Narastająca oporność bakterii na antybiotyki jest najczęściej wynikiem stosowania w leczeniu nadmiernych ilości tych terapeutyków. Za występowanie zjawiska lekooporności są winni również niezdyscyplinowani pacjenci, którzy nie stosują się do zaleceń lekarzy i przedwcześnie odstawiają leki. Coraz częstsza nieskuteczność antybiotyków wobec infekcji bakteryjnych przyczyniła się do zainteresowania wielu naukowców terapią fagową. Sztandarową jednostką zajmującą się tego typu eksperymentami jest Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN we Wrocławiu (IITD). Wiele badań przedklinicznych dowiodło dużego potencjału terapeutycznego drzemiącego w fagach. Rygorystyczne wymagania stawiane przed nowym terapeutykiem sprawiają, że jest on ciągle oceniany pod kątem skuteczności i bezpieczeństwa. Terapia fagowa jest w różnym stadium rozwoju w różnych krajach. Np. Gruzja i Rosja stosują ją jako jedną ze  standardowych metod leczenia. Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Szwajcaria i Indie sprawdzają potencjał fagów w Randomized Control Trial (RCTs). RCT jest eksperymentem naukowym stanowiącym złoty standard dla badań klinicznych. Metoda badawcza RCT opiera się na losowym doborze pacjentów w obrębie populacji, co pozwala skutecznie określić pozytywne oraz negatywne skutki działania testowanego leku. W Polsce terapia ta stosowana jest jedynie jako eksperymentalne leczenie. Komisje Bioetyczne zatwierdziły stosowanie terapii fagowej pod nadzorem indywidualnym lekarza bądź centrum zdrowia. W leczeniu wykorzystywane są fagowe preparaty z Instytutu Immunologii i Terapii doświadczalnej. Szpitale są zobowiązane do powiadomienia o rozpoczęciu takiego leczenia w ramach specjalnego protokołu nadzorowanego przez IITD.

Bakteriofagi

Mechanizm działania tej terapii opiera się na namnażaniu bakteriofaga, a następnie opuszczeniu komórek bakteryjnych przez cząstki potomne. Uwolnienie powoduje lizę komórek i „śmierć” tych drobnoustrojów. Fagi rozprzestrzeniają się w organizmie człowieka do momentu wyeliminowania wszystkich komórek bakteryjnych. Przewagą bakteriofagów nad antybiotykami jest niszczenie bakterii lekoopornych, wobec których większość terapeutyków jest nieskuteczna.

Jak uzyskać gotowy preparat?

Po pobraniu od pacjenta materiału biologicznego wykonuje się hodowlę bakteryjną i prowadzi jej identyfikację. Następnie szuka się szczepu faga wykazującego właściwości lityczne wobec wyizolowanego patogenu. Po odnalezieniu tego właściwego, bakteriofagi namnaża się na szczepie bakteryjnym pochodzącym od pacjenta lub z kolekcji IITD. Tak otrzymany lizat fagowy przesącza się za pomocą filtrów bakteriologicznych, a następnie oznacza miano fagów. Preparat musi być jałowy, dlatego jego czystość jest ściśle kontrolowana, zamykana w postaci ampułek i przechowywana w lodówce od 2^o do 8^oC.

Terapia fagowa a antybiotykowa

Terapia antybiotykowa trwa przeciętnie około 10 dni. Pod tym względem ma ona przewagę nad bakteriofagową, która obecnie trwa około sześć i pół tygodnia. Pomimo dłuższego okresu leczenia jednak, zastosowanie wirusów bakteryjnych jest tańsze, co potwierdzają badania grupy badawczej prowadzonej przez Ryszarda Międzybrodzkiego wraz z współpracownikami z Instytutu Immunologii i Terapii Fagowej. Naukowcy jednak  są dobrej myśli i oceniają, że możliwym będzie skrócenie czasu leczenia porównywalnie do okresu stosowania antybiotykoterapii.

Doniesienia z badań Instytutu Immunologii i Terapii Fagowej

Terapia fagowa od początku 2008 roku do końca 2010 w ramach badań klinicznych prowadzonych na IITD objęła leczeniem 157 osób. Pacjenci jej poddani przeszli leczenie antybiotykami, jednak okazało się ono nieskuteczne. Byli wśród nich także pacjenci, u których z przyczyn medycznych nie można było zastosować antybiotykoterapii. Do jednostki zgłosiło się znacznie więcej osób, jednak nie zostali oni zakwalifikowani do leczenia, czego powodami była ciąża, alergie oraz zespół złego wchłaniania. W badaniach Ośrodka Terapii Fagowej chcieli wziąć udział pacjenci głównie z zakażeniami układu moczowego, płciowego, oddechowego oraz zakażeniami tkanek miękkich. Formą środka fagowego były płukanki, kąpiele, okłady, krople, irygacja oraz podawanie drogą pokarmową. Terapia ta trwała przeciętnie około 12 tygodniu, mogła się wydłużać, w przypadkach nawrotów czy nieskuteczności, ale dopiero po zastosowaniu 4 miesięcznej przerwy.

Czy ta metoda jest bezpieczna?

Odpowiedź na to pytanie ma wysoką wartość dla odbiorców terapii. Wpływ leczenia z zastosowaniem preparatów fagowych został przebadany przez Instytutu Immunologii i Terapii Fagowej bardzo dokładnie. Badania obejmowały analizę hematologiczną, biochemicznych parametrów surowicy oraz moczu. Próbki pobierano od pacjentów czterokrotnie w określonych momentach terapii: w 3-6, 7-20 , 21-48 i 49-84 dniu leczenia oraz przed jego rozpoczęciem. Podczas analizy wyników zaobserwowano u niektórych osób nieznaczny spadek liczby płytek krwi. W nielicznej grupie odnotowano również wzrost transaminazy asparaginianowej (AST). Znaczące zmiany zaobserwowano w stosunku do zawartości cukru we krwi na czczo (FBS) po 49-84 dniach. Podczas badań nie stwierdzono nieprawidłowości ze strony nerek pacjenta – średnie stężenie kreatyniny w surowicy było w normie. Efekty uboczne tej terapii odnotowano jedynie u pacjentów, którym preparat podawano doustnie. Osoby skarżyły się na bóle brzucha, nudności oraz zmniejszenie łaknienia. Wśród 157 leczonych pacjentów u 7 modyfikowano leczenie, a u jednego przerwano to leczenie po dziewięciu dniach ze względu na obrzęk i ból w miejscu infekcji. U pojedynczych chorych występowały również inne skutki uboczne, m.in. bóle głowy, obrzęki kończyn, bóle mięśni, stawów, świąd skóry, podwyższona temperatura i inne, jednak nie potwierdzono, czy objawy te są wynikiem podawania terapii fagowej. Należy tutaj uwzględnić, że większość pacjentów stanowią przypadki ciężkie, leczone wcześniej innymi nieskutecznymi metodami. Wyniki badań potwierdzają brak poważnych i znaczących efektów ubocznych, wykazując bezpieczeństwo stosowania terapii fagowej, a efekty uboczne towarzyszące tej terapii często dotyczą także antybiotykoterapii.