Według długoterminowych prognoz demograficznych, w najbliższych latach będziemy najszybciej starzejącym się społeczeństwem w Europie. Szacuje się, że osoby 65-letnie i starsze w 2030 r. będą stanowiły co najmniej 20% ludności. Dodatkowo, w Polsce aż 8,5% mieszkańców Polski deklaruje niezaspokojenie potrzeb zdrowotnych (dane z 2018 r.) – to znacznie więcej niż wynosi średnia w Unii Europejskiej (3,6%). Stan zdrowia naszego społeczeństwa jest gorszy niż większości Europejczyków. Rośnie potrzeba wskazania rozwiązań, które poprawiłyby efektywność systemu ochrony zdrowia, a przez to przełożyły się pozytywnie na poprawę stanu zdrowia Polaków. Skuteczne wdrożenie opieki farmaceutycznej do systemu ochrony zdrowia jest jednym z kluczowych sposobów przeciwdziałania jej niewydolności w naszym kraju. – Przy obecnych wyzwaniach polskiego systemu ochrony zdrowia zwiększenie kompetencji farmaceutów to konieczność. Dodatkowo, Polska posiada odpowiednie zasoby potrzebne do wprowadzenia opieki farmaceutycznej w aptekach, ze względu na ich dużą dostępność, liczny i kompetentny personelu farmaceutyczny oraz poszerzany o nowe funkcjonalności system e-Zdrowie – mówi Marcin Czech, prezes-elekt Polskiego Towarzystwa Farmakoekonomicznego, Kierownik Zakładu Farmakoekonomiki Instytutu Matki i Dziecka.

Pacjenci w Polsce już teraz mają problemy z dostępnością do lekarza pierwszego kontaktu czy specjalistów, a często, w szczególności w przypadku osób chorych przewlekłe, wizyta związana jest tylko z wypisaniem leków. Farmaceuci, wspierając lekarzy w skuteczności terapii i prostych poradach, wpłynęliby na skrócenie kolejek do lekarzy. Takie rozwiązanie działa między innymi w Holandii i Szwecji, gdzie opieka farmaceutyczna funkcjonuje od wielu lat i jest integralną częścią systemów ochrony zdrowia, a jej zakres wychodzi znacznie poza poradnictwo dotyczące stosowania leków. Farmaceuci prowadzą tam konsultacje dotyczące stosowania produktów leczniczych, ich dawkowania, sprawdzają również konflikty lekowe preparatów, które są przepisywane przez lekarzy różnych specjalizacji, przy czym często nie konsultując ich między sobą. To właśnie farmaceuta sprawdza, czy wskazana terapia nie wywoła u pacjenta interakcji i oceni ryzyko działań niepożądanych. Aptekarze często przepisują pacjentom leki w kontynuacji (kolejne recepty), zapewniają pacjentowi także poradnictwo farmaceutyczne w przypadku wypisu ze szpitala, opieki dziennej lub ambulatoryjnej wizyty w szpitalu.

– Na świecie funkcjonują już takie rozwiązania. Na przykład w Holandii apteki wprowadziły przeglądy lekowe wspierane nowoczesnymi rozwiązaniami informatycznymi pozwalające farmaceutom na reagowanie w przypadku konfliktów lekowych lub konieczności uzupełnienia terapii pacjenta. Z kolei ubezpieczyciele obsługujący publiczny system ubezpieczenia zdrowotnego na podstawie danych o skuteczności i efektywności finansowej takiego rozwiązania zdecydowali się na finansowanie przeglądu lekowego z obowiązkowej składki zdrowotnej. Dzięki temu apteka za każdego pacjenta objętego opieką dostaje opłatę ryczałtową plus dodatkową mniejszą opłatę za każdą interwencję farmaceutyczną, którą autoryzował lekarz prowadzący – zaznacza Artur Łakomiec, prezes Gemini Polska.

Przygotowywana ustawa o zawodzie farmaceuty jest pierwszym krokiem do wdrożenia opieki farmaceutycznejw Polsce – jest nie tylko odzwierciedleniem długotrwałych wysiłków środowiska farmaceutów, aby przywrócić aptekarzom należną im rolę społeczną i zawodową, jako pełnoprawnych profesjonalistów wspomagających proces leczenia. Jednocześnie jest to inicjatywa ukierunkowana na wypełnienia luki związanej z niedoborami kadry lekarsko-pielęgniarskiej. – Farmaceuci są gotowi na te zmiany. Dzięki nowym zapisom wzrośnie rola i pozycja farmaceutów, którzy będą mogli brać znaczący udział w działaniach związanych z profilaktyką, promocją zdrowia i farmakoterapią. Jest to szczególnie ważne w czasach, gdy polski system ochrony zdrowia jest niewydolny, a trudności potęguje panująca pandemia koronawirusa – dodaje Karolina Widelska, farmaceutka.

Szereg nowych obowiązków dla farmaceutów to jednak dodatkowy koszt dla, i tak już obciążonego, budżetu państwa. Eksperci DZP wskazują, że rozwiązaniem mogłoby być m.in. wprowadzenie opieki do koszyka świadczeń gwarantowanych oraz ustanowienie NFZ podmiotem odpowiedzialnym za kontraktację i nadzór nad opieką farmaceutyczną, a także przypisanie pacjenta do jednego farmaceuty, na zasadach zbliżonych do deklaracji wyboru w POZ. – Opieka farmaceutyczna wymaga finansowania, a możliwych źródeł i sposobów jej finansowania jest wiele. Opieka farmaceutyczna to jednak nie tylko koszt. Z całą pewnością należy się spodziewać oszczędności po stronie płatnika publicznego wynikających z uniknięcia wielu powikłań farmakoterapii, a także lepszego przestrzegania zaleceń lekarza przez pacjentów, nie mówiąc już o lepszym stanie zdrowia polskiej populacji – podkreśla lekarz Krzysztof Łanda, założyciel Fundacji Watch Health Care, były wiceminister zdrowia w latach 2015-2017.

Tak jak w przypadku każdego świadczenia zdrowotnego, istnieją dwa podstawowe etapy wdrażania opieki farmaceutycznej: etap legalizacji oraz etap implementacji do publicznego systemu opieki zdrowotnej. Efektywność realizacji każdego z nich należy ocenić pod kątem istnienia w systemie prawnym odpowiednich mechanizmów jakościowych. – Od strony operacyjnej skuteczne wprowadzenie najbardziej efektywnych świadczeń wymaga spełnienia trzech przesłanek: wprowadzenia opisanych w raporcie mechanizmów jakościowych, wsparcia organizacyjno-finansowego NFZ, jak również systemowej dyskusji pomiędzy instytucjami publicznymi oraz partnerami społecznymi – dodaje Tomasz Kaczyński, wspólnik w kancelarii DZP, autor raportu.

Raport wskazuje na potrzebę zaangażowania uczelni medycznych, konsultantów w dziedzinach farmacji, samorządu aptekarskiego oraz towarzystw naukowych. Podmioty te mogłyby zaproponować rozwiązania podnoszące jakość i efektywność opieki farmaceutycznej, poprzez opracowanie miękkich standardów i wytycznych. Bardzo istotną rolę pełni zespół ds. opieki farmaceutycznej przy Ministrze Zdrowia. Jednak zdaniem ekspertów DZP, należy wprowadzić modyfikacje w zakresie składu zespołu, w szczególności przez jego uzupełnienie o przedstawicieli organizacji pacjenckich, lekarzy, Rzecznika Praw Pacjenta oraz organizacji przedsiębiorców aptecznych. To może zagwarantować, że zostaną przygotowane praktyczne rozwiązania, które przełożą się na zwiększenie skuteczności opieki farmaceutycznej dla polskich pacjentów.