Alkaloidy występują w całym świecie roślinnym, w mikroorganizmach, grzybach oraz u niektórych zwierząt. Znanych jest ponad 12 tysięcy różnych alkaloidów, które znajdują się głównie w nasionach, korzeniach, liściach i korze roślin. Najwięcej gatunków roślin zawierających alkaloidy znajdujemy w rodzinach jaskrowatych, psiankowatych i makowatych. Przykładami roślin, u których stwierdza się występowanie alkaloidów zaliczamy berberys, podbiał, lulek czarny, barwinek czerwony, kora granatu, nasiona kawy, liście herbaty, kakaowiec.

Właściwości lecznicze

Alkaloidy charakteryzują się działaniem przeciwbakteryjnym, przeciwbólowym, pobudzającym ośrodkowy układ nerwowy (OUN), nasennym, a także psychotropowym, odurzającym, miejscowo znieczulającym lub zwężającym naczynia krwionośne. Najbardziej znanymi przykładami alkaloidów stosowanych w lecznictwie są: morfina, kodeina oraz chinina. Wiele alkaloidów wykazuje działanie przeciwbakteryjne. Przykładami alkaloidów działających wobec szczepów S. aureus, E. coli oraz E. faecalis są kuindolina oraz kryptolepina będące składnikami ekstraktu z Sida acuta (MIC = 16–400 µg/ml). Su i współpracownicy potwierdzili działanie przeciwbakteryjne siedmiu alkaloidów z kręciszka (Hypecoum erectum). W badaniach wykazano, że allokryptolepina oraz hiperkorinina charakteryzowały się działaniem wobec bakterii P. aeruginosa oraz E. coli (MIC = 125 µg/ml). Okunade opisał roślinne alkaloidy działające na mykrobakterie, a były to m.in.: klauzolina, echinulina, kleistofolina, sampangina (MIC = 0,78–100,0 μg/ml).  Wykazano doświadczalnie, że niektóre alkaloidy charakteryzują się działaniem na wieloantybiotykooporne gronkowce złociste, wśród nich szczep MRSA. Zhang i współpracownicy udowodnili, że szczep Staphylococcus aureus oporny na metycylinę (MRSA) jest wrażliwy na aporfinę wyizolowaną z Guatteria multivenia (MIC wynosiło 2,0 μg/ml). Godna uwagi jest stosunkowo wysoka aktywność przeciwgrzybicza alkaloidów wyizolowanych z czosnku neapolitańskiego (Allium neapolitanum) wobec grzybów z rodzaju Aspergillus fumigatus, A. niger, A. terreus, Candida albicans, C. tropicalis, C. glabrata, Trichosporon beigelii, Trichosporon cutaneum oraz Trichophyton mentagrophytes var. interdigitale. Wyizolowane alkaloidy kantyn-6-on oraz ich pochodna hamowały rozwój grzybów w stężeniu 1,66–10,12 μg/ml. 

Zastosowanie w kosmetykach

Alkaloidy oprócz właściwości leczniczych charakteryzują się także działaniem pielęgnującym skórę. Do najbardziej znanych alkaloidów stosowanych w kosmetykach należy kofeina. Ten alkaloid purynowy pozyskiwany jest z nasion krzewu kawowego Coffea arabica. Związek ten stymuluje przemianę materii i przyczynia się do usuwania złogów tłuszczu, a także ze względu na efekt drenażu tkanek działa wyszczuplająco i detoksykująco. Poprawia mikrokrążenie krwi w tkankach skóry, zwiększa jej sprężystość, nadaje skórze elastycznośćoraz miękkość. Dzięki swym unikatowym właściwościom stosowana jest w preparatach antycellulitowych i wyszczuplających. Działanie wyszczuplające w preparatach kosmetycznych jest definiowane jako zdolność blokowania receptorów alfa, które znajdują się w komórkach tłuszczowych. Kofeina znajduje także zastosowanie w preparatach pod oczy, dzięki działaniu rozjaśniającemu skórę.

Literatura:

[1] Adaszyńska M., Swarcewicz M.: Wtórne metabolity roślinne jako środki przeciwdrobnoustrojowe. Wiadomości Chemiczne, 2013, 67 (3-4): 303–319.

[2] Ukers, W. H.: All about coffee (wyd. 2.). 2010,  Eastford, CT: Martino Fine Books.

[3] Czerpak R., Jabłońska-Trypuć A., Roślinne surowce kosmetyczne. 2008, MedPharm, Wrocław.

Opracowała: mgr inż. Michalina Adaszyńska