Definicja terapii wisceralnej

Terapia wisceralna obejmuje precyzyjne techniki manualne ukierunkowane na mobilność narządów wewnętrznych i ich otoczenia. Wymaga odpowiednich umiejętności palpacyjnych i znajomości anatomii. Jej celem jest przywrócenie prawidłowej ruchomości trzewi, elastyczności tkanek i równowagi napięciowej w organizmie. Obecnie metoda ta staje się wartościowym narzędziem w nowoczesnej fizjoterapii oraz terapii zaburzeń czynnościowych. Terapia wiscelarna wywodzi się z tradycji osteopatycznych, w których podkreślano wzajemne powiązania między układem trzewnym a mięśniowo-szkieletowym. Współczesne publikacje opisują ją jako metodę, która poprzez pracę na trzewiach może modulować napięcie powięziowe, wpływać na ruchomość narządów, poprawiać przepływ płynów, a także oddziaływać na funkcjonowanie układu nerwowego i motorykę przewodu pokarmowego. W badaniach klinicznych terapia wisceralna jest stosowana, aby m.in. redukować ból mięśniowo-szkieletowy oraz poprawiać funkcjonowanie jelit u osób z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego, takimi jak przewlekłe zaparcia czy dyspepsja.

Terapia wisceralna w leczeniu przewlekłego bólu mięśniowo-szkieletowego

Przewlekły ból układu mięśniowo-szkieletowego jest powszechnym problemem dotyczącym ok. 35% dorosłych w krajach uprzemysłowionych. Często występuje szczególnie ból krzyża (od 19,6% w populacji dorosłych do nawet 75% u osób starszych), a także barku i odcinka szyjnego. Dolegliwości te obniżają jakość życia, ograniczają sprawność i wiążą się z wyższym ryzykiem wystąpienia depresji. Co istotne, nawet 1/3 osób z przewlekłym bólem, takim jak długotrwały ból lędźwi, doświadcza równocześnie bólu brzucha, miednicy lub klatki piersiowej, co wskazuje na ścisły związek między układem trzewnym a somatycznym. Ograniczona ruchomość narządów, adhezje czy przewlekły ból trzewny mogą ograniczać mobilność kręgosłupa lub nasilać sensytyzację ośrodkową.

Skuteczność manualnych technik wisceralnych w łagodzeniu bólu tego rodzaju została szeroko przeanalizowana w niedawno przeprowadzonej analizie uwzględniającej dziewięć badań klinicznych z udziałem 326 pacjentów z przewlekłym bólem kręgosłupa lędźwiowego, szyjnego oraz barku. Wyniki ośmiu z dziewięciu badań potwierdzają znaczną redukcję bólu po zastosowaniu terapii wisceralnej – zarówno jako samodzielnej interwencji, jak i w połączeniu z klasyczną fizjoterapią. Szczególnie obiecujące są dane dotyczące przewlekłego bólu kręgosłupa lędźwiowego, gdzie techniki wisceralne ukierunkowane na przeponę, wątrobę czy struktury jelitowe wyraźnie wspierały terapię ruchową, a w niektórych badaniach przewyższały efekt placebo w postaci lekkiego, niefunkcjonalnego dotyku. Efekty terapeutyczne w tym przypadku najprawdopodobniej wynikają z redukcji problemów powięziowych i normalizacji napięcia tkanek otaczających narządy, które poprzez liczne połączenia powięziowe wpływają na biomechanikę kręgosłupa. Dodatkowo terapia zapewniła korzyści funkcjonalne obejmujące lepszą mobilność oraz postawę, a także poprawę komfortu życia podczas wykonywania codziennych czynności. W badaniach pilotażowych dotyczących bólu szyi stwierdzono poprawę aktywacji mięśniowej i postawy głowy po technikach wisceralnych obejmujących m.in. przeponę. W jednym z badań pacjenci zgłaszali również zmniejszenie nasilenia depresji po połączeniu terapii wisceralnej z fizjoterapią, co może być związane z poprawą funkcjonowania całego organizmu i obniżeniem przewlekłego napięcia i bólu.

Rola terapii wisceralnej w zaburzeniach czynnościowych przewodu pokarmowego

Inne analizy skuteczności terapii wisceralnej były poświęcone zaburzeniom funkcjonalnym przewodu pokarmowego uwzględniającym przewlekłe idiopatyczne zaparcia, które są częstym zaburzeniem czynnościowym jelit obniżającym jakość życia. Wielu pacjentów nie jest zadowolonych z efektów działania leków przeczyszczających ze względu na obawy dotyczące ich skuteczności i bezpieczeństwa, zwłaszcza przy długotrwałym stosowaniu, które mogą wiązać się z działaniami niepożądanymi. Z tego względu poszukuje się alternatywnych metod leczenia o wyższym stopniu bezpieczeństwa. Badania dotyczące leczenia przewlekłych zaparć podkreślają, że techniki manualne, takie jak masaż brzucha i mobilizacja trzewna, mogą wspomagać leczenie zaparć. Masaż brzucha, obejmujący głaskanie, rozcieranie, ugniatanie i wibracje, zwiększa bowiem lokalny przepływ krwi, pobudza perystaltykę, skraca czas pasażu jelitowego, zwiększa częstość wypróżnień oraz zmniejsza ból i dyskomfort, co przekłada się na poprawę jakości życia. Z kolei mobilizacja trzewna to delikatna technika ukierunkowana na przywrócenie ruchomości narządów i elastyczności tkanek otaczających jelita, co może wspierać ich funkcję i zmniejszać napięcie okrężnicy. Ręczny nacisk na powłoki brzuszne powoduje kompresję okrężnicy, co zmiękcza masy kałowe i ułatwia ich przesuwanie. Korzystne efekty terapii wisceralnej na układ pokarmowy potwierdzają również doniesienia narracyjnego przeglądu dotyczącego zaburzeń funkcjonalnych przewodu pokarmowego, w tym zespołu jelita nadwrażliwego, dyspepsji i przewlekłych zaparć. Autorzy wskazują, że manualna praca z narządami i ich zawieszeniem powięziowym może zmniejszać napięcie tkanek, poprawiać krążenie, normalizować motorykę jelit oraz modulować nadwrażliwość trzewną, która stanowi kluczowy mechanizm patofizjologiczny w tych schorzeniach.

Mechanizmy działania terapii wisceralnej 

Na podstawie przeanalizowanej literatury można wyróżnić trzy główne grupy mechanizmów tłumaczących kliniczne efekty terapii wisceralnej:

1. mechanizmy biomechaniczne – techniki wisceralne pomagają poprawić napięcie tkanek i ruchomość narządów wewnętrznych (jeśli narządy nie przesuwają się prawidłowo, mogą pojawiać się kompensacje w ciele, które obciążają mięśnie i stawy, a redukując te ograniczenia, można zmniejszyć nadmierne obciążenie układu ruchu),

2. mechanizmy neurofizjologiczne – manualna stymulacja tkanek trzewnych oddziałuje także na układ nerwowy poprzez modulację przetwarzania bodźców bólowych (taki mechanizm odgrywa ważną rolę zwłaszcza w przypadku zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego),

3. mechanizmy naczyniowe i metaboliczne – zwiększenie przepływu krwi i limfy w obrębie jamy brzusznej wspiera procesy regeneracyjne, redukuje napięcie mięśni gładkich jelit oraz poprawia metabolizm.

Bezpieczeństwo i rekomendacje praktyczne

Przegląd badań w kontekście korzyści wynikających z terapii wisceralnej uwzględnia wysoki poziom bezpieczeństwa terapii i brak inwazyjności. Autorzy podkreślają jednak znaczenie wykonywania technik przez wykwalifikowaną kadrę terapeutów oraz istotę właściwej diagnostyki klinicznej. W zapewnieniu jak najlepszych efektów terapeutycznych nie bez znaczenia pozostaje także połączenie terapii wisceralnej z innymi formami fizjoterapii oraz edukacja pacjenta.

Terapia wisceralna w praktyce – komentarz mgr fizjoterapii Emila Michalskiego 

Terapia wisceralna jest jedną z tych metod, które pokazują, jak silnie układ trzewny i mięśniowo-szkieletowy wpływają na siebie nawzajem. W gabinecie często spotykam pacjentów, u których przewlekły ból kręgosłupa, ograniczenie ruchu czy trudności z oddechem utrzymują się mimo standardowej fizjoterapii. Wiele napięć, zwłaszcza w odcinku lędźwiowym, wynika z ograniczonej ruchomości powiązanych z nimi struktur trzewnych. Podobnie jest u osób z problemami trawiennymi. Pacjenci często są zaskoczeni, że delikatne techniki manualne mogą wpłynąć na perystaltykę jelit czy zmniejszyć uczucie pełności. Warto jednak podkreślić, że terapia wisceralna nie jest „magicznym dotykiem”, ale wymaga precyzyjnej oceny, rozumienia anatomii i ostrożnego doboru technik. Najlepsze efekty daje wtedy, gdy stanowi część szerszego planu terapeutycznego, np. u osób z przewlekłymi zaburzeniami zwykle łączy się ją z edukacją, ćwiczeniami oddechowymi, pracą nad postawą i terapią tkanek miękkich. Terapia wisceralna stanowi więc bardzo wartościowe podejście w nowoczesnej praktyce terapeutycznej, a bezpieczeństwo i niskie koszty sprzyjają włączaniu jej do zintegrowanych programów rehabilitacyjnych.