Kraków

   Dawna stolica Polski jest w chwili obecnej jednym z najszybciej rozwijających się ośrodków bioetycznych. O powyższym świadczy fakt, iż to właśnie w Krakowie znajduje się siedziba Polskiego Towarzystwa Bioetycznego. To także tutaj od lat funkcjonuje jeden z dwóch polskich Instytutów Bioetycznych, a w poszczególnych licznych uczelniach wyższych dynamiczną działalność dydaktyczno naukową prowadza poszczególne zakłady bioetyczne, czego doniosłym przykładem jest Uniwersytet Jagielloński, gdzie przywołane jednostki znajdują się zarówno na Wydziale Prawa i Administracji, jak i w Collegium Medicum. Odnosząc się z kolei do działań tzw. trzeciego sektora również możemy dostrzec prym  krakowskiego środowiska. Od kilku lat w dziedzinie bioetyki działa tutaj Fundacja Życie i Płodność wydająca punktowany kwartalnik bioetyczny pod tym samym tytułem. Z kolei od niedawna swoją działalność podjęły dwie nowe Fundacje: Pro Humana Vita- wydająca miesięcznik „Imago” oraz Europejskie Centrum Etyki i Bioetyki im. Dobrego Pasterza. Brak jest jednak szeroko dostępnej informacji na temat działalności ostatniej z wymienionych organizacji.
   W Krakowie Podyplomowe Studia z zakresu bioetyki od kilku lat prowadzi Międzywydziałowy Instytut Bioetyki Uniwersytetu Papieskiego im Jana Pawła II (dalej UPJPII). Przywołane studium, trwające łącznie trzy semestry prowadzone jest przez twórców pierwszej w Polsce Encyklopedii Bioetyki. W trakcie jego trwania słuchacze zdobywają informacje z łącznie dziewięciu działów, z których na szczególną uwagę zasługują: etyka, początków, trwania i końca życia, prawo bioetyczne oraz dydaktyka bioetyki. Co istotne omawiane studium jako jedyne, jak wspomniano trwa trzy semestry, dotyka wyłącznie tematów bioetycznych oraz kończy się złożeniem pracy dyplomowej.

   W Krakowie poza Instytutem Bioetyki UPJPII podobne studia prowadzi od 2010 r. Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego (dalej WPIA UJ). Studia te w pewien sposób różnią się jednak od przedstawionej na wstępie propozycji UPJPII. Omawiana oferta  edukacyjna nosi nazwę Podyplomowych Studiów "Prawo Medyczne i Bioetyka". W ramach kierunku słuchacze zapoznają się z specjalistyczną wiedzą, która z jednaj strony reprezentuje prawo medyczne, a z drugiej bioetykę. Problematyka prawna dotyka m. In. kontraktowania świadczeń zdrowotnych, zasady udzielania świadczeń zdrowotnych, roli ubezpieczenia zdrowotnego, medycyny sądowej oraz odpowiedzialności prawnej personelu medycznego. Blok bioetyczny odnosi się z kolei do problematyki: Istoty sporów we współczesnej bioetyce, moralnych aspektów Projektu Poznania Genomu Człowieka, moralnych implikacji sporu o początek ludzkiego życia, eutanazji, aborcji, konwencji bioetycznej, biomedycznej ingerencji w naturę człowieka etc. W analizie kierunku edukacyjnego proponowanych studiów na uwagę zasługują fakt, iż prowadzone one są przez Katedrę Prawa Karnego, co w sposób oczywisty wpływa także na rolę jaką w procesie edukacji odgrywają szeroko rozumiane zagadnienia odpowiedzialności cywilnej oraz karnej związanej z działaniami biomedycznymi. Pewnym „minusem” organizacji omawianych studiów jest fakt, iż wiedze stricte bioetyczną przekazuje zaledwie jeden wykładowca. Nie bez znaczenia jest jednak fakt, iż  jest nim s. prof. Barbara Chyrowicz z KULu uznany w Polce autorytety z dziedziny bioetyki. Pozostałymi, nie mniej znaczącymi w środowisku prawno- medycznym wykładowcami są m. In.: prof. Andrzej Zoll, prof. Piotr Tuleja, dr Leszek Bosek etc.

Warszawa

   Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego jako jeden z pierwszych uruchomił podyplomowe studia noszące tytuł: Studium Prawa Medycznego, Bioetyki i Socjologii Medycyny. Kierunek ten wyróżnia niewątpliwie dołączenie do wątków prawno- medyczno- etycznych zagadnień o charakterze socjologicznym. W trakcie zdobywania specjalistycznej wiedzy z wymienionego zakresu proponowane, szeroko rozumiane wątki społeczne mają ogromne znaczenie. W coraz liczniejszych bowiem debatach bioetycznych ukazanie socjologicznej percepcji odgrywa niezwykłą rolę. Stąd też zapewne cennymi dla słuchaczy są wykłady z socjologii medycyny prowadzone przez prof. A. Ostrowską, czy też zagadnienia socjologii niepełnosprawności przekazywane przez prof. E. Zakrzewska-Manterys.
   Omawiane studia od wielu lat kuszą potencjalnych słuchaczy całym szeregiem sławnych naukowców, którzy przekazują swoją wiedzę kolejnym pokoleniom słuchaczy. Wśród wykładowców prowadzących zajęcia na przełomie 2010/ 2011 r. znaleźli się tak słynni prawnicy medyczni, jak: prof. L. Kubicki, prof. E. Zielińska, czy też prof. M. Filar. Dużą grupę zajęć bioetycznych prowadzą z kolei tak znaczące dla polskiej nauki postacie, jak: prof. J. Hołowka, prof. Z. Szawarski, czy też młodszy nieco w działalności dydaktyczno- naukowej prof. P. Łuków. Omawiane studia, podobnie jak propozycja WPiA UJ prezentują istotne zagadnienia dotyczące kwestii prawno- medycznych: aspekty kontroli zakładów opieki zdrowotnej, prawo farmaceutyczne, karna i cywilną personelu medycznego, zagadnienie korupcji itd. W najbardziej interesującym nas wątku bioetycznym studenci odnaleźć mogą takie tematy, jak: Europejska Konwencja Bioetyczna a prawo polskie, Etyka i bioetyka-podstawy moralne, argumenty etyczne, Deontologia lekarska, Paternalizm medyczny, Autonomia Pacjenta, Transplantacje, Embriologia  itd.

   W Warszawie jednak na polu edukacji bioetycznej od 2010 r. istnieje wyraźna konkurencja. Dzieje się tak z racji na fakt, iż w zeszłym roku  Centrum Bioetyki i Ekologii Człowieka Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego (dalej UKSW) udało się uruchomić studium noszące tytuł: Podyplomowe Studia Bioetyki i Prawa Medycznego. Stworzenie powyższej propozycji ma z pewnością istotne znaczenie z racji na program przekazywanych w nim informacji. Propozycja UKSW, (co z pewnością zrozumiałe z racji na afiliację kierunku w Uniwersytecie państwowym o silnych tradycjach katolickich) skierowana jest w szczególności do osób, którym bliska jest bioetyka personalistyczna podejmująca się rozwiązania dylematów moralnych z perspektywy szacunku dla godności człowieka od chwili poczęcia do naturalnej śmierci. Pierwsza z warszawskich propozycji z racji na osoby takich wykładowców, jak prof. E . Zielińska, prof. J. Hołówka, czy też dr M. Balicki z pewnością poświęca mniej miejsca powyższej percepcji. (wspomniani wykładowcy często publicznie deklarowali  pogląd mówiący o konieczności wprowadzenia procedury In vitro czy też liberalizacji prawa aborcyjnego). Bez względu na powyższa istotną różnicę studia proponowane przez UKSW w zasadzie w zbliżonym zakresie prezentują zarówno zagadnienia prawno- medyczne, jak i bioetyczne.

Łódź

   Od ponad trzech lat łódzki Wydział  Prawa i Administracji proponuje absolwentom studiów magisterskich podyplomowy kierunek noszący tytuł: Podyplomowego Studium Prawa Medycznego, Praw Pacjenta i Ubezpieczeń Zdrowotnych. Studia te zostały utworzone staraniami dr D. Karkowskiej, młodej prawniczki, która od kilku lat specjalizuje się zwłaszcza w problematyce szeroko rozumianych praw pacjenta. Choć studia te w tytule nie posiadają odniesienia do bioetyki to jednak w trakcie ich trwania słuchacze zapoznają się z licznymi informacjami dotyczącymi wspomnianej problematyki. Zagadnienia te, przedstawiane w większości przez prof. J. Hartmana podzielone zostały na kilka działów, do których zaliczyć możemy: wstęp do zagadnień etycznych, główne problemy etyki lekarskiej, relacja lekarz- pacjent, procedury specjalne (głównie: aborcja, eutanazja, In vitro, przeszczepy, opieka paliatywna) oraz etyka badań medycznych. Co ciekawe proponowane studia dają możliwość zapoznania się z poglądami, często odmiennych w poglądach osób, które w mediach dość często zajmują się kwestiami bioetycznymi. Z jednej więc strony mamy prof. Hartmana oraz dra Balickiego, którzy odważnie głoszą często liberalne poglądy, a  z drugiej strony zajęcia prowadzi ks. A. Nowak, znany nie tylko z walki o prawa osób zarażonych wirusem HIV, ale również twórca oraz prezes Instytutu Praw Pacjenta i Edukacji Zdrowotnej.

   Na Konic analizy łódzkiej oferty edukacyjnej w zakresie bioetyki warto wspomnieć, że od 2010 r. przy Instytucie Teologicznym w Łodzi uruchomiono trzy semestralne studia z zakresu etyki. Studia te mają na celu przygotowanie przyszłych nauczycieli przedmiotu etyka. Z perspektywy proponowanych rozważań istotne jest jednak to, iż słuchacze w trakcie zajęć mają możliwość zapoznania się z obszernym blokiem bioetycznym.   

Próba podsumowania

   W znacznej większości uczelni medycznych funkcjonują katedry oraz zakłady podejmujące tematykę bioetyczną. Afiliowane są one najczęściej przy wydziałach lekarskich lub też stanowią części wydziałów nauk o zdrowiu. Ich nazewnictwo w większości odnosi się do etyki , filozofii, lub bioetyki (Zakład Etyki Akademii Medycznej w Lublinie, Zakład Filozofii Medycyny i Bioetyki Uniwersytetu medycznego w Poznaniu, Zakład Filozofii i Bioetyki, Wydziału Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum UJ). Bioetyką na uczelniach medycznych zajmują się jednak także naukowcy pracujący w takich jednostkach, jak: Studium Filozofii i Psychologii Człowieka Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku, czy też Zakład Filozofii i Pedagogiki Podobnej uczelni w Katowicach. Na podstawie tej krótkiej analizy można dojść do wniosku, iż znaczna większość studentów polskich uczelni medycznych ma kontakt z przedmiotem bioetyka.

   Przedstawione powyżej propozycje edukacyjne dotyczące bioetyki stanowią ciekawą zachętę dla osób, które interesują się powyższym tematem. Studia te przekazują zapewne bardzo uszeregowaną wiedzę ukazującą szereg niezwykle istotnych, zwłaszcza dzisiaj zagadnień prawno- medycznych oraz bioetycznych. Trudno jednak obiektywnie stwierdzić, że ich absolwent może określać się mianem bioetyka. W Bołoz zwrócił uwagę, że w Polsce niezwykle trudno zdefiniować „kto jest bioetykiem” z racji na fakt, iż tematem tym zajmują się przedstawiciele często odległych od siebie dyscyplin naukowych. Trudno stwierdzić, czy np. absolwent studiów z prawa medycznego i bioetyki jest „prawnikiem medycznym”, czy też „bioetykiem”. Kwestia ta, choć wydaje się drugorzędna uświadamia, iż problemem w polskiej ofercie edukacyjnej jest brak kierunków bioetycznych na studiach wyższych. Warto podkreślić, iż Międzyuczelniana Katedra Nauk Humanistycznych Uniwersytetu Medycznego w Łodzi podjęła podobną inicjatywę kilka lat temu. Studenci uczący się na kierunku filozofia mogli wybrać jako specjalność bioetykę. W ciągu kilku lat istniała zatem możliwość zdobycia ugruntowanej wiedzy bioetycznej. Co jednak istotniejsze studenci w ramach nauki zobowiązaniu byli do odbycia praktyk na terenie m. In. szpitali, Domów Opieki Społecznej dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, Placówek Opiekuńczych. Hospicjów. itd. Brak praktycznej nauki „zawodu bioetyka” wydaje się być największą wada przedstawionych powyżej studiów podyplomowych. W Polsce z pewnością w najbliższym czasie dojdzie do skonstruowania prawa bioetycznego. Status bioetyków w powyższej sytuacji ulegnie zapewne istotnej zmianie. Z pewnością konsultanci etyczni proszeni będą często o opinię w licznych niejednoznacznych sytuacjach. Odpowiedzialnego wykonywania powyższego zawodu nie można jednak wykonywać jedynie posiadając ugruntowaną wiedzę filozoficzną, prawną, społeczną i medyczną. By móc w pełni ustosunkować się do konkretnego problemu należy posiąść umiejętność rozmowy z drugim człowiekiem, zwłaszcza człowiekiem cierpiącym.
 W innym wypadku może dojść do sytuacji, w której to, bardzo dobrze wykształcony bioetyk zapomni co oznacza sformułowanie Primum non nocere.

Red,. Błażej Kmieciak