Kosmetologia jest dziedziną interdyscyplinarną. Związana jest z: chemią, biotechnologią, mikrobiologią, dermatologią, zielarstwem, dietetyką, medycyną estetyczną, a także z dziedzinami pokrewnymi służącymi produktom kosmetycznym takimi jak inżynieria:

- materiałowa, którą wykorzystuje się w trakcie projektownia czasem bardzo wymyślnych opakowań,

- aparaturowa, która zajmuje się konstrukcją urządzeń do produkcji i konfekcjonowania oraz aparaturą specjalistyczną przeznaczoną do badań dermatologiczno – aplikacyjnych.

Wybierając odpowiednią formę fizykochemiczną kosmetyku producent powinien wziąć pod uwagę wymagania technologiczne, w szczególności możliwości połączenia składników, stabilność całego składu, proces produkcji oraz środki finansowe.
Należy też pamiętać, że konsument jest przyzwyczajony do pewnych standardów dotyczących form fizykochemicznych. Poza działaniem preparatu zwraca także uwagę na wygodę i przyjemność stosowania oraz wydajność i cenę kosmetyku.

Rodzaje form fizykochemicznych kosmetyków

1. FORMY WODNE

Wyróżnić można następujące rodzaje kosmetyków:

Roztwory - wśród nich wyróżnić można toniki i lotiony

Żele - powstają z liofilowego zolu, gdy cząsteczki zolu (cząsteczki wiążącej wodę) zwiążą całą fazę ciągłą w „półsztywną galaretę”. Charakteryzują się dużą zawartością wody nawet do 95-99 % i łatwą aplikacją

Emulsje - najbardziej rozpowszechniona forma kosmetyczna, pozwala umieścić w jednym produkcie substancje hydrofilowe i lipofilowe. W znaczeniu fizykochemicznym emulsja jest niejednorodną mieszaniną dwóch substancji. Jedna z cieczy tworzy fazę ciągłą, w której rozproszona jest w postaci mikroskopijnych miceli druga faza, zwana rozproszoną. Możemy wyróżnić kilka rodzajów emulsji: emulsja olej w wodzie (O/W), emulsja woda w oleju (W/O), emulsja wielokrotna W/O/W lub O/W/O, mikroemulsje.

2. PLASTRY KOSMETYCZNE

3. PAPKI - są to preparaty półstałe, zawierające dużą ilość pudrów drobnorozproszonych w podłożu.

4. FORMY BEZWODNE

Pudry – skład wszystkich pudrów oparty jest na dużej zawartości talku.

Sztyfty - Są to produkty bogate w woski i utwardzone oleje, do których dodaje się odpowiednią ilość płynnych substancji tłuszczowych.

Olejki - najczęściej są mieszaninami zawierającymi oleje mineralne, roślinne estry z grupy ciekłych wosków, antyutleniacze i kompozycje zapachowe. Tworzą na skórze warstwę okluzyjną.

Maści - zazwyczaj jest to mieszanina lanoliny z wazeliną często z dodatkową zawartością wosku pszczelego, olejów roślinnych czy witamin rozpuszczalnych  w tłuszczach.

Najczęściej wykonywane badania fizykochemiczne na poszczególnych formach kosmetycznych

Poniżej przedstawiono rodzaje najczęściej wykonywanych badań fizykochemicznych biorąc pod uwagę podział kosmetyków na odpowiednie formy fizykochemiczne oraz mając dodatkowo na uwadze ich zastosowanie.

Emulsje kosmetyczne, zaliczyć do nich możemy:
-kremy kosmetyczne (tłuste i nawilżające), kremy do masażu, mleczka kosmetyczne, śmietanki, fluidy, tusze do rzęs, balsamy do ciała i włosów, odżywki, kremy do rąk.
 
Badania wykonywane na tych preparatach to:
-ocena organoleptyczna (wygląd, barwa, zapach, konsystencja)
-oznaczenie pH zarówno bezpośrednio w preparacie jak i z wyciągu wodnego
-oznaczenie zawartości wody
-oznaczenie stabilności:
-gęstość
-test wirówkowy (badanie wykonywane głównie dla mleczek kosmetycznych)

Preparaty kosmetyczne zmywalne, zaliczyć do nich możemy:
-szampony, płyny do kąpieli, mydła w płynie.
 
Badania wykonywane na tych preparatach:
-ocena organoleptyczna (wygląd, barwa, zapach, konsystencja)
-oznaczenie pH roztworu
-zawartość suchej pozostałości
-zdolności pianotwórcze, 1% roztworu
-wskaźnik trwałości piany
-gęstość
-zawartość suchej pozostałości

Kosmetyki kolorowe, zaliczyć do nich możemy:
-pomadki (barwiące skórę ust i pielęgnacyjne), kredki, pudry, cienie do powiek, róże.
 
Badania wykonywane na tych preparatach:
-ocena organoleptyczna (wygląd – masa i kształt, barwa, zapach)
-temperatura mięknięcia
-temperatura kroplenia
-gęstość
-rozsmarowywalność
-odporność na uderzenia
-ciężar nasypowy
-zawartość metali ciężkich: arsenu, ołowiu, kadmu

Wyroby aerozolowe, zaliczyć do nich możemy:
-perfumy, dezodoranty, lakiery do włosów, pianki do ciała (koncentrat traktujemy jak wyroby emulsyjne).

Badania wykonywane na tych preparatach:
-szczelność i trwałość opakowania
-średnia szybkość wypływu
-rozpył
-badanie koncentratu: ocena organoleptyczna (wygląd, zapach, barwa), oznaczenie pH, gęstość, stopień wysolenia w przypadku perfum

Mydła w kostce
Badania wykonywane na tych preparatach:
-ocena organoleptyczna (wygląd, barwa, zapach, kształt)
-oznaczenie zawartości substancji powierzchniowo czynnych rozpuszczalnych w alkoholu
-całkowita zawartość kwasów tłuszczowych łącznie z żywicznymi (ok. 77-79%)
-zawartość alkaliów żrących
-miana wydzielonych kwasów tłuszczowych
-oznaczenie lepkości
-zawartość tłuszczu niezmydlonego i substancji niezmydlających
-zawartość chlorków
-pianotwórczość

Proszki i pasty, zaliczyć do nich możemy:
- preparaty do czyszczenia (naczyń i urządzeń sanitarnych)
 
Badania wykonywane na tych preparatach:
-ocena organoleptyczna (wygląd, barwa, zapach, konsystencja)
-oznaczenie zawartości substancji powierzchniowo czynnych rozpuszczalnych w alkoholu
-oznaczenie zawartości substancji ściernych

Płyny myjące, zaliczyć do nich możemy:
-płyny do mycia naczyń, płyny do  mycia urządzeń sanitarnych, płyny do prania
 
Badania wykonywane na tych preparatach:
-ocena organoleptyczna (wygląd, barwa, zapach, konsystencja)
-oznaczenie pH roztworu
-oznaczenie zawartości suchej pozostałości
-oznaczenie zdolności pianotwórczej
-oznaczenie zdolności emulgowania tłuszczu w kąpileli myjącej
-oznaczenie zdolności myjących (test talerzykowy)
-oznaczenie lepkości

Preparaty piorące, zaliczyć do nich możemy:
-proszki do prania, płatki do prania
 
Badania wykonywane na tych preparatach:
-ocena organoleptyczna (wygląd, barwa, zapach)
-oznaczenie pH roztworu piorącego
-oznaczenie zdolności pienienia w pralkach automatycznych

Przykłady możliwych innych badań wykonywanych na preparatach kosmetycznych:

- zawartość gliceryny
- obecność witamin
- zawartość kwasów tioglikolowych
- zawartość aktywnego tlenu
- liczba nadtlenkowa
- liczba zmydlania
- liczba kwasowa
- liczba zobojętnienia wydzielonych kwasów tłuszczowych
- zawartość kwasów tłuszczowych
- rozpuszczalność w alkoholu
- współczynnik załamania światła
- zawartość substancji lotnych
- liczba karbonylowa
- przewodność
- zawartość konserwantów


LITERATURA
1. „Kosmetologia i farmakologia skóry” Marie-Claude Martini
2. „Kosmetyka. Przewodnik po substancjach czynnych
 i pomocniczych” praca zbiorowa pod redakcją Wiesława Malinki
3. „Emulsje i ich znaczenie w kosmetyce” Anna Oborska

---

dr inż. Marta Pawłowska