Jak dotąd żadna polityka systemów ochrony zdrowia na świecie nie jest w stanie skutecznie chronić pacjentów przed nieregularnym, niewłaściwym lub nadmiernym spożywaniem leków. Niewielu stać na prywatnych lekarzy, którzy przez cały czas trwania choroby (nie mówiąc o chorobach przewlekłych) kontrolowaliby przebieg procesu leczniczego i spożywanie leków u chorego. Pacjenci coraz częściej zamiast zasięgnąć fachowej porady lekarza, czy farmaceuty, sami decydują, które leki i na co, będą zażywać lub kupują coraz więcej „na zapas”. Dostępność do produktów leczniczych oraz ich różnorodność rosną. Podczas, gdy systemy ochrony zdrowia na całym świecie zmagają się z makroekonomicznymi presjami na obniżanie kosztów przy jednoczesnym zapotrzebowaniu na szerszy dostęp i lepsze rezultaty leczenia, w ciągu kolejnych pięciu lat, leki będą odgrywać jeszcze bardziej kluczową rolę w opiece nad pacjentami – przekazuje Murray Aitken, dyrektor wykonawczy IMS Institute for Healthcare Informatics – (…) prognozowane przez nas wydatki na leki na poziomie biliona dolarów w roku 2016 odzwierciedlają powrót do wzrostu, wynikający z odpowiedzi na wyzwania w zakresie dostępu do leków i dostępności cenowej leczenia stojące przed użytkownikami i płatnikami sektora ochrony zdrowia na całym świecie. Skoro pacjenci będą mieli jeszcze większe możliwości kupowania leków, w tym refundowanych, warto zastanowić się w jaki sposób nie zaszkodzić chorym. Pacjenci, którzy w wyniku nadużyć, czy niestosowania się do zaleceń będą generować dla systemów dodatkowe koszty leczenia.

W USA opublikowano raport[1] zawierający analizy, które wskazują, iż spożywanie przez Amerykanów lekarstw zgodnie z zaleceniami zaoszczędziłoby miliardy dolarów każdego roku. Dane z aktualnego raportu  (State of the States: Adherence Report[2]) przedstawiają statystyki dotyczące wartości potencjalnych oszczędności, jakie amerykański system ochrony zdrowia mógłby uzyskać, jeżeli mieszkańcy poszczególnych pięćdziesięciu stanów, stosowaliby się do zaleceń lekarzy. Potencjalne wartości oszczędności, w zależności od stanu w którym mieszkają pacjenci, wahałyby się od 19 milionów dolarów (w Wyoming) do ponad dwóch miliardów (w Teksasie) – przyznają autorzy raportu. Ponadto raport wskazuje, iż wartość oszczędności mogłaby być jeszcze większa, jeżeli (o ile to możliwe) pacjenci otrzymywaliby generyczne leki oraz gdyby w USA nie występowałoby zjawisko nadużywania leków, które kosztuje amerykański system ochrony zdrowia dodatkowo ponad 200 miliardów dolarów, jak informują naukowcy z Instytutu IMS (Institute for Healthcare Informatics). Dodatkowe koszty również generowane są przez: nie prowadzenie leczenia opartego na najnowszych doniesieniach, dowodach naukowych (evidence-based treatment practice), popełniane błędy medyczne, nadużywanie antybiotyków oraz występowanie polipragmazji (czyli zjawiska polegającego na spożywanie przez chorego więcej niż kilku leków jednocześnie).

Uwzględniając różnice między polskim, a amerykańskim systemem ochrony zdrowia, różnymi przyczynami i częstością występowania chorób, czy różnicami wynikającymi uwarunkowań kulturowych, trybu życia, statusem socjoekonomicznym, problem związany ze spożywaniem leków przez pacjentów pozostaje ten sam. Według danych z raportu IMS Health z 2012 roku, statystyczny Polak rocznie spożywa 1400 CU opakowań (CU – Counted Units –  znormalizowane opakowania lekarstw).[3]  Polacy podobnie, jak Amerykanie nie wiedzą, jak zażywać leki. Zresztą polski system ochrony zdrowia nie bardzo „wychodzi” z inicjatywą dokonania zmian w tej dziedzinie. Średni czas pobytu pacjenta w gabinecie lekarskim (w ramach ubezpieczenia w NFZ) szacowany jest na ok. 15 minut. Ponad połowę tego czasu zajmuje wypełnianie dokumentacji, więc 7 minut zajmuje zbieranie wywiadu, przebadanie pacjenta. Pacjent ma przeciętnie mniej niż 5 minut, by zapytać lekarza o zalecenia, które choć przekazywane, szybko ulatują z pamięci chorego. Rzecznik Urzędu Rejestracji Produktów Leczniczych, dr Wojciech Łuszczyna, informuje, że 60% pacjentów po wyjściu z gabinetu zapomina zaleceń lekarskich, a 30% szuka dodatkowych informacji w Internecie. Konsekwencje są takie, że w 3 na 10 przypadków przewlekle chory nie przyjmuje nawet jednego opakowania leku (…) Po co zatem taka wizyta. Rzecznik jednocześnie przestrzega przed korzystaniem z informacji zawartych w Internecie – często można spotkać tam informacje będące „czarnym” PR firm farmaceutycznych – dodaje.[4]

Konsekwencje zażywania leków niezgodnie z zaleceniami mogą być znacznie poważniejsze. Pacjenci nie wiedzą, że na efekty terapeutyczne mają wpływ nie tylko regularne zażywanie leków, ale i właściwa pora dnia; rodzaj cieczy, którą popija pacjent; informacja, czy lekarstwa należy między posiłkami, przed, czy po; nie wspominając o interakcjach z innymi substancjami, czy produktami leczniczymi. Może wystarczyłoby więc przeznaczyć  dodatkowe 5 minut, podczas wizyty pacjenta, na dokładniejsze objaśnienie (i upewnienie się, że chory wszystko zrozumiał) procedur związanych z właściwym zażywaniem leków, by systemy ochrony zdrowia mogły funkcjonować dla zdrowszej populacji, zaoszczędzając przy tym na dodatkowych kosztach wynikających z niewłaściwego spożywania leków.