Reakcje wczesne po ekspozycji na promieniowanie UV

Do powstawania zmian posłonecznych wystarczą krótkotrwałe, ale częste ekspozycje na promieniowanie UV, szczególnie w godzinach 10- 15 i porze letniej. Pierwszym zauważalnym efektem działania promieniowania UV (przede wszystkim UVB) jest rumień i oparzenie słoneczne. Rumień jest reakcją fotochemiczną, powstającą w dwóch fazach. W fazie pierwszej uszkodzone zostają komórki warstwy kolczystej naskórka i dochodzi do denaturacji znajdujących się w niej białek. W drugiej fazie na skutek uwolnienia histaminy dochodzi do rozszerzenia naczyń krwionośnych oraz przekrwienie skóry, w efekcie czego mogą pojawić się pęcherze wypełnione płynem surowiczym . Największe nasilenie rumienia obserwuje się po 12 - 24 godzinach, ponieważ po tym czasie występuje maksymalny efekt działania UVB. O długości utrzymywania się rumienia decyduje w dużej mierze zakres długości fali UV (im dłuższa fala tym rumień utrzymuje się przez dłuższy okres).

Bezpośrednim następstwem powstania rumienia jest pogrubienie naskórka i jego złuszczanie. W cięższych przypadkach oparzenia mogą wystąpić objawy ogólne, jak gorączka, nudności, bóle głowy, wymioty. W krótkim czasie po ekspozycji na UV dochodzi również do immunosupresji, czyli stanu osłabienia lub zahamowanie odpowiedzi immunologicznej. Może towarzyszyć również spadek ilości leukocytów we krwi.

Teleangiektazje, zaskórniki, przebarwienia

Do reakcji wczesnych należy także powstawanie teleangiektazji, czyli rozszerzonych naczyń krwionośnych. Uszkodzone zostają naczynia włosowate skóry, które mogą ulec zanikowi, zarastaniu lub poszerzeniu światła naczynia. Pod wpływem działania promieniowania UVA dochodzi do przerostu gruczołów łojowych, a w efekcie do powstawania zaskórników i brodawek łojotokowych.

Kolejnym skutkiem działania UV są przebarwienia powstające na skutek nierównomiernego gromadzenia się melaniny w komórkach. Można je podzielić na naskórkowe, skórne i mieszane, a ich nasilenie jest zależne od fototypu skóry (tabela 1). Przebarwieniami powstałymi pod wpływem UV, mogącymi uwidocznić się w krótkim czasie od ekspozycji są piegi i ostuda. Piegi powstają w miejscach narażonych na działanie promieni UV u osób z jasną karnacją (fototyp I i II wg Fitzpatricka). Zmiany te ciemnieją pod wpływem promieniowania UV, a bledną w miesiącach zimowych.

Tabela 1. Fototypy skóry wg Fitzpatricka.

• Typ skóry	Reakcja po ekspozycji na słońce
  I	Zawsze oparzenia, nigdy opalenizna
  II	Często oparzenia, czasami opalenizna
  III	Czasami oparzenia, prawie zawsze opalenizna
  IV	Sporadycznie oparzenia, prawie zawsze opalenizna
  V	Stała, umiarkowana pigmentacja (kolor brązowy)
  VI	Stała, silna pigmentacja (kolor czarny)

Ostuda jest schorzeniem pojawiającym się na twarzy u kobiet, częściej z ciemniejszym fototypem skóry. Wystąpienie choroby jest związane z ekspozycją na promieniowanie UV, jednak istotny wpływ wywiera również współistnienie ciąży, schorzeń tarczycy, oraz przyjmowanie doustnych tabletek antykoncepcyjnych.

Rys. 1 Ostuda skóry twarzy.

Reakcje późne na promieniowanie UV

Reakcje późne na działanie promieniowania UV związane są z uszkodzeniem skóry na poziomie molekularnym i biochemicznym. Za odległe skutki działania promieniowania UV odpowiedzialne jest głównie promieniowanie UVA o długości fal 320- 400 nm. Stanowi ono szczególne zagrożenie, ponieważ na jego działanie narażeni jesteśmy przez cały rok, niezależnie od pory dnia, a penetruje ono aż do skóry właściwej. W związku z tym, nadmierne dawki promieniowania UVA kumulują się w ciągu całego życia.

Do najważniejszych odległych skutków działania promieniowania UV należy kancerogeneza, wynikająca z aktywacji onkogenów, powstawania dimerów tymidynowych oraz immunosupresji. Zarówno promieniowanie UVA, jak i UVB jest jednym z czynników predysponujących do powstawania raków skóry: podstawnokomórkowych i kolczystokomórkowych oraz najgroźniejszego - czerniaka złośliwego (melanoma malignum).

Czerniak

Czerniak jest jednym z najbardziej złośliwych nowotworów skóry, wywodzącym się z melanocytów. Może powstawać zarówno w skórze niezmienionej, jak i w obrębie znamion barwnikowych, głównie atypowych. Pomimo, że umiejscawia się głównie w obrębie skóry, może rozwijać się także w gałce ocznej i błonach śluzowych. Poza rolą czynników genetycznych (czerniak w rodzinie), obecnością licznych znamion barwnikowych (powyżej 50), znamion dysplastycznych i wrodzonych, istotnym czynnikiem ryzyka wystąpienia nowotworu jest duże narażenie na promieniowanie UV, oraz oparzenia słoneczne (szczególne znaczenie mają te
w dzieciństwie). Gdy przewlekła ekspozycja na UV współistnieje z jasną karnacją (I i II fototyp wg Fitzpatricka), wystąpienie czerniaka jest bardziej prawdopodobne. Choroba charakteryzuje się skłonnością do przerzutów w obrębie skóry oraz węzłów chłonnych i narządów wewnętrznych zajmując głównie płuca, wątrobę, ośrodkowy ukłąd nerwowy i kości.

Photoaging

Kolejnym odległym skutkiem działania UV jest zewnątrzpochodne starzenie się skóry, tzw. photoaging. W wyniku działania promieniowania UV dochodzi do uaktywnienia metaloproteinaz- enzymów produkowanych przez fibroblasty. Ich nadmierna aktywność powoduje niszczenie włókien kolagenowych w skórze, a w konsekwencji utratę jej jędrności i powstawanie głębokich zmarszczek. Włókna elastynowe również ulegają zniekształceniu, co prowadzi do elastozy, czyli nagromadzenia się mas elastyny w skórze właściwej, co objawia się zmianami przerostowymi o charakterze grudek i guzków na skórze.

Plamy soczewicowate starcze

Działanie UV powoduje również nierównomierną aktywność melanocytów. Jej klinicznym wykładnikiem są zmiany barwnikowe pojawiające się po latach, w miejscach odsłoniętych, jak dekolt, twarz, grzbietowe powierzchnie rąk, poddawanych przewlekłej ekspozycji na promieniowanie UV ( plamy soczewicowate starcze). Plamy soczewicowate starcze występują u osób po 40 roku życia, głownie o fototypie I i II.

Rogowacenie słoneczne

W wyniku zachodzących w warstwie podstawnej naskórka licznych, nieprawidłowych mitoz dochodzi do jego pogrubienia i zaburzeń procesu rogowacenia. Charakteryzuje się to żółtawym odcieniem skóry oraz stanami przedrakowymi: rogowaceniem słonecznym (keratosis senilis) i rogiem skórnym. Rogowacenie słoneczne jest efektem przewlekłej ekspozycji głównie na rumieniotwórcze UVB, klinicznie objawia się żółtobrunatnymi nawarstwieniami rogowymi o suchej, nierównej powierzchni, leżącymi w poziomie skóry lub nieznacznie wyniosłymi. Zdarza się, że zmiany te ulegają transformacji nowotworowej do raków podstawno- i kolczysto komórkowych. Objawem rogowacenia starczego jest także odwodnienie komórek, ujawniające się szorstkością naskórka i jego złuszczaniem.

Odmianą rogowacenia słonecznego jest róg skórny. Podstawową różnicą jest jednak to, że może występować u dzieci, u których nie jest stanem przednowotworowym.

Immunosupresja

Przewlekła ekspozycja na promieniowanie UV odzwierciedla się również w funkcjonowaniu układu immunologicznego. Dochodzi do zmniejszenia liczby KL, odpowiedzialnych za prezentacje antygenów limfocytom T, a w konsekwencji do immunosupresji. Prowadzi to nie tylko do zwiększonej liczby infekcji bakteryjnych, czy wirusowych, takich jak opryszczka, ale może mieć dużo poważniejsze skutki w postaci zwiększonego ryzyka rozwoju nowotworów.