Maciej Siekierski
Wstęp.
Początek XXI wieku przyniósł znaczący wzrost zainteresowania kosmetykami naturalnymi i ekologicznymi. Początkowo, jeszcze w ubiegłym stuleciu, trend ten objawiał się kupowaniem i stosowaniem produktów naturalnych z nazwy, zawierających jak najwięcej naturalnych substancji aktywnych. Wraz ze wzrostem świadomości i wiedzy konsumentów bardzo szybko przełożyło się to na poszukiwanie kosmetyków „wolnych od” („free from”), czyli takich, które nie zawierały w swym składzie jakiejś lub żadnej z niepożądanych substancji pomocniczych, takich jak np.: glikol propylenowy, parabeny, PEG, olej mineralny, SLS i inne.
W ostatnich latach, wraz z dalszym wzrostem spożycia żywności ekologicznej, obserwowany jest bardzo silny trend w stosowaniu certyfikowanych kosmetyków naturalnych i organicznych. Liczne publikacje i ułatwiony, dzięki popularyzacji Internetu, dostęp do wiedzy, powoduje, że coraz więcej konsumentów sięga po tego typu wyroby.
Bardzo silnym i aktualnym trendem, zwłaszcza w najbardziej rozwiniętych krajach, jest zasada zrównoważonego rozwoju(ang.: sustainable development) i zdrowego stylu życia. Dotyczy ona wpływu na ochronę środowiska poprzez korzystanie z surowców ze źródeł odnawialnych, bez szkodzenia tym źródłom, oraz opracowania procedur i sposobów czystszej produkcji. Jest to połączenie problematyki ekologicznej z ekonomiczną, prowadzące do zrównoważonego rozwoju. Zasadę tę stosuje się coraz częściej nie tylko przy produkcji surowców kosmetycznych i gotowych kosmetyków, ale również znajduje ona odzwierciedlenie wśród ich konsumentów. Dodatkowo, w najbardziej rozwiniętych społeczeństwach, obserwowany jest ostatnio wzrost znaczenia wyrobów ze znakiem Sprawiedliwego Handlu („Fairtrade”). Zasada ta, dotycząca głównie wspomagania lokalnych społeczności z różnych stron świata, pośrednio przyczynia się też do zainteresowania oryginalnymi surowcami i produktami naturalnymi.
Rynek kosmetyków ekologicznych.
Konsumentem produktów naturalnych i ekologicznych jest zazwyczaj człowiek zaangażowany, świadomy wpływu dodatków chemicznych na zdrowie, stosunkowo zamożny i ukierunkowany na ponadprzeciętną jakość kupowanych wyrobów. Są to też ludzie nastawieni pro-ekologicznie, preferujący zdrowy i zrównoważony styl życia (tzw. konsumenci LOHAS – akronim od angielskiego zwrotu: Lifestyle of Health and Sustainability). Zdecydowana ich większość wierzy, że produkty naturalne są bezpieczne, przyjazne dla środowiska i, jeżeli w ogóle, wywierają mniejsze skutki uboczne na organizm człowieka. Stąd też często kosmetyki naturalne i organiczne są poszukiwane zwłaszcza przez ludzi o problematycznej i wrażliwej skórze oraz jako produkty dla dzieci.
W ostatnich latach odnotowuje się bardzo intensywny wzrost zainteresowania kosmetykami naturalnymi i ekologicznymi – rokrocznie wzrost ich sprzedaży jest dwucyfrowy, a co kwartał kilkanaście nowych wyrobów z tego segmentu pojawia się na rynku. Ta grupa produktów, spośród wszystkich wyrobów pielęgnacyjnych i toaletowych, jest najbardziej dynamicznie rozwijającą się. W roku 2008 wartość ich sprzedaży w Europie wyniosła 1,4 mld EUR (wzrost o ponad 20%), a w Stanach Zjednoczonych ponad 2 mld USD (wzrost o 19%).
Przewiduje się, że mimo ogólnoświatowego kryzysu, dotykającego również branżę kosmetyczną, poziom sprzedaży kosmetyków naturalnych i ekologicznych zostanie przynajmniej utrzymany, a zdaniem niektórych analityków, ma szansę na dalszy wzrost. Prognozy te bazują na dotychczasowych zmianach w trendach spożycia kosmetyków oraz coraz lepszej dostępności wyrobów naturalnych.
Kosmetyki naturalne i organiczne tradycyjnie sprzedawane w sklepach z produktami organicznymi i sklepach zielarskich, coraz częściej trafiają na półki aptek, wyspecjalizowanych sieci drogeryjnych (np. Sephora), czy też nawet na wydzielone regały dużych supermarketów (np. Tesco, Carrefour). Dobrym miejscem sprzedaży takich wyrobów są centra SPA, gabinety kosmetyczne i ośrodki wypoczynkowe, a także coraz liczniejsze sklepy internetowe. Wiele z kosmetyków naturalnych lub ekologicznych produkowane są jako ‘private labels’, pod silnie promowaną marką.
Rynkowe przykłady produktów naturalnych i ekologicznych można znaleźć niemal w każdym rodzaju produktów kosmetyków, najwięcej spośród wyrobów pielęgnacyjnych do skóry i włosów oraz myjących. Silnym trendem są ostatnio również tzw. mineralne kosmetyki dekoracyjne. Z uwagi na trudność wykonania mniej popularne są produkty do stylizacji włosów, higieny jamy ustnej czy też perfumy.
Pojęcie kosmetyku naturalnego.
W Europie nadal brakuje jednoznacznej, oficjalnej i obowiązującej regulacji prawnej dotyczącej kosmetyku naturalnego czy też ekologicznego. Oczywiście produkty te muszą spełniać wszelkie wymogi stawiane kosmetykom przez obowiązującą dyrektywę kosmetyczną – dokument ten jednak nie definiuje pojęcia kosmetyku naturalnego.
Z uwagi na częste nadużywanie nazwy „kosmetyk naturalny” dla produktów zawierających znaczną ilość składników nienaturalnych, Komitet Ekspertów Produktów Kosmetycznych przy Komitecie Zdrowia Publicznego Rady Europy opracował w 2000 roku wytyczne dla produkcji, marketingu i oznakowania kosmetyków naturalnych. Działanie to miało na celu ujednolicenie pojęcia i zasad wytwarzania takich kosmetyków. Opracowanie to nie stanowi jednak obowiązującego prawa.
Zgodnie ze wspomnianymi wytycznymi, kosmetyk naturalny to produkt otrzymany ze składników pochodzenia naturalnego (roślinnego, zwierzęcego, mineralnego), uzyskanych metodami fizycznymi (np. tłoczenie, ekstrakcja, filtracja, destylacja, suszenie itp.), mikrobiologicznymi lub enzymatycznymi. Składniki kosmetyków naturalnych nie powinny zawierać żadnych zanieczyszczeń mogących zagrażać zdrowiu ludzkiemu.
Wytyczne Komitetu zalecają lub dopuszczają do stosowania następujące surowce:
• rozpuszczalniki naturalne lub pochodzenia naturalnego, takie jak woda, alkohol etylowy, gliceryna,
• wyłącznie naturalne substancje zapachowe, spełniające standardy normy ISO 9235, lub substancje zapachowe wyizolowane z nich metodami fizycznymi; niedozwolone są syntetyczne olejki eteryczne, substancje modyfikowane chemicznie oraz syntetyczne reprodukcje naturalnych zapachów,
• emolienty i emulgatory otrzymane z substancji naturalnych drogą hydrolizy, estryfikacji czy reestryfikacji, np. oleje roślinne, estry, woski, lecytyna, lanolina, polisacharydy, proteiny, lipoproteiny, itp.,
• konserwanty określone jako pseudo-naturalne, wymienione w załączniku VI wspomnianej dyrektywy kosmetycznej (76/768/WE), pod warunkiem wyróżnienia ich na etykiecie stosowną adnotacją („konserwowany [nazwa substancji]”).
Dotychczasowa sytuacja w zakresie certyfikacji kosmetyków naturalnych w Europie.
Brak obowiązujących uregulowań prawnych doprowadził w Europie do tego, że wiele organizacji, zwłaszcza spośród tych certyfikujących wcześniej również produkty spożywcze, opracowało i stosowało do tej pory własne zasady certyfikacji kosmetyków naturalnych i/lub ekologicznych. Praktycznie każda z tych jednostek w swoich założeniach bazowała na wspomnianych wytycznych. Proces certyfikacji tych wyrobów nie był i nie jest obligatoryjny, ale świadomi konsumenci produktów organicznych nie kupują kosmetyku, który nie jest opatrzony znakiem, pieczęcią któregoś ze znanych organów. Tym nie mniej wielość tych znaków oraz różniące się w szczegółach zasady certyfikacji doprowadzają często do dezorientacji zarówno producentów, jak i samych konsumentów kosmetyków naturalnych i ekologicznych.
Powyższa sytuacja doprowadziła do zawiązania się w 2002 roku na targach BIOFACH grupy roboczej wiodących europejskich jednostek standaryzujących, której celem było opracowanie wspólnych i jednolitych zasad certyfikacji kosmetyków. Organizacje te – Ecocert (Francja), BDIH (Niemcy), Soil Association (Wielka Brytania), ICEA (Włochy), Cosmebio (Francja) i Bioforum (Belgia) – działały do tej pory w 38 krajach świata i mogą pochwalić się certyfikowaniem ponad 1000 firm i 11000 kosmetyków.
Proces harmonizacji zasad trwał długo, ale ostatecznie przyniósł opracowanie jednolitych standardów o nazwie COSMOS (Cosmetics Organic Standard), które miały zacząć obowiązywać pod koniec marca 2009 roku, ale termin ich oficjalnego ogłoszenia i wprowadzenia został przesunięty na jesień. Te nowe, wspólne standardy mają też pozwolić powyższym organizacjom na kontynuację ich dotychczasowej pracy, bez większych zmian. Pierwsze kosmetyki certyfikowane według nowych zasad powinny pojawić się na rynku w I. kwartale 2010 roku.
Alternatywnie, zawiązane pod koniec 2007 roku przez pionierskie firmy produkcyjne (Laverana, Logocos, Primavera, Santaverde, Wala i Weleda), Europejskie Ugrupowanie Interesów Producentów Kosmetyków Naturalnych i Organicznych o nazwie NaTrue, w ciągu roku opracowało i wdrożyło do stosowania swoje kryteria certyfikowania i znakowania kosmetyków naturalnych i ekologicznych. Również w tym przypadku podstawowy cel był podobny – klarowność obowiązujących zasad i wzrost świadomości konsumentów. Pierwsze kosmetyki certyfikowane wg zasad NaTrue pojawiły się rynku na początku tego roku.
Harmonizacja zasad certyfikacji kosmetyków naturalnych i organicznych – COSMOS-standard.
Ujednolicenie standardów przez czołowe organizacje standaryzujące, obok wspomnianych korzyści dla konsumenta, ma również za zadanie stworzenie możliwości certyfikowania każdego rodzaju kosmetyku, promocję polityki zrównoważonego rozwoju i konsumpcji i, co za tym idzie, zwiększenie stosowania certyfikowanych surowców – produktów rolnictwa ekologicznego.
A. Podstawowe zasady doboru surowców.
Ogólną zasadą standardów COSMOC jest zabronienie stosowania takich składników, technologii lub procesów, które mogą być zagrożeniem dla zdrowia lub otoczenia. Dlatego nie wolno używać:
• nanocząsteczek o wymiarze mniejszym niż 100 nm,
• organizmów modyfikowanych genetycznie (GMO) i ich pochodnych, powyżej ich rzeczywistej granicy detekcji, tzn. 0,1%,
• promieniowania gamma i promieniowania rentgenowskiego (trwa dyskusja na temat dopuszczenia glinek i innych minerałów zabezpieczanych tym promieniowaniem),
• surowców i produktów testowanych na zwierzętach, za wyjątkiem tych, gdzie jest to wymagane przez prawo.
Wszystkie surowce, dopuszczone do stosowania w kosmetykach naturalnych i organicznych, zostały w standardach COSMOS podzielone na następujące grupy:
1. Woda.
Można stosować praktycznie każdą wodę spełniającą standardy higieniczne – ogólna liczba drobnoustrojów w jednym litrze <10.
2. Substancje mineralne.
Są to surowce występujące w naturze, powstałe podczas procesów geologicznych, za wyjątkiem pochodnych paliw kopalnych. W grupie tej znajdują się zarówno naturalne minerały, pozyskiwane i oczyszczane metodami fizycznymi, jak również składniki pochodzenia mineralnego, przetworzone zgodnie z obowiązującymi przepisami, wymienione na osobnej liście.
Ta grupa surowców to przede wszystkim nieorganiczne pigmenty, glinki, glinokrzemiany, mika, krzemionka i różne naturalne sole.
3. Agro-składniki przetworzone metodami fizycznymi.
Pod pojęciem agro-składnik rozumie się produkt roślinny, zwierzęcy lub mikrobiologiczny pochodzący z rolnictwa, upraw wodnych lub dzikiego zbioru.
W tej kategorii znajdują się surowce pozyskiwane z roślin, produktów zwierzęcych (za wyjątkiem wyekstrahowanych z żywych lub martwych zwierząt) lub mikroorganizmów. Przy stosowanych fizycznych metodach ich pozyskiwania należy zwrócić uwagę, aby procesy te zapewniły zachowanie właściwości substancji aktywnych oraz aby wszelkie materiały pomocnicze i rozpuszczalniki były pochodzenia naturalnego.
Składniki te mogą być certyfikowane jako organiczne (ekologiczne).
Są to przede wszystkim roślinne ekstrakty, oleje, woski, destylaty, olejki eteryczne i ich frakcje, a także składniki odzwierzęce, jak lanolina, mleko, mleczko i wosk pszczeli.
4. Agro-składniki przetworzone metodami chemicznymi.
Procesy chemiczne, służące pozyskiwaniu tych składników, muszą spełniać wymagania zielonej chemii, opracowane przez Agencję Ochrony Środowiska (Green Chemistry Programme, USA 1998). Metody te muszą cechować się niską ekotoksycznością (niskie zużycie energii, niewielka ilość odpadów, bez niebezpiecznych produktów ubocznych, surowce z odnawialnych źródeł), a powstałe produkty muszą być łatwo biodegradowalne i bezpieczne.
Do produkcji tych agro-składników powinny być użyte surowce ze źródeł odnawialnych, ale dopuszcza się ograniczone stosowanie surowców petrochemicznych lub innych, zachowując zasady nie stosowania określonych procesów (np. bez etoksylacji, sulfonowania, bez procesów z wykorzystaniem tlenku etylenu, rtęci, rozpuszczalników petrochemicznych).
Surowce te to głównie emulgatory i emolienty pochodzenia roślinnego, będące przeważnie estrami lub eterami, uwodornione oleje roślinne, hydrolizaty protein roślinnych (ale też protein mleka i jedwabiu), polisacharydy, pochodne lanoliny, skrobi i celulozy, gumy, substancje aktywne pochodzenia roślinnego.
5. Substancje syntetyczne.
Z uwagi na to, że, na chwilę obecną, nie są dostępne naturalne, alternatywne substancje zapewniające bezpieczeństwo i stabilność kosmetyku, przejściowo dopuszcza się stosowanie kilku ściśle określonych substancji syntetycznych:
• kwas benzoesowy i jego sole,
• alkohol benzylowy,
• kwas dehydrooctowy i jego sole,
• benzoesan denatonium (tylko tam, gdzie jest to prawnie wymagane),
• heliotropina,
• kwas salicylowy i jego sole,
• kwas sorbowy i jego sole,
• dioctan glutaminianu tetrasodowego (Tertasodium Glutamate Diacetate).
Są to w większości konserwanty (tzw. identyczne z naturalnymi), najczęściej stosowany skażalnik spirytusu oraz biodegradowalna substancja chelatująca.
Stosowanie innych surowców kosmetycznych, a w szczególności innych substancji syntetycznych i pochodnych ropy naftowej, jest w kosmetykach naturalnych i organicznych zabronione.
B. Wymagania recepturowania kosmetyków naturalnych i organicznych.
Standardy COSMOS wyróżniają dwie kategorie certyfikowanych kosmetyków:
1. Kosmetyk naturalny.
Może on zawierać maksymalnie 5% substancji syntetycznych, z uwzględnieniem części syntetycznych (wg ich masy cząsteczkowej) tych agro-składników pozyskiwanych metodami chemicznymi, do których produkcji użyto nie tylko surowce naturalne.
Przy kosmetyku naturalnym nie ma konieczności użycia składników organicznych, ale w przypadku ich zastosowania, dopuszcza się ich %-owe wykazanie na etykiecie.
2. Kosmetyk organiczny.
Odnośnie stosowania substancji syntetycznych musi on spełniać tę samą zasadę, co produkt naturalny (max 5%), a ponadto:
• minimum 20% wszystkich składników musi być organiczne (ekologiczne),
• minimum 95% agro-składników przetworzonych metodami fizycznymi musi być organiczne, a, jeżeli są dostępne i jest to możliwe, to nawet całość tych składników powinna być ekologiczna,
• w ciągu 2 lat od wprowadzenia tych standardów (a więc w 2011r.), minimum 30% agro-składników przetworzonych metodami chemicznymi musi być pochodzenia organicznego.
Do obliczenia ilości składników organicznych w recepturze kosmetyku, należy wziąć pod uwagę zastosowaną ilość poszczególnych agro-składników oraz procentowy udział ich części ekologicznej, uwzględniony na ich certyfikacie. Jest to istotne zwłaszcza przy ekstraktach i hydrolatach – decyduje część ekologiczna rośliny i organicznego rozpuszczalnika w stosunku do całości surowców użytych do ich produkcji.
C. Zasady produkcji, pakowania i przechowywania.
Produkcja kosmetyków naturalnych lub ekologicznych powinna odbywać się w odseparowaniu od procesów wytwarzania produktów nie podlegających certyfikacji. Ma to na celu wyeliminowanie ryzyka chociażby przypadkowego domieszania zabronionych składników. Dotyczy to również przechowywania i właściwego oznakowania zarówno surowców, jak i gotowych wyrobów. Sam proces produkcyjny powinien zapewnić tworzenie substancji biodegradowalnych, być przyjazny dla środowiska (niskie zużycie energii, mniejsze obciążenie ściekami), oraz powinien umożliwić zachowanie cech i właściwości użytych naturalnych surowców. W zakładzie produkcyjnym musi być wdrożony System Kontroli Jakości, monitorujący produkcję na każdym jej etapie, począwszy od kontroli surowców aż po analizę gotowych kosmetyków.
Kosmetyki powinny być zapakowane w opakowania przyjazne środowisku, ekonomiczne, łatwe do ponownego przetworzenia i, w miarę możliwości, produkowane z materiałów pochodzących z recyklingu . Stosowane opakowania powinny być rewidowane pod kątem powyższej zasady co najmniej raz na trzy lata, co musi być potwierdzone odpowiednimi zapisami.
Zabrania się stosowania opakowań zawierających PVC lub piankę polistyrenową ani też materiały produkowane z lub przy udziale organizmów modyfikowanych genetycznie i enzymów inżynierii genetycznej. Dopuszcza się natomiast stosowanie innych chlorowanych plastików, jak np. polichlorek winylidenu (PVdC).
Jako sprężone gazy nośnikowe w aerozolach mogą jedynie być stosowane: powietrze, tlen, azot, dwutlenek węgla i argon.
Zakład produkcyjny powinien mieć wdrożony plan zarządzania środowiskowego, dotyczący wszelkich odpadów produkcyjnych, zapewniając ich odpowiednią utylizację lub recykling.
W celu utrzymania higieny mogą być stosowane przede wszystkim następujące środki myjące i dezynfekujące: alkohol pochodzenia roślinnego, alkohol izopropylowy, amfoteryczne środki powierzchniowo czynne, nadtlenek wodoru, mineralne kwasy i zasady oraz inne środki odpowiadające standardom COSMOS.
D. Zasady znakowania kosmetyków certyfikowanych.
1. Znakowanie certyfikowanego produktu naturalnego:
• Produkt musi być oznakowany napisem ‘COSMOS-NATURAL’ lub odpowiednim logiem ‘COSMOS-NATURAL’.
• Należy wskazać jednostkę certyfikującą poprzez podanie jej nazwy, kodu lub logo.
• Składniki organiczne można wykazać jedynie na liście INCI poprzez dodanie zwrotu: „z rolnictwa ekologicznego”, lub podobnego zdania, używając tej samej czcionki, jak dla całej listy INCI.
• Może być podana procentowa zawartość składników pochodzenia organicznego (ekologicznego) w masie ogólnej produktu, wyrażona jako ‘x% organicznych w całości’.
• Można wskazać na procentową zawartość składników organicznych w stosunku do całości bez wody lub w stosunku do całości bez wody i minerałów, ale należy jasno określić, czego ten stosunek dotyczy.
• Na froncie etykiety nie wolno zamieszczać żadnego stwierdzenia związanego z organicznością (ekologicznością) produktu.
2. Znakowanie certyfikowanego produktu organicznego (ekologicznego):
• Produkt musi być oznakowany napisem ‘COSMOS-ORGANIC’ lub odpowiednim logiem ‘COSMOS-ORGANIC’.
• Należy wskazać jednostkę certyfikującą poprzez podanie jej nazwy, kodu lub logo.
• Składniki organiczne można wykazać jedynie na liście INCI poprzez dodanie zwrotu: „z rolnictwa ekologicznego”, lub podobnego zdania, używając tej samej czcionki, jak dla całej listy INCI
• Musi być podana procentowa zawartość składników pochodzenia organicznego (ekologicznego) w masie ogólnej produktu, wyrażona jako ‘x% organicznych w całości’.
• Można wskazać na procentową zawartość składników organicznych w stosunku do całości bez wody lub w stosunku do całości bez wody i minerałów, ale należy jasno określić, czego ten stosunek dotyczy.
• Nie wolno stosować określenia ORGANIC w nazwie produktu, o ile produkt ten nie składa się w 95% (w 100%? – temat nadal poddany dyskusji) z surowców ekologicznych.
Stosowanie w nazwie firmy lub marki określenia ‘ekologiczny’ w przypadku produktów certyfikowanych nie może wprowadzać w błąd konsumentów. Używanie logo lub określenia ‘COSMOS standard” w materiałach reklamowych i literaturowych dozwolone jest jedynie w przypadku konkretnych certyfikowanych produktów lub marek w taki sposób, aby nie doprowadzić do nieporozumień lub niewłaściwych skojarzeń z innymi, nie certyfikowanymi produktami lub markami.
E. Certyfikacja i inspekcja.
Chcąc wprowadzić do obrotu certyfikowany wg standardów COSMOS kosmetyk naturalny lub organiczny należy:
1. Poddać inspekcji i certyfikacji proces produkcyjny i wyroby. Kontrolę przeprowadzić może wyłącznie organizacja akredytowana wg ISO 65 i autoryzowana przez grupę roboczą Europejskich Standardów Kosmetycznych, mająca doświadczenie w certyfikowaniu kosmetyków i współpracująca w tym zakresie z innymi organizacjami certyfikującymi.
2. Posiadać ważny certyfikat produkcyjny wystawiony przez powyższą organizację.
3. Przejść pozytywnie coroczną inspekcję, która może składać się nawet z kilku niezapowiedzianych kontroli.
4. Pozwolić organizacji certyfikującej i kontrolnej na losowe lub wynikające z podejrzeń pobranie próbek i przeprowadzenie analiz składników lub zanieczyszczeń.
Standardy COSMOS mają zacząć obowiązywać po ich oficjalnym opublikowaniu jeszcze w 2009 r.
W początkowym okresie, certyfikacja zgodnie z COSMOS będzie obowiązywała równolegle z przyznanymi wcześniej, przez organizacje tworzące grupę roboczą, znakami kosmetyków naturalnych lub ekologicznych. Docelowo, najpóźniej w ciągu 36 miesięcy od opublikowania, dotychczasowe certyfikaty powinny zostać zastąpione przez ujednolicone znaki COSMOS-NATURAL lub COSMOS-ORGANIC.
Koszt certyfikacji zależy od nakładu pracy i jest on kwestią umowy między producentem a jednostką certyfikującą.
Standardy NaTrue dla kosmetyków naturalnych i organicznych
Bezpośrednią przyczyną powstania NaTrue – Europejskiego Ugrupowania Interesów Producentów Kosmetyków Naturalnych i Organicznych – był brak prawnej definicji kosmetyku naturalnego i zamieszanie w dziedzinie certyfikowania wyrobów naturalnych i organicznych.
Zawiązany przy tej organizacji non-profit Komitet Naukowy w ciągu roku opracował standardy dla kosmetyków naturalnych i organicznych, których głównymi celami są:
• określenie zasad tworzenia autentycznie naturalnych i organicznych kosmetyków,
• wzrost świadomości konsumentów odnośnie wartości składników kosmetyków naturalnych i ich wpływu na zdrowie i otoczenie,
• precyzyjne zdefiniowanie substancji naturalnych, identycznych z naturalnymi i niemal naturalnych, możliwych do zastosowania w certyfikowanych kosmetykach,
• wpływ na producentów surowców kosmetycznych celem zabezpieczenia dostępności naturalnych substancji aktywnych klasy premium,
• stworzenie międzynarodowego, całkowicie przejrzystego, czystego w swej treści oraz budzącego zaufanie konsumentów znaku certyfikowanych kosmetyków naturalnych i organicznych.
A. Podstawowe zasady doboru surowców.
Poza wodą, która w większości kosmetyków jest substancją bazową, standardy NaTrue ściśle określają pozostałe dozwolone surowce, grupując je w następujący sposób:
1. Składniki naturalne – podstawowe surowce kosmetyków naturalnych.
Są to substancje pochodzenia roślinnego, z nieorganicznych minerałów, lub zwierzęcego (za wyjątkiem martwych kręgowców), pozyskiwane jedynie metodami fizycznymi, włączając w to ekstrakcję. Dopuszczone są też metody enzymatyczne i mikrobiologiczne, o ile zastosowane naturalne enzymy i mikroorganizmy odpowiadają wymaganiom ekologicznej żywności (przepisy EC 834/2007).
Powinny być one, w miarę możliwości, jakości organicznej (ekologicznej).
W przypadku pozyskiwania substancji naturalnych drogą ekstrakcji, jako rozpuszczalniki mogą być stosowane:
• dwutlenek węgla,
• etanol pochodzenia roślinnego,
• oleje i tłuszcze roślinne,
• roślinna gliceryna,
• woda.
Jeżeli nie ma innej możliwości technologicznej, zezwala się na tymczasowe stosowanie innych rozpuszczalników (za wyjątkiem aromatycznych i halogenowych), pod warunkiem ich całkowitego lub takiego usunięcia po zakończonej ekstrakcji, że pozostałe śladowe ilości nie będą mieć wpływu na produkt gotowy.
Bielenie olejów i wosków jest dopuszczone tylko wtedy, gdy podczas tego procesu nie stosuje się chloru (podchlorynu sodu).
Substancje naturalne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, podobnie jak i gotowe produkty, nie mogą być poddawane działaniu promieniowania jonizacyjnego.
Składnikami naturalnymi są również naturalne zapachy (olejki eteryczne), które odpowiadają standardom ISO 9235. W tej grupie zawarte są także wyizolowane frakcje olejków eterycznych oraz olejki lub kompozycje zapachowe z nich zrekonstruowane. Są to zarazem jedyne dozwolone do zastosowania w wyrobach certyfikowanych substancje zapachowe.
2. Substancje identyczne z naturalnymi – mogą być stosowane wtedy, gdy takie same naturalne substancje nie mogą zostać pozyskane z natury przy zastosowaniu rozsądnych środków technicznych. W tej grupie znajdują się:
Konserwanty identyczne z naturalnymi:
- kwas benzoesowy, jego sole i ester etylowy,
- alkohol benzylowy,
- kwas mrówkowy,
- kwas propionowy i jego sole,
- kwas salicylowy i jego sole,
- kwas sorbowy i jego sole.
substancje identyczne z naturalnymi, pozyskane z naturalnych minerałów za pomocą reakcji chemicznych, co niejednokrotnie zapewnia ich większą czystość; substancje takie mogą być powlekane, o ile wykonuje się to substancjami naturalnymi lub niemal naturalnymi, w rozumieniu standardów NaTrue.
3. Substancje niemal naturalne – dopuszcza się do zastosowania tylko wtedy, gdy ich specyficzna funkcja jest niemożliwa do osiągnięcia za pomocą składników naturalnych. Substancje te są pozyskiwane wyłącznie z odnawialnych surowców naturalnych lub minerałów, za wyjątkiem oleju mineralnego, i powinny być wytwarzane za pomocą procesów chemicznych zbliżonych do mechanizmów fizjologicznych. W miarę możliwości, surowce do ich produkcji powinny być jakości organicznej. Substancje te powinny być biodegradowalne.
Została opracowana otwarta pozytywna lista substancji niemal naturalnych, obejmująca głównie emulgatory i emolienty pochodzenia roślinnego (będące przeważnie estrami lub eterami), uwodornione oleje roślinne, hydrolizaty protein roślinnych, mleka i jedwabiu, polisacharydy i pochodne innych substancji naturalnych. Lista ta, która może być uzupełniana o kolejne pozycje odpowiadające wymaganiom NaTrue, zawiera również substancje aktywne występujące w naturze, których pozyskanie ze źródeł naturalnych jest utrudnione.
Została również opracowana dodatkowa lista substancji niemal naturalnych, których produkcja musi odbywać się z surowców organicznych. Na dzień dzisiejszy są to:
• gliceryna (Glycerin) z organicznych tłuszczów i olejów,
• organiczne mydła (Sodium Beeswax, Sodium Cocoate, Sodium Olivate, Sodium Palmate),
• sulfatowany organiczny olej rycynowy (Sulphated Castor Oil).
Przepis ten obowiązywać będzie od 1 stycznia 2012 r., a wspomniana lista dodatkowa będzie sukcesywnie uaktualniana.
B. Wymagania recepturowania kosmetyków naturalnych i organicznych.
Komitet Naukowy NaTrue wprowadził 3 poziomy certyfikacji kosmetyków naturalnych i organicznych i zarazem 3 charakterystyczne znaki graficzne, służące ich rozróżnieniu. Dla każdej z kategorii, oprócz wymagań podstawowych, podane są szczegółowe wymagania minimalnej zawartości substancji naturalnych i maksymalnej zawartości substancji niemal naturalnych, z rozróżnieniem na poszczególne rodzaje kosmetyków. Przy obliczaniu procentowej zawartości części naturalnej w substancjach naturalnych zawierających wodę, należy brać pod uwagę następujące wartości:
• soki roślinne – w 100% naturalne,
• skoncentrowane soki roślinne – naturalny jest tylko 100%-owy koncentrat, a nie woda zastosowana do jego rozpuszczenia,
• ekstrakty wodne – naturalne tylko w części pochodzącej z rośliny,
• ekstrakty wodno-alkoholowe (glicerynowe) – naturalne zarówno w części rośliny jak i alkoholu (gliceryny).
Nie określa się natomiast maksymalnej ilości substancji identycznych z naturalnymi ani wody (w przypadku kosmetyków ją zawierającą).
Te trzy kategorie to:
1. Kosmetyk naturalny (znak z jedną gwiazdką).
Przy recepturowaniu kosmetyków naturalnych stosować można jedynie wodę i surowce odpowiadające trzem wymienionym wcześniej grupom – substancje naturalne, identyczne z naturalnymi i niemal naturalne. Brak dodatkowych wymagań dla tej kategorii.
2. Kosmetyk naturalny z częścią organiczną (znak z dwiema gwiazdkami).
Produkt taki musi spełniać wymagania stawiane kosmetykom naturalnym, a ponadto w swoim składzie musi zawierać minimum 15% substancji naturalnych nie modyfikowanych chemicznie, oraz maksimum 15 % substancji niemal naturalnych. Dodatkowo przynajmniej 70% substancji naturalnych musi pochodzić z kontrolowanego rolnictwa ekologicznego i/lub z kontrolowanego dzikiego zbioru, zgodnych z kryteriami przepisów ekologicznych Unii Europejskiej (EC 834/2007).
3. Kosmetyk organiczny (znak z trzema gwiazdkami).
Produkt taki musi spełniać wymagania stawiane kosmetykom naturalnym, a ponadto w swoim składzie musi zawierać minimum 20% substancji naturalnych nie modyfikowanych chemicznie, oraz maksimum 15 % substancji niemal naturalnych. Dodatkowo przynajmniej 95% substancji naturalnych musi pochodzić z kontrolowanego rolnictwa ekologicznego i/lub z kontrolowanego dzikiego zbioru, zgodnych z kryteriami przepisów ekologicznych Unii Europejskiej (EC 834/2007).
Szczegółowe wymagania dla powyższych trzech kategorii (wg gwiazdek) dotyczące zawartości poszczególnych grup składników w odniesieniu do różnych rodzajów kosmetyków określone są w poniższej tabeli:
C. Zasady produkcji, pakowania i przechowywania.
Podczas produkcji, przetwarzania i napełniania kosmetyków naturalnych i organicznych należy zapewnić brak możliwości przenikania jakichkolwiek niepożądanych substancji pochodzących z tych procesów, opakowań czy pojemników magazynowych.
Wymagania stawiane opakowaniom dla kosmetyków certyfikowanych:
• opakowanie powinno być w miarę możliwości ograniczone do minimum,
• o ile to możliwe, powinno być ono zaprojektowane do wielokrotnego użycia (za wyjątkiem opakowań próbek kosmetyków),
• o ile jest to technicznie możliwe i dostępne, powinno się stosować opakowania nadające się do recyklingu, produkowane z odnawialnych surowców,
• zabrania się stosowania opakowań z plastików halogenowanych.
• opakowania ciśnieniowe z gazami nośnikowymi nie mogą być certyfikowane ani jako naturalne, ani jako organiczne.
D. Zasady znakowania kosmetyków certyfikowanych.
Kosmetyki certyfikowane wg zasad NaTrue mogą być opatrzone znakiem odpowiednim dla danego poziomu certyfikacji.
Zgodnie z wytycznymi Rady Europy substancja konserwująca powinna byś wyróżniona na etykiecie stosowną adnotacją („konserwowany: [nazwa substancji]”).
Nie stawiane są natomiast inne obostrzenia dotyczące napisów na etykiecie, stosowanych pojęć czy wyrażeń.
E. Certyfikacja i inspekcja.
Certyfikacja kosmetyków wg standardów NaTrue nie zależy od członkowstwa w tym ugrupowaniu, może wystąpić o nią dowolny producent kosmetyków. Jednakże żeby móc stosować którykolwiek ze znaków NaTrue, niezbędne jest certyfikowanie minimum 75% wszystkich produktów danej marki.
Sam proces certyfikacji i częstotliwość inspekcji wygląda następująco:
1. Wstępna weryfikacja dokumentacji dostarczonej przez producenta: ilość produktów danej marki podlegająca certyfikacji, informacja o miejscu produkcji, szczegółowa receptura ilościowa wg INCI, dokumentacja surowcowa potwierdzająca ich pochodzenie (RMD wg wzoru opracowanego przez NaTrue).
2. Audyt produkcyjny, obejmujący kontrolę receptur i specyfikacji surowcowych, identyfikację zapisów produkcji.
3. Inspekcje okresowe:
• jeżeli w danym roku audyt miał miejsce, ponowna inspekcja nie jest konieczna (nawet certyfikując dowolną ilość kolejnych produktów),
• jeżeli w kolejnych latach mają być certyfikowane dalsze produkty, wymagana jest inspekcja (maksymalnie raz w roku),
• jeżeli nowe produkty nie są zgłaszane do certyfikacji, a poprzednie nadal są wytwarzane, zakład musi być audytowany ponownie po 2 latach.
Certyfikację może przeprowadzić jedynie jednostka audytowana przez NaTrue. Aktualizowana lista takich organizacji certyfikujących dostępna jest na stronie internetowej: http://www.natrue-label.com/certification/list-of-certifiers.html
Koszty certyfikacji zależą od nakładu pracy (sprawdzenie dokumentacji i audyt) i są fakturowane przez jednostkę certyfikującą. Dodatkowo należy liczyć się z jednorazowym kosztem 80-150 EUR za każdy produkt (w zależności od ilości certyfikowanych wyrobów), na pokrycie wydatków związanych z informacją dla konsumentów i zawiadomieniem o nadanym znaku NaTrue – jest to więc de facto opłata za możliwość stosowania tego znaku.
Podsumowanie.
Powstanie NaTrue i szybkie opracowanie własnych standardów, w znaczący sposób przyspieszyło ujednolicenie dotychczasowych zasad certyfikacji proponowanych przez wiodące europejskie organizacje standaryzujące, co było oczekiwane zarówno przez producentów jak i świadomych konsumentów. Zarówno organizacje certyfikujące opracowujące standardy COSMOS jak i Ugrupowanie NaTrue zgadzają się, że mnogość znaków kosmetyków naturalnych i ekologicznych, z których niektóre stosowane są tylko lokalnie, na bardzo ograniczonym rynku, przy jednoczesnym braku międzynarodowych standardów, powoduje niejasność kryteriów certyfikacji, dowolność w ich stosowaniu oraz znaczną dezorientację konsumentów. Istnieje więc potrzeba stosowania klarownych i ogólnie znanych zasad.
Zaprezentowane powyżej obydwa standardy, wbrew pozorom, nie różnią się w znaczący sposób. Podstawowe kryteria, dozwolone procesy przetwarzania surowców, wymogi recepturowania dwóch kategorii są bardzo zbliżone lub praktycznie takie same, jedynie w inny sposób są określane.
Różnice w standardach to:
1. Dodatkowa, pośrednia kategoria NaTrue: kosmetyk naturalny z częścią organiczną, zbliżona do najnowszych standardów amerykańskich „made with organic”.
2. NaTrue naturalne minerały szereguje w jednej grupie z innymi substancjami naturalnymi, wliczając je od niedawna (marzec 2009, już po wydaniu pierwszych certyfikatów na produkty) do wymaganego limitu substancji naturalnych. COSMOS minerały traktuje je jako osobną grupę surowców, ponieważ nie są one ze źródeł odnawialnych.
3. Dla kosmetyku organicznego COSMOS wymaga w recepturze minimum 20%-owego udziału składników ekologicznych, w zasadach NaTrue wspomniane minimum 20% odnosi się do składników naturalnych, z których jednak, podobnie jak w przypadku COSMOS, minimum 95% musi być ekologiczne. W praktyce więc może się zdarzyć, że wystarczy 19% surowców organicznych do uzyskania certyfikatu NaTrue.
4. Różnice w dozwolonych konserwantach (obok kilku wspólnych dla obu standardów): NaTrue zezwala na stosowanie kwasu mrówkowego i propionowego, COSMOS pozwala używać kwas dehydrooctowy i heliotropinę, a także dwie dodatkowe substancje syntetyczne.
5. COSMOS wyjątkowo dopuszcza ograniczone stosowanie surowców petrochemicznych jako części składowych przy produkcji agro-składników metodami chemicznymi.
6. Bardziej przejrzyste zasady NaTrue dla doboru surowców przetworzonych chemicznie: obok listy nieorganicznych pigmentów i minerałów identycznych z naturalnymi, pozytywna lista substancji niemal naturalnych; dobra i pełna dostępność informacji.
7. Certyfikacja wg NaTrue ograniczona praktycznie dla marek (firm) stricte naturalnych.
8. NaTrue nie zezwala na stosowanie opakowań z halogenowanych materiałów, COSMOS dopuszcza używanie opakowań z polichlorku winylidenu.
9. COSMOS rygorystycznie podchodzi do sprawy oznakowania kosmetyków organicznych, chcąc ograniczyć częste nadużywanie pojęcia ‘ekologiczny’ w przypadku wielu wyrobów nie zasługujących na to miano.
Obecna sytuacja w zakresie certyfikacji kosmetyków naturalnych i organicznych prowadzi do tego, że, wbrew wcześniejszym oczekiwaniom, trudno będzie mówić o jednych i wspólnych zasadach europejskich. Producenci zrzeszeni w NaTrue, którzy w zdecydowanej większości byli dotychczas certyfikowani przez, mającą wcześniej najłagodniejsze kryteria, BDIH, oświadczyli, że stopniowo będą kończyć współpracę z tą jednostką, gdyż podwójne oznakowanie ich wyrobów mija się z celem. Dodatkowo organizacja ta podjęła współpracę z Quality Assurance International – kalifornijską jednostką certyfikującą kosmetyki według opracowanych niedawno standardów NSF. Celem tej współpracy jest konsolidacja procesów certyfikacji i wzajemne uznawanie nadanych znaków w zakresie kategorii „made with organic”.
Oczywiście żadne z przedstawionych standardów nie mają mocy prawnej. Kwestia poddania kosmetyku naturalnego lub organicznego procesowi certyfikacji przez którąkolwiek ze wspomnianych organizacji, czy też przez inne, mniejsze i lokalne jednostki, jest wyłącznie decyzją producenta. Powinien on jednak mieć świadomość wzrostu sprzedaży i poszukiwania wyrobów posiadających odpowiedni certyfikat. Które ze wspomnianych standardów i znaków będą rozpoznawane i dobrze postrzegane przez konsumentów, zależy w dużej mierze od odpowiedniej ich promocji.
Bibliografia:
1. Nica Lewis: “What is natural today?”, prezentacja podczas In-Cosmetics, kwiecień 2008.
2. Amarjit Sahota: ”Global Market for Natural & Organic Cosmetic Ingredients: Opportunities & Challenges”, prezentacja podczas In-Cosmetics, kwiecień 2008.
3. Katie Bird: “How close are we to global harmonisation of organic and natural standards”, http://www.cosmeticsdesign-europe.com, październik 2008.
4. Simon Pitman: “European naturals market set to break records this year”, http://www.cosmeticsdesign-europe.com, październik 2008.
5. Guy Montague-Jones: “Natural and organic cosmetics tipped to resist downturn”, http://www.cosmeticsdesign-europe.com , styczeń 2009
6. Karen Doskow: “Economic Woes May Drive Personal Care Sales Down, but Naturals Products are Well-Positioned to Weather the Storm”, in-cosmetics group January newsletter, styczeń 2009.
7. Simon Pitman: “Naturals predicted to stay strong in face of economic downturn”, http://www.cosmeticsdesign-europe.com , luty 2009
8. Guy Montague-Jones: “Organic Monitor digs into natural cosmetics in the UK and Germany” http://www.cosmeticsdesign-europe.com/ , marzec 2009.
9. Katie Bird: “Cosmos certified products expected by spring 2010”, http://www.cosmeticsdesign-europe.com , marzec 2009.
10. Maciej Siekierski: “Zasady certyfikacji kosmetyków naturalnych i organicznych”, Wiadomości Kosmetyczne nr 11 i 12, listopad-grudzień 2008
11. European cosmetics standards working group: “COSMOS-standard: cosmetics organic and natural standard”, consultation draft, http://www.cosmos-standard.org , listopad 2008.
12. NaTrue: “NaTrue Label: requirements to be met by natural and organic cosmetics”, http://www.natrue.org/, http://www.natrue-label.com/ V 1.2, listopad 2008, V 1.3, luty 2009.
Maciej Siekierski
KOMENTARZE