Cztery najważniejsze czynniki terapeutyczne to: leczenie chirurgiczne, radioterapia, chemioterapia oraz immunoterapia. Ostatnio na pierwsze miejsce wysuwają się bezpieczniejsze od pozostałych – innowacyjne leki przeciwnowotworowe.


Innowacyjne metody leczenia raka

Każda z konwencjonalnych metod leczenia raka niesie za sobą możliwości uszkodzenia nie tylko komórek nowotworowych, ale także zdrowych tkanek doprowadzając czasem do znacznego upośledzenia życia pacjenta. Coraz częściej mamy do czynienia z wprowadzaniem takich metod terapeutycznych, które celują wprost w komórki raka oszczędzając tym samym obszary niedotknięte chorobą.

Przykłady takich terapii można by mnożyć. Poczynając od leków emitujących promieniowanie radioizotopów (np. chlorek radu-333 walczący z nowotworami poprzez emitowanie wycelowanej radioaktywności wprost do komórek guza, oszczędzając tym samym zdrowe otaczające tkanki (może być on efektywny w innych rodzajach nowotworów, które uległy już przerzutowaniu), przez przeciwciało monoklonalne czy leki działające na poziomie genetycznym. Te innowacyjne metody obejmujące przeciwciała, lub leki niskocząsteczkowe łączą się mniej lub bardziej swoiście ze specyficznymi dla komórek nowotworowych cząsteczkami i blokują procesy karcynogenezy, wzrostu guza i jego rozprzestrzeniania się. Ze względu na swoją specyficzność zatrzymują te szlaki w komórkach nowotworowych, które warunkują sam proces zmian nowotworowych redukując tym samym poziom toksyczności dla organizmu i ograniczając działania uboczne. Opisywane formy terapii przez długi czas były stosowane do leczenia niektórych typów nowotworów takich jak białaczki, chłoniaki, raki jąder i nowotwory wieku dziecięcego, nabierając w ostatnim czasie znaczenia w kontroli innych chorób, zwłaszcza w połączeniu z konwencjonalnymi metodami leczenia (radioterapia, chirurgia) z różnym skutkiem.

Nowotwory – problem globalny

Leki innowacyjne na Świecie stanowią ważne element strategii zarówno samych koncernów farmaceutycznych, jak i rządów wielu państw. Także Unia Europejska inwestuje w rozwój terapii przeciwnowotworowych mających przynieść ulgę pacjentom cierpiącym na tę zróżnicowaną grupę chorób. Utworzona w 2007 roku Innovative Medicine Initiative została jako jedna z pierwszych ufundowana z środków 7ego programu ramowego. Całkowity budżet przeznaczony na nią w UE wynosi około 2 miliardów euro ze strony UE oraz 1 miliarda euro ze strony przemysłu. O wadze inwestycji w zaawansowane, innowacyjne formy terapii przeciwnowotworowych świadczą także inne liczby: w 2005 roku zdiagnozowano ponad 11 milionów nowych przypadków nowotworów, a zmarło na nie ponad 7 milionów osób. W 2020 roku, jeśli bieżąca tendencja się utrzyma, ilość nowozdiagnozowanych przypadków nowotworów wyniesie około 16 milionów, a co roku będzie umierać na nie ponad 10 milionów chorych. Licząc od początku 2005 roku, do 2015 umrze 84 miliony osób. Bezwzględna liczna osób chorych na nowotwory znajdujących się w przedziale wiekowym <50 r.ż. nie wzrośnie, ale w grupie osób 65+ podwoi się. Dlatego tak wielkie nakłady przeznaczane są na nowe metody leczenia.

Światowy rynek leków przeciwnowotworowych

W 2006 roku sprzedaż leków przeciwnowotworowych osiągnęła wartość 34,6 miliarda dolarów, co stanowi 50,5% wzrost w stosunku do roku poprzedniego. Na rynku leków, te walczące z nowotworami zajmują drugie, po preparatach regulujących gospodarkę lipidową, miejscu. Na rynku światowym, ocenia się, że sprzedaż leków będzie rosła począwszy od bieżącego o 7% per annum. Espicom Business Inteligence ocenia, że w 2013 roku sprzedaż ta osiągnie wartość 1 127,7 miliarda dolarów. W europie środkowej/centralnej wzrost ten osiągnie 9,5%. Co ważne dla naszego rodzimego przemysłu, wzrasta sprzedaż leków generycznych – w 2008 roku ich sprzedaż stanowiła połowę całej sprzedaży leków na głównych rynkach farmaceutycznych. Dotyczy to także leków innowacyjnych, lub biopodobnych.

Polski lek na raka

Najlepszymi przykładami na rozwój leków przeciwnowotworowych w Polsce są dwaj przedstawiciele rynku zajmujący się terapią, oraz jeden zajmujący się prewencja i diagnostyką chorób nowotworowych oraz jedna zajmująca się prewencją i diagnostyką

Przeciwciała

Mabion – spółka biotechnologiczna utworzona przez cztery firmy farmaceutyczne: Celon Pharma Sp. z o.o., Polfarmex S.A., Genexo Sp. z o.o., IBSS Biomed S.A. oraz przedsiębiorstwa prowadzące prace badawczo-rozwojowe z zakresu biotechnologii: BioCentrum Sp. z o.o, Biotech Consulting Sp. z o.o. Spółka istnieje od marca 2007 r, zajmuje się produkcją nowoczesnych leków biotechnologicznych. W przypadku Mabionu zarówno badania jak i plany są zaawansowane. W obecnej chwili firma pracuje nad dwoma preparatami. Leki są humanizowanymi przeciwciałami monoklonalnymi - tzn. że naśladują działanie naszych własnych białek. Uzyskiwane pierwotnie z komórek zwierzęcych są zmieniane tak by strukturą przypominały białka ludzkie. Pierwszy preparat (MabionBC) będzie stosowany w terapii kierowanej jednej z odmian raka piersi stanowiącej 17-37 proc. przypadków tego nowotworu. Udowodniono, że ten typ nowotworu charakteryzuje się szybszym wzrostem, opornością na klasyczne leczenie i częstszymi wznowami. Przeciwciało działa na kilku drogach: przerywa szlak przekazywania sygnału wewnątrzkomórkowego, przyspiesza metabolizowanie receptora, a dodatkowo wzmaga odpowiedź przeciwnowotworową organizmu i hamuje procesu unaczynienia (angiogenzezy) guza.

Celem terapeutycznym drugiego leku Mabionu (MabionLymph) są komórki nowotworowe chłoniaka, tym razem typu stanowiącego ponad 90% przypadków. Dotychczas firma wykazała, że swoistość i siła wiązania przeciwciał z antygenem ma wyraźny potencjał terapeutyczny.

Jak ma się to do rynku światowego? Obecnie sprzedaż preparatów na raka piersi bazujących na przeciwciałach monoklonalnych na świecie sięga kwot rzędu 5000 mln dolarów(Avastin?), a suma ta w przyszłym roku wzrośnie o ok. 5%. W pierwszym roku sprzedaży, tzn. w 2012 sprzedaż MabionBC ma sięgnąć 110 mln dolarów. Sprzedaż leków skierowanych przeciwko chłoniakowi w tym roku może sięgnąć 5153 mln dolarów, a sprzedaż MabionLymph w pierwszym roku sprzedaży szacowana jest na 56,6 mln dolarów. W najbliższym czasie Mabion planuje pozyskanie około 15 milionów złotych na prace badawczo-wdrożeniowe, choć sygnały z firmy pokazują, że zaawansowanie działań sięga o wiele dalej. Skąd czerpią pomysły? Od lekowych hitów — rituximab, trastuzumab, cetuximab i bevacizumab generują coroczne zyski na poziomie 1 miliarda USD każdy.

RNAi

Jeśli chodzi badania nad RNAi, to jesteśmy w czołówce, ponieważ firm poszukujących leków opartych o RNAi jest kilkanaście na świecie. Każda z tych firm ma swoje cele molekularne, nad którymi pracuje, więc bezpośrednio ze sobą nie konkurujemy – mówiła w wywiadzie dla biotechnologia.pl Monika Lamparska-Przybysz, Kierownik Laboratorium Badawczo-Rozwojowego Biotechnologicznych Produktów Leczniczych CelonPharma. A zaczęli od konwencjonalnych leków przeciwnowotworowych – w ofercie jest min. aromek - stosowany w leczeniu pierwszego rzutu zaawansowanego nowotworu piersi, jednak na tym nie poprzestali. W obecnej chwili firma znajduje się na etapie badań przedklinicznych RNAi na liniach komórkowych oraz modelach zwierzęcych. Obejmują one wyciszenie jednego ze szlaków przekazywania sygnału wewnątrzkomórkowego odpowiedzialnego za rozwój komórki nowotworowej. Gotowy lek ma znaleźć zastosowanie w terapii raka piersi, prostaty oraz jelita grubego. Mechanizm działania opracowywanych w CelonPharma leków opiera się na zjawisku interferencji RNA. Za prace u podstaw tego zjawiska Andrew Z. Fire i Craig C. Mello otrzymali w 2006 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny i fizjologii. Interferencja RNA (RNAi, z ang. RNA interference) – to występujący w przyrodzie proces, który polega na wyciszeniu (osłabieniu funkcji) lub wyłączeniu (całkowitym zahamowaniu działania) niektórych genów poprzez cząsteczki dwuniciowego RNA charakteryzującego się analogiczną do wyłączanego genu budową.

Szczepionka, która leczy

Być może będziemy także pierwszym krajem, który opracuje szczepionkę przeciwko czerniakowi. Czerniak złośliwy jest tzw. nowotworem immunogennym, a jego spontaniczne remisje uwarunkowane są aktywacją układu immunologicznego. Odkrycie tego zjawiska spowodowało gwałtowny rozwój badań nad immunologią czerniaka i nad możliwościami jego leczenia przy zastosowaniu immunoterapii. Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu ponad jedenaście lat temu zaczęło program leczenia czerniaka złośliwego szczepionką leczniczą, którą wynalazł prof. Andrzej Mackiewicz. W etapach badań finansowanych z środków publicznych (KBN) brało udział 300 pacjentów w zaawansowanym stadium choroby, przy czym u ponad połowy chorych zaobserwowano poprawę stanu.

Historia komórkowej genetycznej szczepionki czerniakowej (GMTV) sięga 1995 roku. W poznańskim zakładzie Zakładzie Diagnostyki i Immunologii Nowotworów opracowano projekt szczepionki. Ale nie konwencjonalnej, zapobiegającej chorobie, ale terapeutycznej, choć u niektórych spełniającej warunki profilaktyczne.

Idea opiera się na użyciu unieśmiertelnionych komórek czerniaka, do których wprowadzane są geny stymulujące układ odpornościowy pacjenta. Naukowcy wykorzystują hodowlane linie czerniakowe, modyfikuje się je poprzez wprowadzenie genów, a te, ulegając ekspresji, stymulują reakcje układu odpornościowego chorego otrzymującego taką formę terapii.

Prewencja lepsza niż leczenie

Działamy także intensywnie w obrębie przeciwdziałania, obserwacji i leczenia spersonalizowanego w zależności od zmian genetycznych. Takie działania są zdecydowanie skuteczniejsze, a już na pewno mniej kosztowne niż późniejsza terapia, nawet ta najbardziej zaawansowana. Read-Gene zostało założone przez prof. Jana Lubińskiego we wrześniu 2005 roku. Rozwijając się intensywnie, firma weszła na NewConnect. Jednak nie jest to największy jej sukces. W czasie kilku lat działania Read-Gene stworzyło największy na świecie rejestr danych i bank próbek genetycznych, zawierający prawie 2.000.000 danych i ponad 185.000 próbek DNA, w tym ponad 4200 zdiagnozowanych i zarejestrowanych nosicielek mutacji BRCA1 i ponad 21000 nosicieli mutacji CHK2, NOD2, CDKN2A, CYP1B1, NBS1, p53, FGFR, TNR i innych genów. Lubiński wraz ze swoimi współpracownikami uruchomił sieć 22 onkologicznych poradni genetycznych w całej Polsce, która wykonuje około 1000 testów dziennie. W ostatnim czasie firma otrzymała 4.650.000 zł z Ministerstwa Gospodarki do wsparcia w ramach poddziałania nr 4.5.2 Pieniądze zostaną spożytkowane Utworzenie centrum badawczo-rozwojowego genetycznych badań nowotworów złośliwych" został zaakceptowany przez. Co dalej? - Ale niewątpliwie najważniejszym sukcesem będzie ten, nad którym właśnie pracujemy. To odwróci myślenie w zakresie chemoprewencji o 180 stopni. Selen zaczęliśmy badać 15 lat temu i teraz powoli mamy tego efekty. Na modelu najwyższego ryzyka raka piersi i jajnika jesteśmy w stanie już pokazać, że suplementy muszą być podawane właściwym osobom i we właściwy sposób. Jednakowe dawki dla wszystkich pomagają tylko jednej trzeciej pacjentów, a dla pozostałych to gwóźdź do trumny. Udowodnienie zależności między genami, stężeniem suplementów, mikroelementów i witamin, a efektem prewencyjnym to będzie piękne podsumowanie naszej działalności – mówił w rozmowie z naszym portalem prof. Lubiński

Czynniki wpływające na rozwój terapii przeciwnowotworowych w Polsce

Innowacyjne leki przeciwnowotworowe rozwijane są zarówno dzięki inwestycjom prywatnym (polskie firmy takie jak Mabion czy CelonPharma) jak I instytucjom finansowanym przez Państwo (Instytuty badawcze, uniwersytety). Na świecie, przemysł farmaceutyczny (pierwsza kategoria inwestorów) na rozwój leków przeznacza średnio 65-8 miliarda dolarów rocznie. Środki publiczne są w tej materii o wiele niższe, dlatego też, jako szansę rozwoju dla nowoczesnych terapii rozważa się jednak fundusze prywatne. To pociąga za sobą podążanie w kierunku zysku – finansowane są te projekty, których praca koncentruje się na nowotworach częstych, a nie rzadkich, dla których leki stanowią niewspółmiernie mniejszą część kosztów refundacyjnych.

Podsumowanie

Jednak na sukces polskich innowacyjnych leków przeciwnowotworowych będzie miało wpływ wiele czynników. Ich sukces będzie na pewno zależał od ich ceny. Niektóre celowane terapie mogą musieały być podawane przez długi czas by uzyskać stan stabilizacji choroby, a ten fakt będzie miał niewątpliwy wpływ na cenę tego leku. Nie mniej jednak zapału Polaków nie można gasić. Bo skoro ponad jedną trzecią portfela firm stanowią leki przeciwnowotworowe (znajdujące się w II (659) oraz III (103) fazie badań klinicznych, to włączenie się we współzawodnictwo przemysłu na rynku onkologicznym zapewni nam właściwe miejsce, w, jeśli nie czołówce, to przynajmniej w peletonie krajów wprowadzających własne innowacyjne terapie.