Testosteron jest męskim hormonem steroidowym, produkowanym przede wszystkim w jądrach (występuje też w niewielkiej ilości u kobiet). Podobnie jak inne sterydy, syntezowany jest z cholesterolu. Powstaje on w jądrach, w tzw. Komórkach Leydiga. Ilość testosteronu jest regulowana przez struktury układu nerwowego (podwzgórze i przysadkę) co zapewnia jego wyrównany poziom. U mężczyzn pełni niezwykle ważną rolę w rozwoju męskich narządów rozrodczych oraz w wykształceniu drugorzędowych cech płciowych takich jak zwiększenie masy mięśniowej i kostnej a także powstawanie owłosienia na ciele. Testosteron jest niezbędny dla zapewnienia dobrego samopoczucia. Jego niedobór może być przyczyną zaburzeń w gęstości mineralnej kości.

Na ilość testosteronu, prócz wewnętrznych regulacji, wpływają również czynniki środowiskowe:

-utrata wagi może spowodować wzrost poziomu testosteronu

-niedobór cynku obniża poziom hormonu (ale suplementacja tego pierwiastka nie ma wpływu)

-prawdopodobnie poziom wapnia również ma znaczenie

-faza REM zwiększa poziom testosteronu

-wiek – z wiekiem ilość wydzielanego testosteronu spada, co jest przyczyną występowania TDS

Starzenie się organizmu jest naturalnym, nieuchronnym procesem fizjologicznym. Ma on związek, wg jednej z teorii, z wolnymi rodnikami czyli wyjątkowo reaktywnymi cząsteczkami powodującymi uszkodzenia w DNA, białkach, lipidach. Związek ze starzeniem może mieć też teoria telomerowa – czyli skracanie się terminalnych fragmentów chromosomów. Trudno jest określić jednego „winowajcę” procesu starzenia. Najrozsądniej jest przyjąć że jest to proces uwarunkowany wieloczynnikowo.

Objawy przekwitania u mężczyzn charakteryzują się:

-zmniejszeniem potrzeb seksualnych i jakości erekcji (stosowanie sildenafilu może być nieskuteczne)

-zmianami nastroju, obniżeniem sprawności intelektualnej, stałym zmęczeniem  pogorszeniem samopoczucia i jakości snu, atakami złości;

-zmniejszeniem beztłuszczowej masy ciała, masy i siły mięśni;

-obniżeniem owłosienia ciała i zmianami skórnymi;

-obniżeniem gęstości mineralnej kości, prowadzącym do osteopenii i osteoporozy;

-spadkiem hematopoezy.

     Zmiany te wynikają z obniżonego stężenia testosteronu w surowicy krwi i stanowią Zespół Niedoboru Testosteronu – TDS (Testosterone Deficiency Syndrome). Stanowi on jeden z rodzajów hipogonadyzmu męskiego. Obejmuje on zarówno zmiany zachodzące w gonadach jak i ośrodkowych regulatorach czynności jąder – ma dualną, wtórno-pierwotną naturę. Podstawą do diagnozy TDS jest więc równoczesny niedobór testosteronu i hipogonadyzm przejawiający objawy kliniczne.

      Częstość występowania Zespołu niedoboru testosteronu jest zdecydowanie wyższa u osób otyłych. Ponad to zwiększone ryzyko występuje u osób z cukrzycą typu 2, chorobą wieńcową, zaburzonym profilem lipidowym, POCHP czy astmą. TDZ częsty jest także u osób z depresją.

Trudna diagnostyka

     W związku z nieswoistością objawów niedoboru testosteronu oraz często współistniejącymi z nim chorobami, niekiedy trudno jest dokonać prawidłowej diagnozy. Najczęstszym i najbardziej charakterystycznym objawem jest jednak obniżone libido i zaburzenia wzwodu. W celu rozpoznania dokonuje się pomiaru stężenia testosteronu całkowitego (TT) oraz stężenie wolnego testosteronu (FT). Pozostałe badania wstępne to badania urologiczne(np. USG per rectum), morfologia krwi, oznaczanie stężenia lipidów, ocena funkcji wątroby.

Leczenie testosteronem

     Po wykluczeniu bezwzględnych i rozważeniu względnych przeciwwskazań (rak gruczołu krokowego, policytemia, rozrost gruczołu krokowego) można włączyć hormonalne leczenie zastępcze preparatami testosteronu. Dąży się do uzyskania poziomu takiego, jaki występuje u młodego mężczyzny. Daje to poprawę funkcji życiowych, przyrost masy mięśniowej, ogólne lepsze samopoczucie.

Terapia testosteronem związana jest z efektami ubocznymi:

-nasilona tkliwość gruczołów piersiowych

-wzrost hematokrytu i ilości erytrocytów (anaboliczne działanie testosteronu)

-powiększanie się gruczołu krokowego

-raz na dwa lata wskazane jest badanie gęstości mineralnej kości

     Obecnie na rynku dostępnych jest wiele form podania testosteronu – wykorzystuje się nie tylko doustne i domięśniowe, ale także wygodne, transdermalne (zapewniające stałą dawkę) oraz w postaci żelu. Te ostatnie zapewniają dużą wygodę stosowania, u niewielkiej liczby pacjentów powodować mogą przemijające podrażnienia skóry. Nie dziwi więc fakt, że wypierają one preparaty doustne i domięśniowe.

Zioła, zioła…

     Do mniej inwazyjnego leczenia należy terapia preparatami roślinnymi, które również mają potwierdzone działanie. Niektórzy panowie wspomagają się preparatami zawierającymi wyciągi z roślin. Do preparatów o działaniu androgenowym należą m. in. : Śliwa afrykańska (Pygeum africanum) zawierająca fitosterole,  Palma sabalowa (Serenoa repens),  Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica), kukurydza zwyczajna (Zea mays), Dynia zwyczajna (Cucurbita pepo), Buzdyganek ziemny (Tribulus terrestris).

   Zarówno terapia testorenomem po dokłądnym zdiagnozowaniu zespołu jego niedoboru, czy też suplementacja preparatami roślinnymi - oba te działania u panów w wielu dojrzałym są wskazane, mają bowiem na celu poprawę samopoczucia i funkcji życiowych.

Magdalena Szkup

Źródła:

Rabijewski M, Zgliczyński W, Zespół niedoboru testosteronu u mężczyzn, Geriatria 2009; 3: 17-26

Rabijewski M, Progress in evaluation and treatment of testosterone deficiency syndrome, Postępy Nauk Medycznych 3/2008, s. 165-173,