19 lutego 2016 r. Premier Wielkiej Brytanii (WB), David Cameron, ogłosił rozpisanie powszechnego referendum, w którym Brytyjczycy mieli wypowiedzieć się za pozostaniem lub opuszczeniem Unii Europejskiej (UE). W skali całego kraju, przeważyła opcja za wyjściem z UE.

Raport UNESCO

Spekulacje świata nauki, dotyczące ewentualnego wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, zaczęły się już po ogłoszeniu daty referendum. Eksperci pracujący dla UNESCO opracowali raport, dotyczący m.in. właśnie przewidywanego, ewentualnego wyjścia Wielkiej Brytanii  z UE. Z analizy zawartej „UNESCO Science Report: towards 2030”, dotyczącej Unii Europejskiej dowiadujemy się, że tzw. Brexit może mieć daleko idące konsekwencje zarówno dla Brytyjczyków jak i dla całej Wspólnoty.

Wyspy – zagłębie naukowe

Wielka Brytania jest miejscem przeznaczenia, wybieranym zarówno przez młodych adeptów nauki –  studentów, jak i doświadczonych badaczy. Rok rocznie gości ona największą liczbę stypendystów grantów badawczych, finansowanych przez Europejską Radę ds. Badań Naukowych (ang. European Research Center). Stypendyści pochodzą zarówno z krajów członkowskich, jaki i z państw spoza Unii Europejskiej. Publikowane na Wyspach artykuły naukowe stanowią zaledwie 4% globalnej puli badawczej, jednak znajdują się one wśród 15% najczęściej cytowanych artykułów naukowych na świecie.

Odpływ osób, towarów, usług i kapitału?

Zgodnie z definicją rynku wewnętrznego, zawartą w art. 26 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (tzw. Traktat Lizboński), obejmuje on „(…) obszar bez granic wewnętrznych, w którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów, osób, usług i kapitału, zgodnie z postanowieniami Traktatów”. Brexit może stanowić poważną przeszkodę w zakresie cyrkulacji towarów i innych czynników produkcji (kapitału czy siły roboczej). Brexit może stanowić przeszkodę w swobodnym przepływie wiedzy. Oznaczałoby to spowolnienie rozwoju nauki na Wyspach i na terenie innych, współpracujących z Wielką Brytanią państw, również spoza Wspólnoty.

Płacę – wymagam?

Wielka Brytania jest jednym z największych unijnych płatników. Jej wyjście wiąże się z uszczupleniem budżetu Unii Europejskiej. Gdyby Wielka Brytania wyszła ze Wspólnoty, kraje Unii będą zmuszone przyjąć określony model komunikacji, współpracy ze swoim byłym członkiem.

Jak wskazują autorzy Raportu, istnieje wiele modeli współpracy pomiędzy Unią Europejską, a innymi krajami europejskimi. W Raporcie wskazuje się na dwa przykłady: norweski i szwajcarski, które najbardziej nadawałyby się do implementacji w relacjach WB-UE.

Gdyby przyjąć model norweski, Wielka Brytania mogłaby nadal zasilać finansowo budżet UE, na poziomie podobnym do dotychczasowego. Wielka Brytania podlegałaby w wielu dziedzinach prawu i polityce UE, jednak jej wpływ na te sfery byłby znacznie ograniczony, w stosunku do obecnej sytuacji.

Model szwajcarski zakłada mniejszy wpływ na legislację UE i mniejszy udział w europejskim budżecie. Gdyby Unia zdecydowała się na ten model, musiałaby podpisać wiele oddzielnych porozumień, dotyczących wielu różnych sfer współpracy, w tym regulujące przepływ osób, towarów i usług.

Możliwe stanowisko Wielkiej Brytanii

Wpływ Brexitu na dalszy rozwój nauki będzie mógł być dokładnie oszacowany dopiero po przeprowadzeniu negocjacji pomiędzy Unią Europejską a Wielką Brytanią. Można przewidywać, że Wielka Brytania będzie chciała pozostać członkiem stowarzyszonym.

Prawdopodobnie UK będzie chciała zostać członkiem stowarzyszonym Europejskiej Sfery Badań (ang. European Research Area), co pozwoliłoby jej na kontynuowanie uczestnictwa w programach unijnych, realizowanych w ramach badań i rozwoju technologicznego. Finansowanie badań, kształcenie doktorów, wymiana ludzi i idei – stanowią dla Brytyjczyków ważny element rozwoju. Gdyby Wielka Brytania wystąpiła ze struktur unijnych, oznaczałoby to również ograniczenie lub nawet utratę możliwości finansowania nauki z funduszy strukturalnych Unii.

Co więcej, wycofanie się WB z UE może zniechęcić międzynarodowych inwestorów do inwestowania w badania i rozwój na Wyspach. Zamknięcie się WB na Unię może oznaczać zamknięcie się „bramy do europejskich rynków” dla wielu inwestorów.

Decyzja o odejściu może wpłynąć również na polityka antyimigracyjną. Może spowodować to komplikacje w przepływie badaczy między WB a UE, a także pomiędzy WB a resztą świata.

Naukowcy dla UE

Środowisko naukowe w Wielkiej Brytanii wydaje się być przeciwne wyjściu z UE. Kilka dni po wyborach parlamentarnych w maju 2015 roku, została utworzona strona internetowa „Naukowcy dla UE”.

List otwarty naukowców optujących za pozostaniem Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej, został opublikowany na łamach Times’a 22 maja br. Podobne artykuły ukazały się również w The Guardian 12 maja i Nature News 8 maja 2015 r.

Referendum jak burza

Według autorów opublikowanego w Economist, 29 kwietnia artykułu, cokolwiek postanowi brytyjska opinia publiczna, referendum wywoła „zawirowania polityczne i ekonomiczne” w Wielkiej Brytanii. Według Raportu, gdyby Brexit stał się faktem, niezależnie od negocjacji po wycofaniu się WB z UE, Wielka Brytania straci swoje dotychczasowe stanowisko w zakresie badań i innowacji w UE – co będzie stratą dla obydwu stron, czytamy na stronie UNESCO.

Treść Raportu dostępna jest na stronie: https://en.unesco.org/unesco_science_report

Zofia Szafrańska-Czajka

redaktor prowadząca dział Bioetyka