Z Singapuru do Polski

Zmiany organizacyjne na uczelniach i w instytucjach naukowych, wprowadzane systematycznie w ostatnich dwóch dekadach, dotyczące m.in. obsługi administracyjnej, ułatwiły adaptację naukowcom z zagranicy oraz zwiększyły zainteresowanie Polską jako krajem atrakcyjnym do prowadzenia badań naukowych. Już w 2017 r. prestiżowy magazyn „Nature” podawał w swoim artykule przykład badaczki z Singapuru, która przyjechała do Polski, aby pracować w Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie (MIBMiK). Dr Cecilia Lanny Winata, prowadząca badania genetyczne, nie znała Polski, zanim nie otrzymała od warszawskiej placówki zaproszenia do utworzenia własnej grupy badawczej – Laboratorium Genomiki Rozwoju Danio Pręgowanego. Magazynowi „Nature” mówiła, że odnalazła tu ciekawą, pełną wyzwań pracę w doskonale przygotowanym laboratorium oraz dobre miejsce do życia. 

Dziś dr Cecilia Lanny Winata podtrzymuje swoją opinię. Nadal prowadzi badania w MIBMiK z wykorzystaniem danio pręgowanych. Te tropikalne rybki są często spotykane w domowych akwariach dekoracyjnych. Naukowcy przekonali się, że w ich małych organizmach wiele procesów zachodzi bardzo podobnie do tych w ciałach ludzi. Dlatego danio pręgowany może być modelem, na którym testuje się nowe sposoby zwalczania chorób lub obserwuje procesy fizjologiczne oraz przyczyny ich zaburzeń. Wykorzystuje się je również do badań genetycznych. – W Polsce działa wiele znakomitych placówek badawczych. Przyjeżdża też coraz więcej osób z zagranicy. Społeczność naukowa się rozbudowuje. Naukowcy w Polsce mają szeroki wybór różnorodnych grantów i funduszy na swoje badania – mówi dr Winata. Jak wyjaśnia, nie myśli o zmianie miejsca pracy. Rozwija swoją pracownię i realizuje program badawczy, którego rezultaty mnożą się stopniowo. – Warunki pracy w Instytucie są naprawdę bardzo dobre – dodaje dr Winata.

Dobre praktyki otwarcia na międzynarodową współpracę

Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie – jak wyjaśnia dr Urszula Białek-Wyrzykowska, Zastępca Dyrektora MIBMiK ds. Rozwoju – powstał z założenia jako jednostka międzynarodowa na mocy umowy między Polską a UNESCO. Formalnie podlega prezesowi Polskiej Akademii Nauk, ale rządzi się prawami zapisanymi w specjalnej ustawie, która w 1997 r. powołała go do życia. Wyjątkowe jest w nim np. to, że na stanowiska profesorów (szefów laboratoriów) mogą kandydować naukowcy z zaledwie stopniem doktora, co nie jest w Polsce praktykowane. – Ta zasada została od początku wprowadzona z myślą właśnie o obcokrajowcach oraz o polskich uczonych, którzy doktoryzowali się lub odbywali staże podoktorskie za granicą. W polskim systemie uznaje się, że dopiero po uzyskaniu stopnia doktora habilitowanego można stać się „samodzielnym pracownikiem naukowym”, czyli uzyskać kompetencje do kierowania zespołami badawczymi. W wielu innych krajach jednak nie ma ani habilitacji, ani jej odpowiednika – mówi dr Białek-Wyrzykowska.

O tym, kto zostanie kierownikiem laboratorium, decydują wyniki konkursu, który od początku do końca przeprowadzany jest przez Międzynarodowy Komitet Doradczy – ważne ciało w strukturze MIBMiK. Tworzą je renomowani naukowcy (w tym laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii prof. Aaron Ciechanower). W aktualnym składzie Komitetu na 13 członków tylko jeden jest z Polski. Pozostali to obcokrajowcy lub, ewentualnie, zagraniczni naukowcy polskiego pochodzenia. Wszystkie konkursy na stanowiska kierowników laboratoriów są międzynarodowe i otwarte. Dzięki temu mogą się zgłaszać osoby z innych krajów. – O wyborze konkretnego kandydata decyduje wyłącznie doskonałość naukowa, oceniana przez Międzynarodowy Komitet Doradczy. Aktualnie na dziesięcioro kierowników laboratoriów, troje to obcokrajowcy – wylicza dr Białek-Wyrzykowska.

Uczelniom i instytucjom naukowym zależy na obcokrajowcach

Z raportu „Ewaluacja interwencji wspierających umiędzynarodowienie, zmiany organizacyjne i rozwój kompetencji kadr uczelni”, wykonanego na zlecenie Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, zawierającego ocenę efektów programów wspierania umiędzynarodowienia polskiej nauki, wynika, że większość uczelni uwzględnia współpracę międzynarodową w swoich strategiach rozwoju, a wiele uznaje ją za jeden z priorytetów. Również Polska Akademia Nauk poważnie traktuje rozwój szeroko rozumianej współpracy międzynarodowej. – Mamy najwyższe wśród polskich instytucji wskaźniki dotyczące umiędzynarodowienia kadr, liczby publikacji w obiegu międzynarodowym czy grantów – mówi dr Anna Plater-Zyberk, dyrektor Biura Współpracy z Zagranicą Polskiej Akademii Nauk.

W Polskiej Akademii Nauk działa Polski Instytut Studiów Zaawansowanych (PIASt), który w 2020 r. gościł 18 badaczek i badaczy z 11 krajów (m.in. z Australii, Włoch, Niderlandów, Rosji, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, USA, Niemiec i Wielkiej Brytanii). Ich rekrutację przeprowadziła międzynarodowa rada programu Europejskich Instytutów Studiów Zaawansowanych w Paryżu. PAN uruchomił też program PASIFIC (Polish Academy of Sciences Individual Fellowships Innovation and Creativity) finansowany częściowo ze środków Horyzontu 2020. W ramach tego programu staż podoktorski w instytutach PAN odbywać będzie 50 osób z całego świata. Pod koniec 2020 r. w strukturze PAN powołany został również nowy instytut międzynarodowy – Międzynarodowy Instytut Mechanizmów i Maszyn Molekularnych PAN (IMol PAN). Jak podkreśla dr Anna Plater-Zyberk, te wszystkie działania sprawiły, że wiele się zmieniło w krajobrazie nauki w Polsce. Dodaje jednocześnie, że są inspiracją do dalszej pracy, ponieważ wciąż jest jeszcze wiele do zrobienia. 

Welcome to Poland NAWA wspiera zmiany

W MIBMiK działa nowoczesny dział zarządzania zasobami ludzkimi, który powstał przy wsparciu Komisji Europejskiej w ramach programu ERA Chairs. Dzięki finansowaniu z NAWA w ramach programu Welcome to Poland dział ten udoskonala obecne i wprowadza nowe działania, dzięki którym naukowcy z zagranicy otrzymują profesjonalne wsparcie od momentu rekrutacji, poprzez cały okres zatrudnienia w MIBMiK. Zespół ten dba o to, aby już na etapie ogłaszania konkursu na wolne stanowiska cudzoziemcy mieli równe szanse, zgodnie z uzyskanym w 2013 r. certytifikatem HR Excellence in Research. Każdy nowy pracownik, również z zagranicy, po przyjeździe korzysta z opieki „kumpla” (z ang. buddy), który pomaga zapoznać się ze specyfiką instytutu, ale też wspomaga w codziennych sprawach. – Naprawdę widać w Polsce wiele pozytywnych trendów. Jedyne, co mogłoby się poprawić, to załatwianie spraw w urzędach. Nie zawsze nasi pracownicy spotykają się tam ze zrozumieniem i wsparciem – akcentuje dr Białek-Wyrzykowska.

Staże i stypendia

Dużym zainteresowaniem cieszą się też krótkotrwałe pobyty pracowników uczelni zagranicznych. W ramach programu Erasmus+ w latach 2017-2018 przyjechało na polskie uczelnie 5 614 pracowników uczelni zagranicznych, co pokazuje, że Polska była destynacją dla 6,7% takich mobilności. Przeważnie w świecie naukowym uważa się, że mobilność sprzyja indywidualnemu rozwojowi. Z tą opinią zgadza się dr Białek-Wyrzykowska: – W naszym instytucie zachęcamy młodych pracowników, żeby wyjeżdżali na staże. To też pomaga nam rozbudowywać sieć międzynarodowych kontaktów naukowych, ponieważ ci, którzy wracają, zwykle kontynuują współpracę z naukowcami poznanymi za granicą. Dzięki temu możemy np. planować wspólne badania i występować o granty. 

Krótkie i długookresowe wymiany akademickie wspiera również NAWA w ramach oferty programów skierowanych do naukowców.