Badania wykazały, że dzięki strukturalnemu podobieństwu tych związków do żeńskich hormonów płciowych wykazują one zdolność do wiązania się z estrogenowymi receptoremi. Różnica pomiędzy działaniem estrogenów i fitoestrogenów polega na tym, że substancje roślinne nie wywołują pełnej odpowiedzi estrogenowej. Bogatym ich źródłem jest soja i jej produkty, a także inne nasiona strączkowe. Ponadto niewielkie ilości znajdują się w produktach zbożowych, warzywach i owocach oraz produktach zwierzęcych takich, jak mięso i mleko. Działanie fito estrogenów może naśladować działanie endogennych estrogenów, jednakich aktywność jest o wiele słabsza.

Fitoestrogeny dzielą się na trzy podstawowe klasy:

1. Lignany – zawierają je oleje z nasion (zwłaszcza lniany), nasiona słonecznika, siemię lniane, czosnek, cebula, wiśnie, gruszki, jabłka oraz piwo chmielowe i czerwone wino.

2. Stilbeny – np. resweratrol, występujący w skórce winogrona, morwy oraz w orzeszkach ziemnych.

3. Flawonoidy – należą do nich izoflawony obecne przede wszystkim w soi, ale też w soczewicy, grochu włoskim, fasoli i bobie oraz w chmielu. Obfitują w nie zboża: pszenica, jęczmień i żyto.

Fitoestrogeny dzięki swojej budowie łączą się z receptorami estrogenów i blokują je uniemożliwiając dostarczanie hormonu do estrogenozależnych nowotworów. Dzięki temu hamują one wzrost nowotworów takich jak rak szyjki macicy, piersi i prostaty. Ponadto lignany i izoflawony mogą prowadzić do obniżenia syntezy endogennych estrogenów, co skutkuje zahamowaniem rozwoju nowotworów. Badania na modelach zwierzęcych wykazują, że fitoestrogeny hamują podziały komórek nowotworowych. Związki te wykazują przeciwdziałają procesowi angiogenezy - tworzenia nowych naczyń włosowatych. Proces ten jest niezwykle istotny dla wzrostu komórek nowotworowych. Powstające w wyniku angiogenezy naczynia włosowate dostarczają substancje odżywcze oraz tlen do tkanki nowotworowej. Przykładem fitoestrogenu wykazującego ochronne działanie przed czynnikami kancerogennymi jest genisteina. Jednym z najważniejszych mechanizmów jej działania jest hamowanie kinazy tyrozynowej (PTK) – enzymu biorącego udział w wytwarzaniu sygnałów chemicznych odpowiadających za ekspresję genów. Stwierdzono również, że genisteina hamuje angiogenezę. Molekularny mechanizm i wpływ fitoestrogenów na rozwój raka piersi nie jest jeszcze w pełni poznany, jednak sugeruje się, że ich antynowotworowe właściwości są związane z ich aktywnością jako inhibitorów hormonalnych. Związki te przeciwdziałają także aktywacji prokancerogenów. Wyniki badań wykazały, że wysokie ryzyko wystąpienia raka piersi obserwowano u kobiet zamieszkałych w Stanach Zjednoczonych, natomiast znacznie niższe (od 4 do 7 razy) u kobiet pochodzenia azjatyckiego. Prawdopodobnie powodem jest odmienna dieta. W Azji istotnym jej elementem są niezwykle bogate w fitoestrogeny produkty sojowe. Wyniki badań pokazują że spożycie ok. 10 mg izoflawonów na dzień w postaci produktów sojowych wiąże się ze spadkiem ryzyka zachorowania na raka piersi o ok. 12 %, a  20 mg izoflawonów dziennie o 29 %. Natomiast kobiety z krajów zachodnich spożywały mniej niż 1mg/ fitoestrogenów na dzień.  Tak mała dawka nie ma żadnego wpływu na ryzyko rozwoju raka sutka. Kolejnym dowodem na występowanie zależności między zawartością fitoestrogenów w diecie, a spadkiem ryzyka zachorowania na raka piersi jest fakt, że u Azjatek, które wyemigrowały do USA ryzyko zachorowania na raka piersi wzrosło i dalej wzrasta z pokolenia na pokolenie. Ilość fitoestrogenów w pokarmach nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na rozwój raka piersi. Okazuje się ze indeks masy ciała (BMI) jest równie istotny. Ryzyko znacznie maleje u kobiet o niskim BMI (poniżej 25). Ważną rolę odgrywa również wiek, stwierdzono bowiem, iż u dorosłych Azjatek, które w wieku 13-15 lat (w czasie kiedy tkanki są najbardziej podatne na działanie czynników zewnętrznych) spożywały produkty bogate w fitoestrogeny (zwłaszcza izoflawony) znacznie zmniejszył się poziom zachorowania na raka sutka. Wiele naukowych doniesień dowodzi, że fitoestrogeny mają również wpływ na obniżenie ryzyka zachorowalności na inne nowotwory, np. rak płuc. Wraz ze zwiększaniem ilości fitoestrogenów dostarczanych do organizmu spadało ryzyko wystąpienia raka płuc, nawet o 46%.

Dzięki odpowiedniej diecie bogatej w produkty roślinne możemy znacznie wpłynąć na obniżenie ryzyka wystąpienia nowotworów. Roślinne metabolity wtórne takie jak fitoestrogeny w przyszłości mogą stać się naturalną całkowicie bezpieczną alternatywą dla terapii wielu chorób w tym nowotworowych.

Donata Zaczyńska

Źródła:

1. Arroo R.R.J., Androutsopoulos V. Beresford K. Ruparelia K R. Surichan S.Wisher N. Potter G.A. 2009. Phytoestrogens as natural prodrugs in cancer prevention: dietary flavonoids. Phytochem. Rev. 8:375-386.

2. Kraszewska O., Nynca A., Kamińska B., Ciereszko R. 2007. Fitoestrogeny. I. Występowanie, metabolizm i znaczenie biologiczne u samic. Post. Biol. Kom. 34:189-205.

3. Liu B., Edgerton S., Yang X., Kim A., Ordonez-Ercan D., Mason T., Alvarez K., McKimmey C., Liu N., Thor A. 2005. Low dose- dietary phytoestrogen abrogates tamoxifen - associated mammary tumor prewention. Cancer Res. 65:879-886.

4. Prescha A., Biernat J., 2008a. Wpływ fitoestrogenów pokarmowych na organizm człowieka Cz. I. Występowanie fitoestrogenów w żywności oraz ich metabolizm. Bromat. Chem. Toksykol. XLI. 3:209-214.

5. Prescha A., Biernat J. 2008b. Wpływ fitoestrogenów  pokarmowych na organizm człowieka Cz. II Przeciwdziałanie skutkom menopauzy oraz działanie przeciwnowotworowe.Bromatol. Chem. Toksykol. XLI:941-948.

6. Pyrżak B., Rymkiewicz-Kluczyńska B. 2006. Wpływ diety bogatej w fitoestrogeny na steroidogenezę nadnerczową. Endokrynol. Pediat. 57:63-66.

7. Thanos J., Cotterichio M., Boucher B.A., Kreiger N.,Thompson L.U. 2006.Adolescent dietary phytoestrogen intake and breast cancer risk (Canada).Cancer Caus. Control. 17:253–1261.

8. Verheus M., van Gils C. H., Keinan - Boker L., Grace P.B., Bingham S.A., Peeters P.H.M. 2007. Plasma phytoestrogens and subsequent breast cancer risk. J. Clinic. Oncol. 25:648-655.

9. Zeigler R.G. 2004. Phytoestrogens and breast cancer.Amer. J. Clinic. Nutrit.79:183-184.