Sterylizatornie to jedne z ważniejszych pomieszczeń w placówkach medycznych. To tu jałowi się narzędzia operacyjne, wyroby medyczne, szkło laboratoryjne, bieliznę szpitalną, opatrunki. To one w dużym stopniu przyczyniają się to eliminacji zakażeń szpitalnych. Wymogi dotyczące projektowania centralnej sterylizatorni dostępne są w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2012 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą (Dz.U. RP, poz. 739). W układzie funkcjonalnym pomieszczeń powinny być wydzielone trzy strefy: (I) brudna – gdzie odbywają się przyjmowanie materiału, jego segregacja, mycie i dezynfekcja; (II) czysta – pakietowanie materiału, załadowanie sterylizatorów; (III) sterylna – rozładowanie sterylizatorów, magazynowanie materiału i jego ekspedycja. W jednostkach naukowo-badawczych niebędących placówkami medycznymi wymogi te nie są tak restrykcyjne, jednak dobra praktyka laboratoryjna wymaga, by drogi transportu materiału brudnego i sterylnego nie krzyżowały się.

Wszystkie te zalecenia nie miałyby jednak sensu bez głównych bohaterów procesów sterylizacji. Najważniejszą pracę wykonują za nas one – autoklawy. Są to hermetycznie zamknięte zbiorniki do przeprowadzania procesu sterylizacji w warunkach podwyższonego ciśnienia i temperatury (1,06 bara i 121ºC lub 2,05 bara i 134 ºC). W tradycyjnych autoklawach nośnikiem temperatury jest para wodna, zaś cały proces dzieli się na trzy etapy: nagrzewanie, właściwą ekspozycję i suszenie. Kategoryzację sterylizatorów parowych określa europejska norma EN 13060, rozróżniając nie tyle typy sterylizatorów, co trzy podstawowe klasy (cykle) sterylizacyjne. Ich definicje zebrane są w Tabeli 1.

Tabela 1. Definicje zawarte w normie EN 13060.

Historia autoklawu sięga 1679 roku. Od tego czasu urządzenia te doczekały się szeregu udoskonaleń technicznych takich jak: wysoki stopień zautomatyzowania procesów sterylizacyjnych, sterowanie z poziomu wyświetlacza LCD i elektroniczne systemy archiwizacji procesów. Sterylizatory są obecnie standardowym wyposażeniem placówek medycznych, gabinetów stomatologicznych, zakładów przemysłowych, laboratoriów badawczych, a także coraz częściej zakładów kosmetycznych czy fryzjerskich.

Czas na mikrofale

Chociaż duże autoklawy parowe są niezastąpione ze względu na swoją wszechstronność i możliwości przerobowe, niewątpliwym przebojem są obecnie małe autoklawy wykorzystujące nie parę wodną, lecz technologię mikrofalową. Polskie jednostki badawcze coraz bardziej wypełniają się m.in. produktami polskiego producenta – firmy Enbio. Są to nastołowe autoklawy przeznaczone do jałowienia płynów, dostosowane do standardowych rozmiarów kolb i butelek laboratoryjnych. Nieco starsze modele wymagają połączenia z instalacją wodną i bazują na ogrzewaniu naczynia zanurzonego w wodzie. W nowszych modelach płyn ogrzewany jest bezpośrednio w naczyniu w suchej komorze, co dodatkowo zwiększa wygodę stosowania. Jest to bardzo praktyczne narzędzie w codziennej, doraźnej pracy laboratoryjnej, szczególnie podczas przygotowania różnego rodzaju pożywek mikrobiologicznych, także tych z dodatkiem agaru. Niewątpliwą zaletą małych autoklawów nastołowych jest szybkość działania (cały proces trwa kilka minut) oraz brak wymogu posiadania uprawnień do obsługi autoklawów i sterylizatorów. Do najczęstszych usterek należy natomiast stosunkowo szybkie zużycie części wymiennych, tj. uszczelek. Miniaturyzacja nie ominęła jednak także sterylizatorów parowych – w ofercie polskiego producenta znajduje się również nastołowe urządzenie klasy B do sterylizacji parowej narzędzi.

Planujesz zakup? Myśl za parę

Małe autoklawy nastołowe, dzięki swojej prostocie i sprecyzowanym przeznaczeniu, mogą stać się częścią wyposażenia każdego laboratorium. Duży autoklaw parowy to zakup poważniejszy, jednak ilość dostępnych opcji na rynku pozwala na dostosowanie rodzaju urządzenia do codziennych potrzeb danej jednostki. Biorąc pod uwagę rodzaj wsadu, warto zwrócić uwagę, czy dany zakład powinien być wyposażony w sterylizator klasy B. W zależności od producenta, niektóre autoklawy typu S także z powodzeniem mogą służyć do jałowienia wsadów typu A (patrz Tabela 1). Mając do wyboru urządzenia bardziej zautomatyzowane, przed nabyciem nowego autoklawu warto zwrócić uwagę na szczegóły techniczne procesu takie jak całkowity czas cyklu sterylizacyjnego. Właściwa ekspozycja na czynnik sterylizujący zajmuje średnio ok. 10-20 min, natomiast czas nagrzewania i suszenia różnią się w zależności od producenta. Długość trwania procesu ma szczególne znaczenie w jednostkach badawczych o dużym natężeniu pracy. Zwolennicy tradycyjnych rozwiązań mogą zaopatrzyć się w autoklaw o szerokim zakresie ustawień manualnych.

W gruncie rzeczy, odpowiednia sterylizacja jest i pozostanie swojego rodzaju rzemiosłem. Od jakości jej wykonania nie raz będzie zależało powodzenie prowadzonych badań.