Od dawna wiadomo, że silny stres może wpływać na rozwój i nasilenie chorób skóry oraz przyspieszać jej starzenie się. Adaptogeny są składnikami aktywnymi, które wspierają skórę w walce ze stresem, wspomagając jej naturalne mechanizmy obronne, stymulując regenerację oraz wykazując silne działanie antyoksydacyjne. W wielu tradycyjnych kręgach adaptogeny stosowane były od setek lat jako środki terapeutyczne, najczęściej w postaci toników przywracających prawidłową równowagę w organizmie, wspierających go w warunkach ponadnormalnego stresu, a niekiedy nawet – potencjalnie przedłużających życie.

Właściwości adaptogenów

Naturalne adaptogeny wykazują wiele korzystnych właściwości, które pozytywnie wpływają na kondycję skóry. Dzięki działaniu antyoksydacyjnemu chronią komórki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników oraz stresorów środowiskowych, spowalniając procesy starzenia się. Wiele adaptogenów wykazuje również działanie przeciwzapalne, co wspomaga pielęgnację skóry problematycznej zmagającej się z trądzikiem czy egzemą. Ich właściwości przeciwzapalne wynikają z regulacji ekspresji genów kodujących cytokiny. Dodatkowo adaptogeny mogą spowolnić procesy starzenia się poprzez wspieranie równowagi hormonalnej, w tym poziomu kortyzolu, który w nadmiarze nasila stany zapalne skóry.

Adaptogeny w pielęgnacji problemów skórnych

Większość chorób skórnych ma charakter przewlekły, dlatego długoterminowe stosowanie leków jest ograniczane, aby zminimalizować ryzyko działań niepożądanych. Świetnym wsparciem dla skóry z problemami jest dobrze dobrana pielęgnacja, która może uzupełniać terapię farmaceutykami. Poniżej przedstawiono przykłady adaptogenów stosowanych w zależności od rodzaju problemów skórnych.

Trądzik

Trądzik to przewlekła choroba zapalna skóry występująca przede wszystkim w miejscach o dużej liczbie gruczołów łojowych, takich jak twarz, plecy czy klatka piersiowa. Najczęściej pojawia się we wczesnym i późnym okresie dojrzewania. Do głównych mechanizmów jego rozwoju zalicza się: nadmierne wydzielanie sebum, zwiększoną proliferację keratynocytów, reakcję zapalną oraz intensywne namnażanie bakterii Propionibacterium acnes. Narastająca oporność tych bakterii na stosowane leki sprawia, że poszukiwanie nowych rozwiązań staje się konieczne.

W pielęgnacji skóry trądzikowej sprawdzają się adaptogeny, takie jak:

* kurkumina z kurkumy (Curcuma longa),

* hiperforyna z dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum),

* salidrozyd z różeńca grzebieniastego (Rhodiola crenulata).

Wszystkie te substancje ograniczają stres oksydacyjny i reakcje zapalne w zmianach trądzikowych, m.in. poprzez hamowanie aktywności Propionibacterium acnes. Dodatkowo:

* resweratrol z winorośli właściwej (Vitis vinifera) może wspomagać redukcję powierzchni zmian skórnych,

* tymochinon z czarnuszki siewnej (Nigella sativa) łagodzi objawy trądziku.

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry (ACSK)

Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry jest opóźnioną reakcją nadwrażliwości. W fazie ostrej objawia się rumieniem i złuszczaniem naskórka, natomiast w fazie przewlekłej – występowaniem zmian liszajowatych oraz hiperkeratozy. Leczenie opiera się przede wszystkim na wyeliminowaniu kontaktu z czynnikiem wywołującym. Stosowanie miejscowych kortykosteroidów i innych preparatów może przynosić poprawę kliniczną, jednak ich długotrwałe użycie wiąże się z ryzykiem działań niepożądanych i nie jest zalecane. 

Substancje roślinne mogą wspierać skórę w trakcie nasilenia ACSK. Obecny w konopiach siewnych (Cannabis sativa L.) Δ9-tetrahydrokannabinol (THC) może łagodzić nasilenie objawów choroby poprzez zmniejszenie produkcji mediatorów prozapalnych, co pozwala ograniczyć konieczność stosowania kortykosteroidów.

Łuszczyca

Łuszczyca jest przewlekłą chorobą zapalną skóry, która najczęściej objawia się zaczerwienieniem, łuszczeniem, świądem oraz bólem. Jest to trudna w leczeniu jednostka chorobowa, która ma tendencję do nawrotów. W jej rozwoju biorą udział komórki odpornościowe, przewlekły stan zapalny oraz nadmierny podział komórek naskórka. Nasilenie objawów może być również związane z zaburzoną produkcją hormonów stresu w skórze. Standardowe leczenie łuszczycy obejmuje miejscowe kortykosteroidy, które łagodzą stan zapalny, jednak ich długotrwałe stosowanie może powodować ścieńczenie skóry czy rozszerzenie naczyń krwionośnych. Dlatego coraz częściej poszukuje się bezpiecznych alternatyw. 

Roślinne substancje bioaktywne wykazują obiecujące działanie terapeutyczne:

* madekasosyd i kwas azjatykowy z wąkrocie azjatyckiej (Centella asiatica) zmniejszają stan zapalny i ograniczają aktywność komórek podtrzymujących stan zapalny,

* tanszinon IIA z szałwii czerwonokorzeniowej (Salvia miltiorrhiza) hamuje nadmierny podział komórek skóry i wspomaga ich apoptozę, co przywraca równowagę skóry,

* nimbolid z miodli indyjskiej (Azadirachta indica) redukuje wielkość i nasilenie zmian skórnych, działając przeciwzapalnie i ograniczając nadmierną proliferację komórek.

Egzema

Egzema jest przewlekłą i nawracającą chorobą skóry, której charakterystycznymi objawami są świąd oraz zaburzenia bariery ochronnej. Może przyjmować różne formy – od łagodnych, dobrze reagujących na starannie dobraną pielęgnację i miejscowe preparaty sterydowe po cięższe, wymagające terapii ogólnoustrojowej, np. naświetlań promieniowaniem UV.

W pielęgnacji skóry z egzemą pomocne mogą być roślinne substancje aktywne:

* tymochinon z czarnuszki siewnej (Nigella sativa) – zmniejsza wytwarzanie substancji prozapalnych i stres oksydacyjny w skórze, działając ochronnie,

* glicyryzynian amonu z lukrecji gładkiej (Glycyrrhiza glabra) – łagodzi reakcje zapalne po uszkodzeniach skóry i zmniejsza nasilenie objawów egzemy.

Łysienie androgenowe

Łysienie androgenowe jest najczęstszą postacią postępującej utraty włosów u dorosłych wynikającą z działania hormonów androgenowych oraz predyspozycji genetycznych i wieku. W przebiegu choroby mieszki włosowe stopniowo tracą zdolność do wytwarzania mocnych włosów, co prowadzi do ich przerzedzenia, zwłaszcza na skórze głowy. Leczenie farmakologiczne obejmuje miejscowe stosowanie minoksydylu, leki antyandrogenowe oraz inhibitory 5-alfa-reduktazy, jednak ze względu na konieczność długotrwałej terapii ważne jest ograniczenie skutków ubocznych leków.

Roślinne adaptogeny mogą wspierać leczenie łysienia androgenowego:

* ginsenozyd Ro z żeń-szenia (Panax ginseng),

* bajkalina z tarczycy bajkalskiej (Scutellaria baicalensis),

* proantocyjanidyny z winorośli właściwej (Vitis vinifera).

Substancje te regulują równowagę androgenów, stymulują podział komórek mieszków włosowych i wspierają wzrost włosów, zmniejszając objawy łysienia. Badania wykazują również, że mieszki włosowe posiadają własny mechanizm przypominający oś stresu HPA. Nadmierny stres pobudza mediatory stresu w mieszkach włosowych, co zaburza normalny wzrost włosów i nasila objawy łysienia androgenowego. Dlatego zarówno kontrola stresu, jak i stosowanie roślinnych adaptogenów mogą wspomagać zdrowy wzrost włosów.

Adaptogeny kontra starzenie się skóry

Starzenie się skóry jest naturalnym procesem związanym z upływem czasu, który może być dodatkowo przyspieszany przez promieniowanie UV, prowadząc do tzw. fotostarzenia. Naturalne starzenie się skóry jest zjawiskiem uwarunkowanym genetycznie, które postępuje wraz z upływem czasu. Skóra staje się cieńsza, mniej elastyczna, pojawiają się na niej zmarszczki, a jej funkcje ochronne i metaboliczne ulegają osłabieniu. Promieniowanie słoneczne przyspiesza te zmiany, prowadząc do uszkodzeń DNA, zwiększonej produkcji wolnych rodników i stanu zapalnego w skórze.

Niektóre roślinne substancje aktywne mogą spowalniać procesy starzenia się i chronić skórę przed szkodliwym działaniem promieniowania UV:

* glikozydy z wąkroty azjatyckiej (Centella asiatica) oraz kwas salvianolowy B z szałwii czerwonokorzeniowej (Salvia miltiorrhiza) wzmacniają strukturę skóry, zwiększają produkcję kolagenu i elastyny oraz ograniczają degradację białek odpowiedzialnych za jędrność skóry,

* kurkumina z kurkumy (Curcuma longa) wykazuje działanie przeciwstarzeniowe,

* związki organosiarczkowe z czosnku (Allium sativum) chronią DNA skóry przed wolnymi rodnikami,

* glikozydy różeńca (Rhodiola macrophylla) wraz z rhodiogeniną zmniejszają apoptozę komórek wywołaną promieniowaniem UV i regulują poziom czynników zapalnych w starzejących się komórkach.

Podsumowanie

Roślinne adaptogeny wykazują szerokie spektrum właściwości wspierających zdrową skórę. Mogą łagodzić stany zapalne, wspomagać leczenie chorób, takich jak trądzik, egzema, łuszczyca czy łysienie androgenowe, a także przeciwdziałać procesom starzenia się skóry. Choć właściwości adaptogenów zostały potwierdzone w badaniach eksperymentalnych, dalsze prace badawcze są potrzebne, aby w pełni zrozumieć ich mechanizmy działania i optymalne sposoby wykorzystania w kosmetologii.