Czym jest psylocybina?

Psylocybina to alkaloid tryptaminowy, naturalny agonista receptorów serotoninowych występujący w niektórych gatunkach grzybów, który zyskuje coraz większe zainteresowanie jako potencjalny lek w terapii różnych zaburzeń psychicznych. W organizmie jest przekształcana w psylocynę – aktywną substancję psychoaktywną, prowadzącą do zmian w percepcji, emocjach oraz myśleniu. Proces ten skutkuje przeżyciem o intensywnym, subiektywnie znaczącym charakterze, często określanym jako doświadczenie psychodeliczne.

Historia i pierwotne zastosowania psylocybiny

Psylocybina była stosowana od wieków przez rdzenne społeczności, głównie w Ameryce Środkowej, gdzie wykorzystywano ją w celach rytualnych i duchowych. W kulturach, takich jak Aztekowie, grzyby zawierające psylocybinę były czczone jako boskie i stosowane do wywoływania wizji. W latach 60. XX w. psylocybina została wyizolowana przez szwajcarskiego chemika Alberta Hofmanna, który zainteresował się jej działaniem dzięki doniesieniom antropologów badających rytuały rdzenne. W latach 60. i 70. XX w. rozpoczęły się pierwsze badania nad terapeutycznym zastosowaniem psylocybiny, jednak związane z nią kontrowersje oraz wprowadzenie międzynarodowych regulacji antynarkotykowych przerwały ten nurt badań. W XXI w. nastąpiło jednak „odrodzenie psychodeliczne”, dzięki któremu badania nad psylocybiną zostały wznowione, ale tym razem z zastosowaniem bardziej rygorystycznych metod badawczych. Doprowadziło to do wielu odkryć potencjalnych korzyści terapeutycznych psylocybiny.

Mechanizmy działania i bezpieczeństwo stosowania psylocybiny

Psylocybina oddziałuje z receptorami serotoninowymi w mózgu, co prowadzi do zmienionego stanu świadomości, objawiającego się halucynacjami oraz zmianami w nastroju i percepcji rzeczywistości. Struktura psylocybiny jest zbliżona do serotoniny, co pozwala jej na wiązanie się z wybranymi receptorami serotoninowymi. W organizmie psylocybina przekształca się w psylocynę, która odpowiada za działanie psychodeliczne. Rozprzestrzenia się ona równomiernie w organizmie, gromadząc się częściowo w wątrobie i nadnerczach. W mózgu działa w kilku kluczowych obszarach: w korze nowej (odpowiada za proces uczenia, zapamiętywania oraz interpretację zdarzeń), we wzgórzu (odpowiada za wstępne przetwarzanie bodźców zmysłowych), w hipokampie (części układu limbicznego kontrolującego emocje).

Rys. 1. Miejsce kumulowania się psylocybiny w mózgu 

Źródło: Dydak K., Śliwińska-Massoń M., Milnerowicz, H; 2016. 

Dzięki niższej hydrofilowości psylocyna łatwiej przenika barierę krew-mózg, a poprzez interakcję z receptorami serotoninowymi (takimi jak 5-HT2, 5-HT2A i 5-HT2C) zwiększa poziom serotoniny, pobudzając aktywność sensoryczną i motoryczną.

Rys. 2. Budowa strukturalna psylocybiny, psylocyny i serotoniny

Źródło: Dydak K., Śliwińska-Massoń M., Milnerowicz, H; 2016. 

Choć stosowanie psylocybiny wiąże się z pewnym ryzykiem, leczenie w kontrolowanych warunkach terapeutycznych jest uznawane za stosunkowo bezpieczne. Badania wykazują, że krótkoterminowe skutki uboczne związane z jej przyjmowaniem to głównie przejściowe nudności, lęk oraz zawroty głowy. W dłuższej perspektywie ryzyko uzależnienia od psylocybiny jest niewielkie, a możliwość wystąpienia zaburzeń psychotycznych określana jest jako rzadka i dotyczy przede wszystkim osób z predyspozycjami do tego typu schorzeń.

Pozytywne działanie psylocybiny obejmuje:

• otwartość na doświadczenia i doświadczenia zmieniające poglądy na życie,
• poczucie „wglądu w siebie”, doświadczenia duchowe, mistyczne,
• myślenie twórcze, filozoficzne,
• pozytywny nastrój, uczucie zachwytu,
• wzrost ilości energii,
• ożywienie wspomnień,
• zmiany postawy i nastawienia na bardziej optymistyczne.

Negatywne działanie psylocybiny uwzględnia:

• możliwe wystąpienie skuktów ubocznych, takich jak zawroty i bóle głowy, omdlenia, problemy żołądkowo-jelitowe, w tym nudności,
• dezorientację, poczucie zagubienia,
• lęk, uczucie strachu i niepokoju,
• zaburzenia psychomotoryczne.

Perspektywy zastosowania psylocybiny w leczeniu zaburzeń psychicznych

W ciągu ostatnich dwóch dekad badania nad zastosowaniem psylocybiny w psychiatrii intensywnie się rozwijały. Coraz więcej dowodów naukowych potwierdza, że psylocybina może być skuteczna w leczeniu trudnych pod kątem terapeutycznym stanów psychicznych.

Depresja oporna na leczenie

Psylocybina wykazuje silne działanie antydepresyjne, co potwierdziły badania przeprowadzone przez Carhart-Harrisa i współpracowników. W jednym z nich osoby cierpiące na depresję oporną na leczenie doświadczały znaczącej poprawy już po jednej dawce psylocybiny, a efekt ten utrzymywał się nawet przez kilka tygodni. Aktywność psylocybiny jest prawdopodobnie związana z intensywnym doświadczeniem psychodelicznym, które często prowadzi do głębokich refleksji oraz trwałej zmiany w perspektywie i postawie pacjenta.

Zaburzenia lękowe i stres pourazowy

Dotychczasowe badania nad psylocybiną w kontekście zaburzeń lękowych przyniosły obiecujące wyniki, zwłaszcza u pacjentów cierpiących z powodu stresu pourazowego. Ponadto pozwoliły na zaobserwowanie, że doświadczenie psychodeliczne umożliwia pacjentom ponowne przetworzenie traumatycznych wspomnień w bezpiecznym i kontrolowanym środowisku terapeutycznym. Specjaliści twierdzą, że psylocybina w połączeniu z terapią poznawczo-behawioralną może skutecznie redukować objawy lękowe i stresowe.

Pomoc w leczeniu uzależnień

Psylocybina wykazuje skuteczność w leczeniu uzależnienia od alkoholu, a także nikotyny. Jedno z badań przeprowadzone na Uniwersytecie Johna Hopkinsa wykazało, że psylocybina pomogła osobom uzależnionym od papierosów w zmniejszeniu lub całkowitym zaprzestaniu palenia. Hipoteza terapeutyczna sugeruje, że doświadczenie psychodeliczne wspiera procesy introspekcyjne, pomagając pacjentowi w zrozumieniu przyczyn uzależnienia.

Zastosowanie w opiece paliatywnej

Wykorzystanie psylocybiny w opiece paliatywnej ma zastosowanie szczególnie u pacjentów cierpiących na nowotwory. Psylocybina redukuje lęk przed śmiercią i może znacząco poprawić jakość życia pacjentów terminalnych. W jednym z badań na Uniwersytecie Nowojorskim pacjenci w zaawansowanym stadium nowotworu, którzy otrzymali psylocybinę, zgłaszali zmniejszenie lęku i depresji, a także poprawę jakości życia.

Badania nad psylocybiną

Badanie I

W badaniu prowadzonym przez Imperial College London zespół badawczy przeprowadził otwarte badanie kliniczne, w którym uczestniczyło 12 pacjentów z depresją jednobiegunową lekooporną o umiarkowanym lub ciężkim nasileniu. Każdy z uczestników otrzymał dwie dawki psylocybiny (10 mg i 25 mg), podawane w odstępie tygodnia. Sesje odbywały się w kontrolowanych warunkach z zapewnionym wsparciem psychologicznym przed, w trakcie i po przyjęciu substancji. Efekty terapeutyczne monitorowano przez trzy miesiące po zakończeniu sesji przy użyciu skali QIDS (z ang. Quick Inventory of Depressive Symptoms), a także oceniano nasilenie stanów lękowych oraz anhedonii. 

Psylocybina wykazywała przewidywalne efekty psychodeliczne, zaczynające się 30-60 minut po podaniu, które osiągały szczyt po 2-3 godzinach i zanikały po ok. 6 godzinach. Ocena intensywności doświadczeń psychodelicznych w skali od 0 do 1 wyniosła średnio 0,51 dla sesji z niską dawką i 0,75 dla wysokiej dawki, co wskazywało na odpowiednio dobrane poziomy kontrolowanej intensywności doznań. Badanie wykazało, że psylocybina była dobrze tolerowana przez uczestników. U wszystkich badanych wystąpił jedynie przejściowy niepokój na początku działania substancji, a u niektórych osób pojawiły się krótkotrwałe zaburzenia myślenia oraz łagodne, chwilowe nudności i bóle głowy. W kolejnym tygodniu terapii zaobserwowano wyraźne zmniejszenie objawów depresji – średni wynik w skali QIDS spadł o 11,8 punktów w stosunku do wartości wyjściowej, co miało wysoką istotność statystyczną. Po trzech miesiącach efekt terapeutyczny był nadal widoczny, ze średnim obniżeniem o 9,2 pkt, co świadczy o trwałym wpływie psylocybiny na nastrój i zdrowie psychiczne pacjentów. 

Badanie to dostarczyło wstępnych dowodów na bezpieczeństwo i skuteczność psylocybiny w leczeniu depresji lekoopornej, wskazując na jej potencjał jako środka terapeutycznego o działaniu długofalowym. Wyniki skłaniają do kontynuacji badań, tym razem w bardziej rygorystycznych badaniach kontrolowanych, które pozwolą dokładnie określić mechanizmy terapeutyczne oraz optymalne warunki zastosowania tej substancji w leczeniu depresji. W miarę rozwoju badań nad psylocybiną jej rola jako potencjalnego leku wspomagającego zdrowie psychiczne zyskuje na znaczeniu, stanowiąc alternatywny środek dla tradycyjnych leków przeciwdepresyjnych.

Badanie II

Z kolei w jednym z przełomowych badań R. Griffithsa, którego celem była ocena efektu dawek psylocybiny na wywoływanie doświadczeń mistycznych, analizie poddano wpływ tej substancji na nastrój i postawę badanych. Doświadczenie zostało przeprowadzone metodą podwójnie ślepej próby, a uczestnicy – osoby dorosłe, które wcześniej nie miały kontaktu z substancjami halucynogennymi – zostali losowo przydzieleni do grup, w których przyjmowali dawki psylocybiny od 0 do 30 mg/70 kg masy ciała, w sesjach trwających 8 godzin, odbywających się raz na miesiąc. Uczestnicy byli proszeni o założenie opasek na oczy i skoncentrowanie się na introspekcji. W badaniu kontrolowano również efekty placebo.

Psylocybina wywoływała zarówno intensywne efekty percepcyjne, jak i subiektywne, szczególnie przy wyższych dawkach 20-30 mg/70 kg. Ok. 39% uczestników doświadczyło silnego lęku lub niepokoju, a aż 72% badanych przeżyło głębokie doświadczenia mistyczne. Miesiąc po zakończeniu sesji uczestnicy, którzy przyjmowali wyższe dawki, uznali swoje doświadczenia za istotne pod względem osobistym i duchowym. Zgłaszali również trwałe, pozytywne zmiany w swoim podejściu do życia, nastroju i zachowaniu. Największe korzyści wystąpiły u osób, które otrzymywały dawki w kolejności rosnącej, co sugeruje, że stopniowe zwiększanie dawki może potęgować pozytywne efekty. Zarówno uczestnicy badania, jak i osoby z ich otoczenia, potwierdzili długotrwały wpływ badania na poprawę nastroju i postawę (ocena po 14 miesiącach od zakończenia badania). Wyniki sugerują, że psylocybina może prowadzić do znaczących zmian psychologicznych, które wykazują trwały efekt.

Komentarz eksperta

– Psylocybina ma ogromny potencjał terapeutyczny, który może stanowić przełom w leczeniu zaburzeń psychicznych, szczególnie opornych na dotychczasowe metody leczenia. Liczne badania wskazują na jej skuteczność w terapii depresji, zaburzeń lękowych czy uzależnień. Terapia z wykorzystaniem psylocybiny może prowadzić do trwałych, pozytywnych zmian w życiu pacjentów, co czyni ją jednym z najbardziej obiecujących środków w nowoczesnej psychiatrii. Dalsze badania i kontrolowane próby kliniczne są jednak niezbędne, aby w pełni zrozumieć jej potencjał terapeutyczny, bezpieczne dawkowanie oraz wpływ na długoterminowe zdrowie psychiczne pacjentów. Konieczne jest lepsze zrozumienie jej działania oraz opracowanie optymalnych metod terapeutycznych. Należy jednak podkreślić znaczenie przeprowadzenia odpowiednich badań bezpieczeństwa i skuteczności, szczególnie w kontekście ewentualnych działań niepożądanych, które mogą występować w trakcie sesji. Ze względu na wpływ na świadomość i emocje pacjenta badania nad psylocybiną powinny być przeprowadzane wyłącznie w warunkach kontrolowanych, pod okiem wykwalifikowanego personelu – mówi mgr farm. Justyna Galant-Karczewska.