Niesteroidowe leki przeciwzapalne są jednymi z najczęściej używanych leków. Znalazły one między innymi zastosowanie w leczeniu choroby reumatycznej, a także jako środki przeciwzapalne po urazach i w stanach zapalnych o nieznanej etiologii. Równie często NLPZ są stosowane jako leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe – stąd też w kontekście leków przeciwbólowych grupę tą określa się jako nieopioidowe (nienarkotyczne) leki przeciwbólowe.
Pod wpływem różnych czynników zapaleniotwórczych takich jak zakażenia bakteryjne, wirusowe, czynniki fizyczne jak urazy tkanek, niska temperatura, dochodzi do uwalniania z fosfolipidów błon komórkowych kwasu arachidonowego. Jest to substrat dla dwóch enzymów: cyklooksygenazy i 5-lipooksygenazy.
NLPZ, mimo że należą do różnych grup chemicznych, mają wspólny mechanizm działania polegający na hamowaniu enzymów cyklooksygenaz (COX), które przekształcają kwas arachidonowy do prostaglandyn (PGs), tromboksanu i prostacykliny – związki te zwane sąprostanoidami albo mediatorami zapalnymi. Mediatory te, a szczególnie prostaglandyny, biorą istotny udział w powstawaniu bólu, gorączki, a także odczynów zapalnych. Łatwo więc zrozumieć, że związki hamujące syntezę prostanoidów działają zarówno przeciwbólowo, przeciwgorączkowo oraz przeciwzapalnie.
Ze względu na to, że prostaglandyny są syntetyzowane niemal we wszystkich tkankach oraz uczestniczą w różnorodnych procesach fizjologicznych zrozumiałe jest, że zarówno działania lecznicze, jak i niektóre objawy niepożądane NLPZ są ze sobą nierozerwalnie powiązane.
Wyróżnia się dwa typy cyklooksygenaz COX-1 i COX-2.
COX-1 (cyklooksygenaza-1) jest enzymem konstytutywnym, który odgrywa rolę fizjologiczną ponieważ odpowiada za syntezę prostaglandyn i innych prostanoidów uczestniczących w różnych procesach fizjologicznych, m.in. w żołądku, płytkach krwi (trombocytach) oraz nerkach. Zahamowanie aktywności tego enzymu jest w większości odpowiedzialne za działania niepożądane NLPZ.
COX-2 (cyklooksygenaza-2) jest enzymem indukowanym w większości tkanek przez czynniki zapaleniotwórcze. Pod wpływem tych czynników COX-2 powoduje syntezę dużych ilości prostanoidów – mediatorów zapalnych. W związku z tym enzym ten odgrywa kluczową rolę w powstawaniu procesu zapalnego i reakcji bólowej – więc działanie przeciwzapalne NLPZ jest uwarunkowane hamowaniem COX-2.
Aspiryna, czyli kwas acetylosalicylowy jest w chwili obecnej jednym z najbardziej popularnych lekarstw, stosowanych w głównej mierze w walce z bólem: głowy (także migrenowego), zębów czy mięśni. Obniża gorączkę, towarzyszącą przeziębieniu i grypie. Kwas acetylosalicylowy stanowi jeden z najważniejszych leków zalecanych przez WHO w programie zwalczania przewlekłych bólów towarzyszących chorobom nowotworowym.
Działanie przeciwbólowe jest o wiele słabsze, jeśli przyrównać go z narkotycznymi lekami przeciwbólowymi, takimi jak morfina czy fentanyl stosowanymi w chorobach nowotworowych. Wielką zaletą aspiryny w porównaniu do innych leków jest to, że nie powoduje dysfunkcji czynności psychicznych, euforii, tolerancji oraz nie wykazuje potencjału uzależniającego. Kwas acetylosalicylowy wykazuje działanie przeciwzakrzepowe poprzez wpływ na układ krzepnięcia (hamowanie agregacji płytek krwi).
W dużych dawkach ASA (acetylsalicylic acid) wykorzystywany jest w chorobach gośćcowych, np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów oraz różnych postaciach zapaleń stawów. Stosowany jest asekuracyjnie aby zapobiegać agregacji płytek krwi (u pacjentów kardiologicznych), w dusznicy bolesnej, w profilaktyce zakrzepowej i zawałów mięśnia sercowego. Przewlekłe i długotrwałe przyjmowanie ASA obniża niebezpieczeństwo nowotworów jelita grubego. Aspiryna działa poprzez mechanizm naprawy DNA przez białka, które prawdopodobnie oddziałują z innymi białkami i rozpoczynając kaskadę sygnałową prowadzącą do apoptozy komórek.
Liczne starania naukowców doprowadziły do utworzenia nowej grupy NLPZ nazwanej koksybami, blokujące cyklooksygenazę 2. W grupie tej wyróżniamy koksyby: względnie selektywne oraz wybiórcze (selektywne) inhibitory COX-2.
Do względnie selektywnych inhibitorów COX-2 zaliczamy: etodolak, nabumeton, nimesulid i meloksykam. Leki te w zakresie dawek terapeutycznych (zwłaszcza przy stosowaniu wyższych dawek) hamują COX-1 w stopniu dużo mniejszym niż tradycyjne NLPZ.
Przedstawicielami wybiórczych inhibitorów COX-2, które nie wpływają na aktywność COX-1 w pełnym zakresie dawek terapeutycznych, są rofekoksyb i celekoksyb. Podczas stosowania tej grupy leków znacznie rzadziej występują uszkodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego niż podczas leczenia innymi NLPZ. Jednocześnie w badaniach klinicznych wykazano, są tak samo skuteczne co stosowane dotychczas tradycyjne NLPZ. Opublikowane dane wskazują, że rofekoksyb i celekoksyb są w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów (chzs) równie skuteczne jak ibuprofen, diklofenak, czy naproksen należące do tradycyjnych NLPZ.W badaniach brano pod uwagę siłę działania przeciwbólowego oraz ocenę jakości życia i ocenę czynnościową chorych.
Przeczytaj również:
Botoxem w ból głowy, czyli wielka wojna z migreną
Znaleziono przyczynę bólu w chorobie zwyrodnieniowej stawów
Mateusz Kula
portal Biotechnologia.pl
Źródła:
„Koksyby - nowa generacja niesteroidowych leków przeciwzapalnych”
Bożena Targońska-Stępniak, Leszek Szczepański. "Służba Zdrowia" nr 36-37/2001
KOMENTARZE