Co kryje się pod definicja organizmów modyfikowanych genetycznie?

Prof. dr hab. Tadeusz Żarski, Kierownik Zakładu Higieny Zwierząt i Środowiska na SGGW- GMO to organizm inny niż organizm, w którym materiał genetyczny został zmieniony w sposób jaki nie występuje w warunkach naturalnych, np. w trakcie krzyżowania czy selekcji. Pod terminem GMO kryją się pomidory z genami ryby, ziemniaki z genami meduzy, karpie i ryż z ludzkimi genami, sałata z genami szczura, soja i kukurydza z genami bakterii, kozy z genami pająka, itp. Obce geny wprowadzane są do komórek na przykład za pomocą wirusów lub poprzez "wstrzeliwanie" specjalnymi tzw. "strzelbami genowymi". Tworzenie organizów GMO, to wprowadzanie transgenu do organizmu w procesie transgenezy lub np. podwojenie ilości genu hormonu wzrostu danego organizmu, czy wyciszenie genu np.kodującego jakis enzym. To są takie trzy podstawowe metody tworzenia organizmów modyfikowanych genetycznie.

Jak zezwolenie na uprawy GMO wpływa na wizerunek Polski?

Prof. Tadeusz Żarski - Z powodu zaszłości historycznych, m.in. znacznie mniejszego zużycia nawozów i pestycydów w czasach PRL, nasza żywność jest zdrowsza i posiada znakomite walory smakowe, więc jest lepsza od wytwarzanej na zachodzie Europy i chętnie tam kupowana. Jeśli zgodzimy się na uprawy roślin GMO w Polsce, to utracimy opinię kraju mającego ekologiczne rolnictwo. A poza tym – nie potrzebujemy zwiększać produkcji żywności dzięki wprowadzeniu GMO, gdyż mamy jej nadmiar. Wiem, że reprezentuję w tym momencie stanowisko mniejszości środowiska naukowego, ale uważam, iż nie ma jednoznacznych badań wskazujących na brak zagrożenia ze strony GMO dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz środowiska naturalnego. A przede wszystkim nie wiemy, jakie mogą być długofalowe skutki uprawiania i spożywania produktów wytworzonych z GMO.

A Pan jest im przeciwny…

Prof. Tadeusz Żarski - Jest wiele opinii potwierdzających, że GMO może być szkodliwe. Danych naukowych nie jest za wiele. Tak naprawdę, nikt nie wykonywał badań na ludziach, które by udowadniały brak szkodliwości tych tworów. Poza jednym przypadkiem, który udowodnił, że tworzenie GMO przyczynia się do wzrostu populacji bakterii opornych na antybiotyki. Modelem dla człowieka, są testy na zwierzętach laboratoryjnych i te wyniki świadczą, że możemy mieć do czynienia z ogromną ilością nie korzystnych cech żywności transgenicznej, jak np. uczulenia na toksyny. O ile biotechnolog jest w stanie bardzo precyzyjnie stosując techniki laboratoryjne wyizolować gen i wprowadzić go do komórki, to nigdy nie ma pewności w którym elemencie DNA ten transgen się znajdzie.

Jak obecnie wygląda w Polsce sytuacja upraw roślin zmodyfikowanych genetycznie?

Prof. Tadeusz Żarski - W Polsce nikt nie kontroluje rozprzestrzeniania się GMO. Resorty rolnictwa i ochrony środowiska, a także NIK opierają swoją wiedzę na temat GMO w naszym kraju na doniesieniach mediów i naukowców. W tej chwili wg przepisów prawa unijnego dopuszczona do obrotu na ternie Unii jest kukurydza Mon 810. Ta roślina na naszych polach poprzez pepylenia doprowadzi do krzyżowania się roślin tradycyjnych z tymi GMO. Ta kukurydza wprowadzona do środowiska dokona ogromnych zmian. Dokona spustoszenia nie tylko wśród odmian owadów przeciw którym ona jest skierowana czyli np. stonce kukurydzianej, ale wśród wielu innych owadów. Nie ma żadnych badan udowadniających bezpieczeństwo tych roślin. Jeszcze gorzej wygląda sprawa w przypadku rzepaku transgenicznego, który wprowadzony na polskie pola mógłby przepylić naturalne odmiany, mógłby się skrzyżować np. z rzepikiem, z rzepem i innymi odmianami krzyżowymi. Wtedy powstałyby hybrydy, które niosą informacje odporności na herbicyd czy produkcje toksyny przeciw szkodnikom.

Uprawy roślin transgenicznych i stosowanie przy tych uprawach pewnego herbicydu powoduje silny rozwój oporności na niego u chwastów. Znamy już kilka odmian chwastów, które stały się odporne na ten herbicyd. Obawa, że rozwiną się "super chwasty" oporne na glifosat stała się rzeczywistością. Poza tym, transgeniczne organizmy mogą rozprzestrzenić się w środowisku naturalnym współzawodnicząc z naturalną florą i fauną. Podstawowe tutaj zagrożenie, to zagrożenie dla bioróżnorodności, bo takie krzyżówki eliminują naturalne gatunki.

Jakie jeszcze skutki niosą na sobą uprawy GMO?

Prof. Tadeusz Żarski - Zawsze zajmowałem się problemami skażeń środowiska. Wprowadzenia trangenów do środowiska, to wprowadzenie kolejnych toksyn do środowiska. Im więcej będziemy tego używać, tym bardziej zanieczyścimy obszar w jakim żyjemy. Żywy organizm transgeniczny będzie się ponadto rozprzestrzeniał i z czasem nie będziemy w stanie skontrolować jego wzrostu.  Dla pyłku nie ma barier ani granic. Wystarczy, ze uprawa będzie się znajdowała przy jakimś ścieku wodnym. Mamy badania które pokazują, że takie toksyny zabijają chruściki. A przecież chruścikami żywią się ryby. Musimy pamiętać, że przyroda to nie są pojedyncze elementy, to łańcuch zależności, a wyrwanie ogniwa z tego łańcucha powoduje katastrofalne skutki.

Dlaczego nie ma szczegółowych badań nad niebezpieczeństwem upraw GMO?

Prof. Tadeusz Żarski - Nie możemy do końca powiedzieć, że GMO jest złe, ponieważ latach 70tych FSA wprowadziła zasadę równoważności składnikowej. Wtedy właśnie wprowadzono do upraw pomidor mający wyciszony gen kodujący białko powodujące rozkład ściany komórkowej. I takim pomidorem można było rzucać obojętnie czy miał 3 dni czy 3 miesiące bo po prostu nie robił się miękki.

Nikt nie uznał tego za szkodliwą transformacje?

Prof. Tadeusz Żarski - Nad tym pomidorem zrobiono trzy serie badan. Dwie wykazały działania negatywne, w tym bardzo poważne zmiany w obrębie nabłonka jelita szczurów, którym zostały te pomidory podane i jedno badanie okazało się pozytywne. Wówczas FSA przyjęła wymyśloną koncepcję, że jeżeli pod względem składnikowym GMO produkty są równoważne, a różni je jedynie cecha wprowadzona z transgenem, to nie ma podstaw żeby robić w tym kierunku więcej badań. W efekcie nie mamy badań toksykologicznych. Ja nie chce tutaj negować kompetencji ludzi którzy te uchwały podjęli, ale wielokrotnie przeglądam dokumentacje, które zezwalają na wprowadzenie roślin GMO do obrotu, bez badań naukowych potwierdzających ich bezpieczeństwo.

red. Blanka Majda