Mieniące się, kolorowe cienie do powiek, barwne szminki, błyszczyki czy lakiery do paznokci przyciągają uwagę dzieci. Naturalne jest, że najmłodsi naśladują dorosłych – makijaż staje się dla nich formą zabawy, a czasami również sposobem na wspólne spędzanie czasu z rodzicem. Rynek zabawek dla dzieci szybko wykorzystał ten fakt, dlatego od lat na sklepowych półkach można znaleźć zestawy do makijażu przeznaczone dla dzieci. W tym miejscu pojawia się jednak istotne pytanie – czy to wciąż zabawka, czy już produkt kosmetyczny? Odpowiedź ma znaczenie, ponieważ w obu przypadkach obowiązują zupełnie inne przepisy prawne.

Kosmetyk czy zabawka? – produkt z pogranicza

Produkty z pogranicza, inaczej nazywane również borderline products, to wyroby, które mogą zostać zakwalifikowane do co najmniej dwóch różnych kategorii określonych przepisami prawa. Jest to niezwykle trudne, aby sklasyfikować prawidłowo, do której z grupy produktów konsumenckich należy przypisać dany artykuł, ponieważ granice często się zacierają. Aby ułatwić ten proces, Komisja Europejska regularnie publikuje przewodniki zawierające szczegółowe wytyczne dotyczące klasyfikacji. W przypadku produktów, z których prezentacji wynika, że ich przeznaczeniem jest wykonywania makijażu u dzieci, zastosowanie ma Rozporządzenie (WE) nr 1223/2009 dotyczące produktów kosmetycznych – niezależnie od wieku docelowego użytkownika. Jednocześnie jednak dany wyrób może również podlegać przepisom Dyrektywy 2009/48/WE w sprawie bezpieczeństwa zabawek, jeśli jego charakter spełnia kryteria przewidziane dla tej kategorii.

Czym są zabawki?

Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/48/WE z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie bezpieczeństwa zabawek zabawka to wyrób zaprojektowany lub przeznaczony do zabawy przez dzieci poniżej 14. roku życia bądź taki, który ze względu na swój wygląd lub inne cechy może być przez nie użyty do zabawy. Dużą trudnością jest poprawne zinterpretowanie określenia, jakim jest „użytek podczas zabawy” oraz jakie cechy decydują o „wartości zabawowej” produktu. Choć dzięki swojej wyobraźni dzieci potrafią wykorzystać niemal każdy przedmiot w zabawie, nie oznacza to, że każdy z nich spełnia definicję zabawki. Aby dany artykuł został uznany jako zabawka pod kątem dyrektywy, jego wartość zabawowa powinna wynikać z zamiaru producenta. Warto przy tym pamiętać, że samo umieszczenie oświadczenia o przeznaczeniu produktu do zabawy nie jest wystarczające. W przypadku wątpliwości klasyfikacyjnych rozważa się dodatkowe kryteria wskazane w przewodniku do Dyrektywy 2009/48/WE opracowanym przez Komisję Europejską, takie jak:

* miejsce sprzedaży i sposób ekspozycji produktu,

* cena,

* grupa docelowa reklamy (np. grafika, kolorystyka, licencja),

* rozmiar wyrobu,

* jakość wykonania, trwałość oraz poziom bezpieczeństwa.

Zestawy do makijażu dla dzieci, które zawierają kolorowe kosmetyki, nie muszą wykazywać tak wysokiej trwałości jak ich odpowiedniki przeznaczone dla dorosłych. Wręcz przeciwnie – pożądane jest, aby produkty te były łatwo zmywalne, niewymagające stosowania zmywaczy lub płynów mogących podrażniać delikatną skórę dziecka. Należy również pamiętać, że tego typu zestawy nie są przeznaczone do codziennego stosowania, lecz stanowią element okazjonalnej zabawy.

Bezpieczeństwo kosmetyków dla dzieci w świetle prawa

Wymagania prawne dotyczące zabawek obejmują nie tylko przepisy regulujące produkty przeznaczone do zabawy, ale również Rozporządzenie (WE) nr 1223/2009 w sprawie produktów kosmetycznych, które nakłada obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa użytkownikowi końcowemu, w tym przypadku dzieciom. Spełnienie wymagań wynikających z dyrektywy zabawkowej nie zwalnia producenta z obowiązku przeprowadzenia odpowiednich badań i oceny bezpieczeństwa dla produktów, takich jak zestawy do makijażu dla dzieci. Zgodnie z rozporządzeniem kosmetycznym produktem kosmetycznym jest „każda substancja lub mieszanina przeznaczona do kontaktu z zewnętrznymi częściami ciała ludzkiego (naskórkiem, owłosieniem, paznokciami, wargami oraz zewnętrznymi narządami płciowymi) lub z zębami oraz błonami śluzowymi jamy ustnej, której wyłącznym lub głównym celem jest utrzymywanie ich w czystości, perfumowanie, zmiana ich wyglądu, ochrona, utrzymywanie w dobrej kondycji lub korygowanie zapachu ciała”. W przypadku zestawu czy innych zabawek przeznaczonych do makijażu spełnione zostają wszystkie punkty z powyższej definicji kosmetyku, ponieważ produkty te są przeznaczone do kontaktu ze skórą, włosami lub paznokciami, a ich celem jest zmiana wyglądu, np. poprzez wykonanie makijażu. Jednocześnie ze względu na konsumentów końcowych, jakimi są dzieci, celem takich produktów jest jednak głównie zabawa, a nie potrzeba czy chęć zmiany wyglądu. Dlatego tak istotne jest, aby przed wprowadzeniem produktu na rynek został on odpowiednio przebadany – m.in. pod kątem czystości mikrobiologicznej, stabilności oraz kompatybilności z opakowaniem. Ze względu na delikatność i wrażliwość skóry dziecka należy unikać stosowania składników mogących wywoływać reakcje alergiczne, a sam produkt powinien przejść badania dermatologiczne potwierdzające jego bezpieczeństwo.

Wycofania z rynku zabawek będących kosmetykami

Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) jest organem kontrolnym odpowiedzialnym za nadzór nad bezpieczeństwem produktów obecnych na rynku. W przypadku stwierdzenia niezgodności zabawek z obowiązującymi przepisami GIS może nakazać ich wycofanie z obrotu, aby zapewnić bezpieczeństwo konsumentów, w szczególności dzieci. Informacje o aktualnych wycofaniach i ostrzeżeniach publikowane są na oficjalnej stronie internetowej Głównego Inspektoratu Sanitarnego. W przeszłości pojawiały się ostrzeżenia dotyczące m.in. kredy do włosów z tatuażami (wycofanej z rynku z powodu zawartości niedozwolonych barwników) czy zestawów do makijażu dla dzieci (zakwestionowanych ze względu na: obecność substancji konserwującej niedozwolonej w produktach pozostających na skórze [mieszaniny metyloizotiazolinonu i metylochloroizotiazolinonu], zbyt niskie stężenie dozwolonego konserwantu [fenoksyetanolu], brak deklaracji innej substancji konserwującej [2-bromo-2-nitropropano-1,3-diolu] w wykazie składników). 

Złożoność problemu kosmetyków służących do zabawy

Kosmetyki do makijażu przeznaczone dla najmłodszych konsumentów stanowią specyficzną niszę rynkową, która może sprawiać trudności przy prawidłowej klasyfikacji produktu. Kluczowe znaczenie ma w tym przypadku uwzględnienie zarówno grupy docelowej (dzieci), jak i funkcji, jakie produkt ma pełnić. Z perspektywy najmłodszych użytkowników są to przede wszystkim produkty służące zabawie, dlatego powinny być one oceniane i oznakowane zgodnie z wymaganiami dotyczącymi zabawek. Jednocześnie nie można pomijać ich dodatkowych właściwości (możliwości aplikacji na skórę, włosy czy paznokcie w celu zmiany wyglądu), co z kolei kwalifikuje je jako produkty kosmetyczne. Oznacza to konieczność spełnienia wymagań wynikających z przepisów prawa kosmetycznego. Prawidłowa kwalifikacja produktu, kompletna dokumentacja, a także wykonanie odpowiednich badań i testów laboratoryjnych są niezbędne, by zapewnić, że produkt wprowadzany na rynek jest bezpieczny, zgodny z prawem oraz odpowiedni do stosowania przez dzieci.