Marihuana to substancja psychoaktywna pozyskiwana z liści konopi indyjskich. Swoje działanie zawdzięcza zawartości THC – tetrahydrokannabinolu. Przetwory konopi, w Polsce przede wszystkim marihuana, należą do najpopularniejszych nielegalnych substancji psychoaktywnych. Według badań Centrum Badania Opinii Społecznej (CBOS) z 2008 roku do zażywania marihuany przyznało się około 30,5% polskiej młodzieży - w tym 16,4% używało jej w ciągu 12 miesięcy, a 7,3% w ciągu 30 dni poprzedzających badanie.

Amerykańscy naukowcy postanowili sprawdzić, jak zażywanie marihuany wpływa na rozwój intelektualny nastolatków. W tym celu porównali wskaźnik IQ u 789 par bliźniaków jednojajowych, z których jedno zażywało marihuanę (od 1 do 10 lat), a drugie było abstynentem. Powód wykorzystania do badań bliźniaków jednojajowych był prosty - dzielą one ze sobą zarówno pulę genów, jak i środowisko oraz sposób wychowania. Naukowcy zebrali informacje o stosowanych wcześniej przez badanych używkach (środkach przeciwbólowych czy alkoholu), a następnie przeprowadzili testy na inteligencję.

Wyniki wykazały, że nie istnieje ścisła korelacja pomiędzy spadającym wskaźnikiem IQ a spożywaniem suszu z konopi. Rezultaty tych badań zostały opublikowane w formie raportu na początku 2016 roku w „Proceedings of the National Academy of Sciences” (PNAS).

O skomentowanie tych wyników poprosiliśmy profesora Jerzego Vetulaniego, wiceprzewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Farmakologii PAN - Większość dotychczasowych badań mierzyła zgłaszaną ilość i czas używania marihuany oraz poziom IQ w danej chwili, co prowokowało pytanie - czy używanie marihuany obniża IQ czy też osoby używają marihuany, bo mają niższe IQ? Omawiane badanie obejmowało bliźnięta jednojajowe w okresie 10 lat. Zaobserwowano spadek IQ u palących marihuanę (ok. 4 punkty), ale taki sam spadek dotyczył ich niepalących bliźniaków, co sugeruje, że za spadek odpowiedzialne były inne czynniki. Eksperyment nie jest idealny, np. część uczestników wypełniała mniej szczegółową ankietę. Najlepiej oczywiście byłoby wziąć sporą grupę dziesięciolatków i przez kilka lat podawać im w kontrolowany sposób marihuanę - tak uważa główny autor pracy - ale oczywiście nie zatwierdzi tego żadna komisja etyczna, a i pewnie spora część rodziców odmówi współpracy. Protestują też nowozelandzcy autorzy często cytowanej pracy z 2012 roku, z której wynikało, że palący marihuanę nastolatkowie mają niższe IQ w okolicach czterdziestki. Wydaje się, że za ten spadek odpowiedzialne są warunki socjoekonomiczne, a nie marihuana.

W tym samym czasie w „Journal of Psychopharmacology” opublikowano wyniki innej grupy, pochodzącej z Wielkiej Brytanii, która również postanowiła zbadać, czy marihuana ma wpływ na rozwój intelektualny nastolatków. Na temat ich rezultatów wypowiedział się dr Jacek Moskalewicz, Kierownik Zakładu Badań nad Alkoholizmem i Toksykomaniami, Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie - Jest to bardzo dobry metodologicznie artykuł. Przedstawia wyniki longitudinalnego badania na dużej kohorcie dzieci urodzonych w latach 1991-1992 w Bristolu, których losy monitorowano już w okresie ciąży matek. Do badania weszło 2235 uczniów, u których badano z jednej strony iloraz inteligencji (IQ) w wieku 15 lat oraz osiągnięcia szkolne w wieku 16 lat, z drugiej strony - używanie konopi. 

Celem badania było potwierdzenie wcześniejszych wyników badań sugerujących negatywny wpływ konsumpcji konopi na poziom intelektu oraz analiza innych, dodatkowych czynników, które mogłyby tę zależność modyfikować. Wśród nich znalazły się takie czynniki jak używanie substancji psychoaktywnych przez matkę w okresie ciąży, jej depresja okołoporodowa, a także niektóre zachowania problemowe dziecka, np. wagary w wieku 14 lat, palenie, picie oraz używanie innych substancji w wieku 15 lat. Do serii modeli regresji włączono też takie zmienne jak IQ w wieku 8 lat, osiągnięcia szkolne w wieku 10-11 lat, nadaktywność, zaburzenia zachowania itp. Stwierdzono, że natężenie zachowań problemowych u dzieci było wyższe przy większej liczbie doświadczeń z konopiami.

Proste modele regresji liniowej wykazały statystycznie istotny, negatywny wpływ używania konopi na poziom intelektu 15-16-latków. Jednak po włączeniu do modelu pozostałych zmiennych okazało się, że zarówno IQ, jak i osiągnięcia szkolne wśród uczniów nie mających doświadczeń z konopiami są w zasadzie takie same jak wśród uczniów używających konopi, nawet wśród tych, którzy używali ich ponad 50 razy w życiu.

Najsilniejszym czynnikiem wyjaśniającym obniżoną sprawność intelektualną były papierosy. Negatywny wpływ papierosów potwierdzono na grupie uczniów, którzy nigdy nie używali konopi, wśród których palący mieli istotnie niższe osiągnięcia szkolne. Autorzy są jednak dalecy od przypisywania tej zależności właściwościom farmakologicznym tytoniu. Uważają, że słabe wyniki szkolne mogą zwiększać ryzyko zachowań problemowych, w tym ryzyko palenia papierosów.

Badanie i wnioski, jakie z niego płyną należy opatrzyć szeregiem ograniczeń i zastrzeżeń, które przedstawione są w końcowej części artykułu. Najważniejsze z nich dotyczą poziomu konsumpcji konopi, który wśród badanych nie był na tyle wysoki, żeby spowodować uzależnienie u większości z nich. Brak zależności między sprawnością intelektualną a używaniem konopi w wieku 15-16 lat nie musi oznaczać, że taka zależność nie wystąpi w późniejszych latach, zwłaszcza przy chronicznym paleniu konopi. 

W opublikowanym przez czasopismo “Lancet” rankingu z roku 2007, marihuana znalazła się w grupie substancji o najniższej szkodliwości dla zdrowia. Ponadto zajęła 10. miejsce w rankingu uwzględniającym potencjał uzależniający (niżej niż alkohol i nikotyna) oraz szkodliwość społeczną.

Reasumując, ryzyko szkód zdrowotnych i społecznych związanych z używaniem przetworów konopi wydaje się stosunkowo niewielkie w porównaniu z innymi substancjami psychoaktywnymi.