoina;

– retinoidy II generacji (tzw. aromatyczne) są to syntetyczne związki, w których pierścień cykloheksenu zastąpiono pierścieniem benzenu, np.: etretynat, acytretyna;

– retinoidy III generacji (tzw. arotinoidy, poliaromatyczne retinoidy), np. adapalen, tezaroten [2, 4].

Rys. 1. Budowa chemiczna głównych retinoidów.

Metabolizm retinoidów stosowanych miejscowo

W skórze człowieka zachodzi metabolizm retinoidów stosowanych miejscowo. Wolny retinol jest estryfikowany przez acetylotransferazę lecytyny do palmitynianu retinylu stanowiącego materiał zapasowy, jego niewielka część jest następnie utleniana do aktywnej postaci kwasu. Proces utleniania wolnego retinolu do kwasu retinowego jest etapem ograniczającym powstawanie aktywnych metabolitów retinoidów wewnątrz komórek. Początek tego procesu zachodzi podczas łączenia wolnego retinolu ze swoistym białkiem cytoplazmatycznym wiążącym retinol. Powstający kompleks stanowi substrat dehydrogenazy retinolu, enzymu katalizującego przemiany retinolu do retinaldehydu. Retinaldehyd jest utleniany do kwasu retinowego przez oksydazę retinaldehydu. Kwas retinowy reguluje modele ekspresji genowej, przyczyniając się do wzrostu i zróżnicowania keratynocytów skóry.

Skomplikowane przemiany estrów retinylu pozwalają na regulację stężenia czynnych retinoidów w skórze, przyczyniając się w ten sposób do zmniejszenia podrażnienia skóry podczas stosowania pochodnych [4].

Bezpieczeństwo stosowania retinoidów

Retinoidy stosowane miejscowo charakteryzują się wysoką skutecznością w zwalczaniu objawów trądziku (pospolitego, różowatego), rogowacenia starczego, uszkodzeń posłonecznych, a także łuszczycy. Najczęstszymi działaniami niepożądanymi związanymi z miejscowym stosowaniem retinoidów są podrażnienia, które w licznych przypadkach nie ustępują samoistnie, a także działanie tetragenne. Dlatego kobiety w ciąży nie powinny stosować kuracji retinoidami. Należy także pamiętać, że miejscowe stosowanie retinoidów zmusza konsumenta do unikania nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV.

Retinoidy stosowane w kosmetykach

Witamina A i jej pochodne należą do najbardziej efektywnych składników emulsji przeciwstarzeniowych. W celu zminimalizowania negatywnych skutków stosowania retinoidów a zarazem niwelowania posłonecznych uszkodzeń skóry, w przemyśle kosmetycznym stosuje się prekursory kwasu retinowego, takie jak retinol, retinaldehyd oraz estry retinylu (propionian i palmitynian retinylu). Obecnie najcześciej stosowanym w kosmetykach retinoiodem jest retinol. Produkty kosmetyczne charakteryzują się względnie małą zawartością tego związku, względnie od 0,01% do 0,08%. Jest to spowodowane występującymi działaniami niepożądanymi w postaci podrażnień skóry. Należy pamiętać, że pierwsze rezultaty kuracji kosmetykami z retinolem zauważalne są po około 4 miesiącach. Badania różnych autorów udowadniają, że kremy zawierające w swym składzie np. izotretynoinę i retinol w stężeniu 0,1%, redukują zmarszczki oraz zmiany pigmentacyjne skóry. Należy jednak podkreślić, iż terapie trwają około 12 miesięcy [2, 5]. Inni badacze udowodnili skuteczność retinalu w walce z posłonecznymi uszkodzeniami skóry. Emulsje zawierające w swym składzie retinal w stężeniu do 0,05% charakteryzowały się zadawalającym działaniem wobec zmian barwnikowych skóry [6]. Jednakże zastosowanie retinalu jest bardzo ograniczone ze względu na jego niską trwałość. Przypuszcza się, że skuteczność retinolu stosowanego w kosmetykach miejscowo wynika z jego początkowej przemiany do retinalu i ostatecznie kwasu retinowego, aktywnej postaci endogennej [4]. W powszechnie stosowanych kosmetykach zabronione jest stosowanie kwasu retinowego, ze względu częste działania niepożądane, a także syntetycznych retinoidów. W ostatnich latach bada się nowe pochodne retinolu, galusan retinylu i ester kwasu all-trans retinowego, które charakteryzują się znacznie wyższą skutecznością od retinolu. Dodatkowym atutem jest to, że są lepiej tolerowane przez skórę [9].

Literatura:

[1] Ambrosio D., Clugston D.R., Blaner W. Vitamin A Metabolism: An Update. Nutrients, 2011, 3, 63-103.

[2] Hofmann, C. & Eichele, G. Retinoids in development. In The Retinoids: Biology, Chemistry, and Medicine (Sporn, M.B., Roberts, A.B. & Goodman, D.S., eds), 2nd edn, 1994, 87. Raven Press Ltd., New York.

[3] Sorg O., Kuenzli S., Kaya G., Saurat J.H. Proposed mechanisms of action for retinoid derivatives in the treatment of skin  aging. J. Cosmetic Dermatol., 2005, 4, 237.

[4] Drealos Z.D. Kosmeceutyki. Elesevier Urban & Partner, Wrocław 2011.

[5] Maddini S., Lauharanta J., Agache P. i wsp.: Isotretinoin improves the appearance of photodamage skin: Results of a 36-week, multicenter, double-blind, placebo-controlled trial. J. Am .Acad. Dermatol., 2000; 42, 56.

[6] Creidi P., Humbert Ph.: Clinical Use of Topical Retinaldehyde on Photoaged Skin. Dermatology,1999, 199,  49.

[7] Duester G. Families of retinoid dehydrogenases regulating vitamin A function. Production of visual pigment and retinoic acid. Eur. J. Biochem., 2000, 267, 4315.

[8] Kim H., Kim N., Jung S. Improvement in skin wrinkles from the use of photostable retinyl retinoate: a randomized controlled trial. Br. J. Dermatol., 2010, 162, 497.

Opracowała: mgr inż. Michalina Adaszyńska