Ponad 50% dorosłych osób w Polsce ma nadwagę, często nie zdając sobie sprawy z konsekwencji, jakie niesie ze sobą zwiększona masa ciała. W wielu badaniach zostało udowodnione, że otyłość nie tylko komplikuje życie, utrudniając wiele podstawowych czynności, ale może też prowadzić do poważnych, często śmiertelnych, chorób. Zaliczamy do nich m.in.: cukrzycę, miażdżycę, nadciśnienie oraz większą tendencję do rozwijania nowotworów.

Przyczyny powstawania nowotworów

Mutacje genetyczne nie są jedynym czynnikiem prowadzącym do powstania nowotworu. Obciążenia genetyczne mają duży wpływ, jednak drugim, niezwykle ważnym, aspektem są czynniki środowiskowe, do których zalicza się m.in.: rodzaj przyjmowanego pokarmu, spożywanie alkoholu, narażenie na promieniowanie słoneczne.

Nadwaga i otyłość, czyli stany, w których BMI (ang. body mass index) naszego ciała wynosi odpowiednio 25-29 kg/m2 i > 30 kg/m2, są odpowiedzialne za zwiększenie ryzyka wystąpienia nowotworów, m.in.: okrężnicy, nerek, piersi, trzonu macicy, przełyku, wątroby i nerek. Naukowcy wyszczególnili grupy związków wysokiego ryzyka, których nadmierne spożywanie może prowadzić do rozwoju guza. Tymi składnikami są w przeważającej ilości: tłuszcze przemysłowe, żywność wysoce przetworzona oraz metale ciężkie, zawarte w niektórych owocach, warzywach oraz rybach hodowanych przemysłowo.

Otyłość a nowotworzenie?

Związek pomiędzy otyłością a zwiększoną śmiertelnością z powodu chorób nowotworowych został potwierdzony w wielu badaniach. Były to głównie badania kohortowe, czyli długofalowe badania obserwacyjne, przeprowadzane na dużych grupach osób, w których tylko jedna z grup jest narażona na dany czynnik (w tym przypadku otyłość). Na podstawie tych badań zostały wyróżnione mechanizmy, które mogą powodować zwiększone ryzyko występowania niektórych nowotworów u osób otyłych. Jednym z mechanizmów wpływu nadwagi na rozwój guzów nowotworowych jest produkcja dużych ilości estrogenu. Wysoki poziom tego hormonu zwiększa prawdopodobieństwo rozwinięcia się nowotworów hormonozależnych, czyli takich, których występowanie zależy od stanu hormonalnego organizmu. Do tego typu nowotworów należą: rak piersi, rak trzonu macicy oraz rak jajnika.

U osób otyłych często występuje chroniczny, lokalny stan zapalny, który jest spowodowany dietą bogatą w cukry, wysokoprzetworzone węglowodany i tłuszcze przemysłowe. Taki stan doprowadza do zaburzenia równowagi układu odpornościowego, co w konsekwencji może prowadzić do rozwoju nowotworu. Przykładem jest stan zapalny przełyku spowodowany refluksem żołądkowo-przełykowym lub przełykiem Barretta, co znacząco zwiększa ryzyko wystąpienia raka przełyku. Otyłość podnosi również ryzyko pojawienia się kamieni żółciowych, które są związane z zapaleniem pęcherzyka żółciowego i zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworu w tym narządzie.
Kolejnym mechanizmem jest zwiększony poziom insuliny oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF ang. insuline-like growth factor). Ten stan nazywany jest hiperinsulinemią lub insulinoopornością. Zmiany te mogą bezpośrednio lub pośrednio przyczynić się do wystąpienia nowotworu. Również adipokiny – hormony wydzielane przez tkankę tłuszczową – mają swój udział w rozwoju i progresji nowotworów, poprzez bezpośredni wpływ na: insulinooporność, lipolizę i wiele ścieżek sygnałowych prowadzących do zapalenia.

Nadmierny rozrost tkanki tłuszczowej wywołuje miejscową hipoksję, aktywuje stan zapalny i pobudza angiogenezę, czyli zmiany sprzyjające rozwojowi nowotworu. Wykazano również, że niektóre prozapalne adipokiny, takie jak interleukina-6 i leptyna, stymulują komórki macierzyste guza, co prowadzi do jego wzrostu.

Związek pomiędzy otyłością a nowotworami – badania

Mechanizmy łączące otyłość i nowotwory powinny być jak najszybciej zbadane, aby opracować skuteczne strategie zapobiegające tym patologiom. Czynnikiem, na który mamy realny wpływ, jest nasza masa ciała, a profilaktyka otyłości może przynieść ogromne korzyści, m.in. zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów.

Jeden z obszarów badawczych obejmuje zrozumienie roli mikroorganizmów kolonizujących nasz układ pokarmowy – mikrobioty jelitowej – w przebiegu cukrzycy typu 2 oraz otyłości. Obie choroby są związane z dysbiozą – zaburzeniem równowagi jelitowej, ilości, składu i funkcjonowania mikroorganizmów w jelitach. Zostało udowodnione, że bakterie przewodu pokarmowego osób otyłych są inne i mniej zróżnicowane niż te u osób o normalnej masie ciała. Zaburzenia równowagi tych mikroorganizmów są powiązane z rozwojem stanu zapalnego, rozregulowaniem metabolizmu, a nawet genotoksycznością, które mogą być dalej powiązane z rozwojem nowotworu. W badaniach na myszach udowodniono, że rodzaj mikrobiomu może mieć również wpływ na skuteczność leczenia niektórych nowotworów, szczególnie w przypadku stosowania immunoterapii. Naukowcy zaczynają myśleć nad sposobami modyfikacji składu mikrobioty jelitowej u pacjentów onkologicznych, aby poprawić skuteczność stosowanej metody leczenia.

Innym obszarem badań jest poznanie roli receptora insulinowego w nowotworach. Wiele komórek nowotworowych wykazuje podwyższony poziom IR-A – formy receptora insulinowego, która wykazuje wysokie powinowactwo do insuliny i związanych z nią czynników wzrostowych. Naukowcy badają, w jaki sposób te czynniki są związane z chorobami metabolitycznymi i nowotworami, ponieważ mogą być skutecznym celem terapeutycznym.

Naukowcy próbują również zrozumieć, dlaczego związek pomiędzy otyłością a ryzykiem niektórych nowotworów różni się w zależności od grup etnicznych. Stwierdzono, że otyłość jest silniej związana ze zwiększonym ryzykiem raka gruczołu krokowego u Afroamerykanów niż wśród białych mężczyzn. Obserwacja ta mogłaby odzwierciedlać różnicę w biologicznych skutkach otyłości między tymi dwiema grupami, takimi jak różnicę w rozwoju i stopniu zapalenia lub wydzielaniu insuliny.

Rokowania u otyłych

Badania wskazują, że otyłość może pogorszyć niektóre aspekty choroby nowotworowej, takie jak: nawrót choroby, progresję nowotworu oraz prognozę po zachorowaniu. Zwiększona masa ciała jest powiązana z wyższym odsetkiem występowania obrzęku limfatycznego u osób po terapii związanej z rakiem piersi oraz z nietrzymaniem moczu u mężczyzn dotkniętych rakiem prostaty, którzy przeszli prostatektomię. U otyłych pacjentów z rakiem odbytnicy zwiększone jest prawdopodobieństwo nawrotu choroby.