Mięta – charakterystyka rodzaju

Mięta (Mentha L.) należy do rodzaju roślin z rodziny jasnotowatych, który obejmuje liczne gatunki (około 42), podgatunki i odmiany, a także krzyżówki botaniczne, zwane hybrydami. Występuje na wielu terenach różnych kontynentów – jest rozpowszechniona w Azji, Afryce, Australii, Ameryce Północnej i Europie. W Polsce największe znaczenie uprawne mają mięta pieprzowa i mięta zielona. Rośliny z rodzaju mięty wykazują cenne właściwości, a pożądanym działaniem odznaczają się przede wszystkim świeże rośliny, suszone liście i olejki eteryczne.

Mięta – skład i właściwości prozdrowotne

Jako główne substancje odpowiedzialne za właściwości prozdrowotne mięty wskazuje się flawonoidy (takie jak: diosmina, luteolina, apigenina, kemferol, kwercetyna), kwasy fenolowe (kwas kawowy, kwas galusowy, kwas rozmarynowy) oraz terpeny obecne głównie w olejku eterycznym. Związki te działają m.in. przeciwutleniająco poprzez regulację wielu cząsteczek, takich jak: czynniki wzrostu, enzymy, kinazy, cząsteczki zapalne czy czynniki transkrypcyjne. Mięta zawiera także duże ilości witamin, w tym witaminy C, A oraz witaminy z grupy B, soli mineralnych i garbników.

Gatunki mięty wykazują liczne właściwości, które zapewniają jej charakter leczniczy, a do najważniejszych z nich zalicza się:

• właściwości przeciwdrobnoustrojowe – wykazuje skuteczne działanie hamujące wobec różnych szczepów bakterii, w tym Pseudomonas aeruginosa, Shigella flexineri, Klebsellia pneumoniae i Styphylococcus aureus, a także wirusów i grzybów (m.in. działa przeciwko Candida albicans oraz Candida tropicali),
• właściwości korzystnie wpływające na układ pokarmowy (mięta działa przeciwbiegunkowo, żółciopędnie, wspiera procesy trawienia, pracę wątroby i woreczka żółciowego),
• właściwości przeciwzapalne,
• właściwości antyoksydacyjne,
• właściwości antystresowe.

Najważniejsze zastosowanie farmakologiczne mięty obejmuje wspomaganie pracy układu pokarmowego – pobudza wydzielanie soku żołądkowego, łagodzi wzdęcia i niestrawności, działa rozkurczowo, reguluje perystaltykę jelit, zwalcza nudności i zaburzenia trawienia. Jest wskazana przede wszystkim w przypadku stanów nieżytowych żołądka, dwunastnicy i jelia oraz zespołu jelita drażliwego. Mięta jest skuteczna w leczeniu wielu przypadłości ze strony układu pokarmowego, ale może działać także profilaktycznie – zapobiega niestrawnościom i hamuje wzrost flory chorobotwórczej.

Ze względu na dużą koncentrację mentolu (ponad 50% zawartości w olejku eterycznym mięty pieprzowej) olejek miętowy jest wykorzystywany także w aromatoterapii do łagodzenia stresu i napięcia nerwowego – działa odprężająco i relaksująco. Ponadto znalazł zastosowanie w leczeniu infekcji oraz układu oddechowego, w tym nieżytu nosa i zapalenia gardła. Mięta i jej ekstrakty zapewniają także właściwości chłodzące i orzeźwiające, dlatego stanowią cenny składnik produktów kosmetycznych, takich jak żele czy balsamy. Dzięki działaniu antybakteryjnemu i przeciwzapalnemu często jest stosowana do łagodzenia dermatoz, a także stanów zapalnych błony śluzowej – stanowi powszechny składnik preparatów do higieny jamy ustnej. Mięta, dzięki obecności grup związków o charakterze przeciwutleniającym, ma zdolność do zmiatania wolnych rodników oraz wspierania procesów antyoksydacyjnych w organizmie, dzięki czemu działa neuro- i kardioprotekcyjnie. Ze względu na tak wszechstronne działanie jest popularnym składnikiem wielu leków i suplementów diety, skutecznych w przypadku różnych dolegliwości.

Działanie kardioprotecyjne

Badania ujawniły, że różne gatunki z rodzaju mięta wykazują właściwości kardioprotekcyjne, działanie antyarytmiczne oraz wpływające na normalizację rytmu serca. Karwakrol jest substancją fitochemiczną występującą m.in. w Mentha longifolia, która ma udowodnione właściwości kardioprotekcyjne – hamuje uszkodzenie niedokrwienne mięśnia sercowego u szczurów z ostrym zawałem mięśnia sercowego, zmniejsza rozległość zawału i wpływa na aktywność enzymów mięśnia sercowego, takich jak dehydrogenaza mleczanowa i troponina sercowa T. Karwakrol zwiększa aktywność białek enzymatycznych o charakterze antyoksydacyjnym, w tym peroksydazy glutationowej, glutationu i dysmutazy ponadtlenkowej, sprzyjając ochronie przed chorobami kardiologicznymi.

Mięta w przemyśle spożywczym

Obecnie wskazuje się, że mięta zajmuje trzecie miejsce wśród najbardziej pożądanych smaków na światowym rynku spożywczym, przede wszystkim ze względu na obecność mentolu – głównego składnika olejku eterycznego mięty. Mentol powoduje efekt chłodzący w jamie ustnej i aktywuje receptory wrażliwe na zimno, powodując fizjologiczny efekt chłodzenia. Choć jest on powszechnie kojarzony z aromatami stosowanymi w gumach do żucia i produktami do higieny jamy ustnej, ma o wiele szersze zastosowanie w przemyśle spożywczym – olejki eteryczne z różnych gatunków mięty są dodawane do cukierków, sosów, a także napojów alkoholowych i bezalkoholowych. Rośliny z rodzaju mięty wykorzystuje się też do konserwacji, poprawy jakości i przedłużania przydatności żywności. Ze względu na obecność związków aromatycznych i metabolitów wtórnych świeże lub suszone liście mięty stosuje się również w wyrobach cukierniczych, perfumach, słodyczach i przemyśle tytoniowym.

Przyszłe kierunki badań

Badacze wskazują na potrzebę dalszej oceny różnych gatunków mięty i ich związków pod kątem właściwości przemysłowych i zdrowotnych. Przyszłe badania powinny skupiać się na sposobach działania naturalnych związków obecnych w ekstraktach. Należy również zidentyfikować szlaki metaboliczne, które pomagają zachować smak i aromat żywności. Postępy w badaniach nad roślinami leczniczymi pomogą w określeniu ilości i jakości ekstraktów roślinnych jako potencjalnych dodatków do żywności i konserwantów dodawanych w celu profilaktyki danych chorób. Sugeruje się, że przyszły potencjał ekstraktów z mięty nie ogranicza się bowiem do jej właściwości leczniczych, ale możliwe będzie też zastosowanie jej poszczególnych substancji jako związków o działaniu synergistycznym. W przyszłości zastosowanie naturalnych środków przeciwcukrzycowych i kardioprotekcyjnych będzie prawdopodobnie stale rosło ze względu na zapotrzebowanie konsumentów na żywność zawierającą naturalne konserwanty o pożądanych właściwościach sensorycznych oraz określonym działaniu prozdrowotnym. Duże znaczenie w tym kontekście ma m.in. karwakrol oraz inne związki bioaktywne zidentyfikowane w poszczególnych gatunkach mięty, takie jak kwercetyna, kwas rozmarynowy czy apigenina, które wykazują korzystne działanie na układ sercowo-naczyniowy. Ich izolacja oraz ocena działania mogą pomóc w opracowaniu żywności funkcjonalnej o właściwościach protekcyjnych ukierunkowanych na choroby układu krążenia.

– Mięta to popularny składnik leków i suplementów diety. Jest także stosowana jako żywność funkcjonalna, a do najczęściej spotykanych form spożywania mięty zalicza się m.in. świeżo przygotowywane napary. Obecnie przewiduje się rosnące zapotrzebowanie na żywność funkcjonalną, ponieważ dieta odgrywa istotną rolę w profilaktyce chorób, w tym wielu rodzajów nowotworów oraz choroby niedokrwiennej serca, które stanowią jedne z głównych przyczyn zgonów. W przypadku suplementów diety i żywności funkcjonalnej należy jednak przede wszystkim dbać o to, aby pochodziły one ze sprawdzonych, oficjalnych źródeł, ponieważ współcześnie na rynku można znaleźć wiele firm wykorzystujących fałszywe informacje i promujących środki, które nie tylko nie wykazują właściwości zdrowotnych, ale nawet mogą okazać się zanieczyszczone mikrobiologicznie. Należy pamiętać, że farmaceuci to osoby, które zawsze pomogą w dobrze odpowiednich preparatów, a apteki mają w swojej ofercie także naturalne zioła, w tym miętę, które są przebadane i można je bezpiecznie stosować samodzielnie w domu. Tego rodzaju produkty lecznicze często zawierają też niezbędne instrukcje, zalecenia i ewentualne przeciwwskazania, z którymi należy się zapoznać przed zastosowaniem, a w przypadku jakichkolwiek wątpliwości zawsze warto zapytać farmaceutę – mówi mgr farm. Violetta Bernacik.