Leki narkotyczne łącząc się z receptorami opioidowymi w mózgu powodują szybkie zniesienie bólu. Ze względu na ich dużą siłę działania są wykorzystywane głównie w terapii nowotworowej oraz ostrych bólach (np. powypadkowych, pooperacyjnych). Niestety często pacjenci podejmują próby „samoleczenia” celem zwiększenia wydajności własnego organizmu, osiągnięcia wtórnego efektu stymulującego i euforycznego. Efektem takiego postępowania może być uzależnienie. Na skutek nagłego odstawienia opioidu mogą pojawić się nieprzyjemne objawy abstynencyjne, co skłania chorego do sięgnięcia po kolejną dawkę narkotyku. Początek uzależnienia jest zwykle podstępny i często nieuchwytny dla pacjenta jak i lekarza.
Obecnie w terapii uzależnień od opioidów wykorzystuje się niefarmakologiczne programy interwencyjne, terapię metadonem, leczenie podtrzymujące buprenorfiną lub skojarzone buprenorfiną i naloksonem.

Zarówno metadon jak i buprenorfina są zatwierdzone przez FDA w leczeniu addycji opioidowej, a ich skuteczność potwierdza wiele publikacji. Celem podawania ww. leków jest zmniejszenie objawów odstawiennych (głodu narkotykowego), incydentów przedawkowania, zakażeń przy dożylnym podaniu narkotyku oraz zapobieganie nawrotom. Terapię farmakologiczną  powinno wspierać zawsze doradztwo psychiatryczne obejmujące grupy wsparcia oraz doradztwo indywidualne. 

Metadon jest agonistą receptorów opioidowych µ, który ma znacznie dłuższy okres półtrwania niż heroina. Jest dostępny na świecie pod postacią syropu, iniekcji i tabletek. Stosowanie wzrastających dawek specyfiku powinno odwrotnie proporcjonalnie ograniczyć w czasie zażywanie narkotyku.
Buprenorfina jest długodziałającym agonistą częściowym receptorów opioidowych µ. Posiada mniej działań niepożądanych w porównaniu do metadonu. Schemat leczenia podtrzymującego buprenorfiną jest podobny do tej z matadonem oraz zdaniem autorów wytycznych National Institute for Health and Clinical Excellence wykazują one podobny efekt terapeutyczny.

Ustalenie optymalnego czasu trwania leczenia podtrzymującego metadonem lub buprenorfiną jest skomplikowane i nadal budzi kontrowersje. Ostatnie badania dot. efektów długoterminowych leczenia uzależnienia miały miejsce ponad dwa lata temu. Podawanie metadonu, mimo że w wielu przypadkach daje wymierne efekty, jest postrzegane jako dalsze, świadome ordynowanie narkotyku, co podtrzymuje uzależnienie oraz naraża państwo na dodatkowe koszty. Kolejną przeszkodą w określeniu optymalnych wytycznych terapii jest brak zrozumienia choroby w społeczeństwie. Tymczasem zarówno jak nie wszystkie osoby z nadciśnieniem czy cukrzycą są w stanie kontrolować swojej choroby dietą czy ćwiczeniami tak i osoba uzależniona może nie być w stanie kontrolować swojej choroby bez leczenia farmakologicznego (to też w końcu przypadłość przewlekła).

Odstawianie metadonu czy buprenorfiny na własną rękę jest niedopuszczalne i musi odbywać się pod kontrolą specjalisty, który uwzględni cechy indywidualne pacjenta. Nagłe zaprzestanie leczenia często powoduje nawrót objawów odstawiennych  mimo poczynionych już modyfikacji zachowań chorego.

Obecne standardy i wytyczne w leczeniu przewlekłego uzależnienia od opioidów promują indywidualizację terapii psychiatrycznej, stosowanie najmniejszej skutecznej dawki leku przez najkrótszy możliwie czas. Celem takiego postępowania jest minimalizacja działań ubocznych zażywanych środków oraz modyfikacja zachowań i przyzwyczajeń chorego.

Polska pod względem liczby realizowanych programów leczenia substytucyjnego zajmuje jedno z ostatnich miejsc w Europie i na świecie. Dostrzegając potrzebę walki z narkomanią w Narodowym Programie Zdrowia na lata 2007—2015 zawarto postulaty zwiększenia dostępności opisywanej terapii. Listę placówek prowadzących program metadonowy w Polsce można znaleźć na stronie Krajowego Biura Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii pod adresem: http://www.kbpn.gov.pl/portal

red. Magdalena Habuz