Na początku należy wyjaśnić czym jest patent. Patent jest to prawo, przez uzyskanie którego, zgodnie z Art. 63 ustawy Prawo własności przemysłowej, nabywa się prawo wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Zakres patentu określają różne ograniczenia, do których należy ograniczenie czasowe. Patent trwa 20 lat od daty zgłoszenia (pod warunkiem wnoszenia stosownych opłat). Opłaty za utrzymanie patentu w mocy wnosi się co roku, więc istnieje możliwość skrócenia czasu trwania patentu. Patent również może wcześniej utracić moc na skutek trwałej utraty możliwości korzystania z wynalazku z powodu braku potrzebnego do tego materiału biologicznego, który stał się niedostępny i nie może być odtworzony na podstawie opisu. Istnieje również możliwość wydłużenia 20 letniego okresu ochronnego w przypadku produktów leczniczych i środków ochrony roślin. Ale generalnie po 20 latach patent wygasa i wchodzi do domeny publicznej, a zatem każdy może z takiego rozwiązania korzystać bez obaw i nie będzie to naruszeniem jakichkolwiek praw wyłącznych. Jeśli w wyniku sprzeciwu lub unieważnienia patent przestanie być ważny wcześniej to również wchodzi do domeny publicznej.

Innym ograniczeniem jest ograniczenie przedmiotowe. Wynalazek jest określany za pomocą zastrzeżeń patentowych, natomiast opis wynalazku i rysunki nie określają zakresu ochrony, mogą jedynie pomagać w zrozumieniu zastrzeżeń. Naruszenie zatem będzie oceniane pod kątem zbieżności np. produktów, co do których istnieje podejrzenie, że naruszają patent, z tym co definiują zastrzeżenia. W przypadku patentu na sposób wytwarzania produktu, ochrona jego rozciąga się także na produkty wytworzone tym sposobem.

Patent jest również ograniczony terytorialne. Wynalazek (na który został udzielony patent) zgłoszony w Polsce, obowiązuje tylko w Polsce. Wytwarzanie tych samych produktów np. na terenie Niemiec nie jest jego naruszeniem, ale import do Polski tych produktów stanowi już naruszenie. Rozciągniecie ochrony na produkt otrzymany bezpośrednio opatentowanym sposobem ma szczególne znaczenie gdy proces wytwarzania ma miejsce poza Polską, a produkt jest importowany na jej terytorium.

Kolejnym ograniczeniem jest ograniczenie podmiotowe. Zasadniczo z patentu może korzystać tylko jego właściciel. Można dokonać rozszerzenia kręgu osób, które mogą korzystać z patentu następuje na podstawie umowy licencyjnej. Zatem Licencjobiorca, który w ramach licencji ma możliwość wyprodukowania określonej ilości sztuk określonego towaru nie będzie naruszał patentu.

Korzystanie z opatentowanego wynalazku poza granicami wyłączności nie jest naruszeniem patentu.

Co nie jest naruszeniem?

Istnieje pewna grupa działań, które nie są naruszeniem patentu pomimo, że w pewien sposób go wykorzystują. Należy do nich przywilej komunikacyjny, który stanowi, że nie narusza się patentu przez korzystanie z wynalazku dotyczącego środków komunikacji i ich części lub urządzeń, które znajdują się na terenie Polski czasowo a także przedmiotów, które znajdują się w tym obszarze w komunikacji tranzytowej. Podobnie jest z przywilejem badawczym, który stanowi, że nie narusza się patentu przez korzystanie z wynalazku do celów badawczych i doświadczalnych, dla jego analizy, oceny lub nauczania. Nie stanowi również naruszenia wykonanie leku w aptece na podstawie indywidualnej recepty lekarskiej czyli tzw. przywilej farmaceutyczny.

Dosyć ciekawym zagadnieniem w tej kwestii jest wyjątek Bolara czyli postępowanie zmierzające do uzyskania dopuszczenia do obrotu, dotyczy to środków farmaceutycznych produkowanych przez producentów leków generycznych, którzy prowadzą badania wykonywane w celu przygotowania dokumentacji niezbędnej dla uzyskania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu w celach komercyjnych, a nie naukowych a zatem nie mieszczą się w zakresie przywileju badawczego. Producenci leków generycznych bezpośrednio po wygaśnięciu patentu wchodzą na rynek z lekami generycznymi.

Ważne miejsce w obszarze działań, które nie stanowią naruszenia zajmuje działanie na podstawie licencji przymusowej. Licencja taka jest udzielana osobie, która wykaże, że czyniła w dobrej wierze starania w celu uzyskania licencji na zwykłych warunkach i jest to konieczne do zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bezpieczeństwa Państwa, w szczególności w dziedzinie obronności, porządku publicznego, ochrony życia i zdrowia ludzkiego oraz ochrony środowiska naturalnego. Jest to oczywiście licencja płatna i niewyłączna, a Urząd Patentowy określa jej zakres i czas trwania oraz szczegółowe warunki jej wykonywania, a także, odpowiednio do wartości rynkowej licencji, wysokość opłaty licencyjnej oraz sposób i terminy jej zapłaty.

Podobnie korzystanie z wynalazku do celów państwowych nie stanowi naruszenia patentu. Z rozwiązania korzysta się w niezbędnym wymiarze bez prawa wyłączności, jeżeli jest to konieczne dla zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia interesów państwa, zwłaszcza w zakresie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Oczywiście odbywa się to za wynagrodzeniem dla uprawnionego z patentu.

Warto również wspomnieć o prawach tzw. używaczy. Rozróżnia się dwa rodzaje używaczy, mianowicie używacza uprzedniego czyli osobę korzystającą w dobrej wierze z wynalazku na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, w chwili zgłoszenia patentu, może on z niego nadal bezpłatnie korzystać w swoim przedsiębiorstwie w zakresie, w jakim korzystał dotychczas. Prawo to przysługuje również temu, kto w chwili zgłoszenia przygotował już wszystkie istotne urządzenia potrzebne do korzystania z wynalazku.

Drugim rodzajem jest używacz późniejszy czyli osoba, która w dobrej wierze uzyskała albo nabyła patent, który jak się potem okazało został uzyskany przez osobę nieuprawnioną i przeniesiony następnie na rzecz osoby uprawnionej, albo uzyskała w dobrej wierze licencję, a korzystała z wynalazku co najmniej przez rok przed wszczęciem postępowania o przeniesienie patentu lub w tym okresie przygotowała wszystkie istotne urządzenia potrzebne do korzystania z wynalazku, może z tego wynalazku korzystać w swoim przedsiębiorstwie w zakresie, w jakim z niego korzystała w chwili wszczęcia tego postępowania, z zastrzeżeniem obowiązku uiszczania uprawnionemu ustalonego wynagrodzenia.

Prawa używaczy mogą zostać przeniesione na inną osobę tylko łącznie z przedsiębiorstwem, w którym patent był stosowany.

Istotnym pojęciem, gdy mówimy o naruszeniach patentu, jest pojęcie wyczerpania patentu. Gdy patent się wyczerpie to nie dochodzi do naruszenia. Jeżeli wyrób został wprowadzony do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez uprawnionego lub za jego zgodą, ta dalszy jego obrót nie stanowi naruszenia. Nie stanowi również naruszenia patentu import na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz inne działania, dotyczące wyrobu wprowadzonego uprzednio do obrotu na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego przez uprawnionego lub za jego zgodą.

Co jest naruszeniem?

W odróżnieniu od wspomnianych wcześniej działań nienaruszających patentu, działania naruszające patent muszą łącznie spełniać poniższe warunki muszą polegać na korzystaniu z opatentowanego wynalazku, korzystanie z wynalazku musi odbywać się w sposób zarobkowy lub zawodowy oraz działania te muszą być działaniami bezprawnymi.

Pojęcie korzystania z wynalazku nie zostało precyzyjnie zdefiniowane, jednak rozumie się przez nie szereg działań zmierzających do uzyskania korzyści zwłaszcza materialnych.

Jak już wspomniane zostało na początku, przez nabycie patentu nabywa się uprawnienia wyłączne do jego korzystania. Uprawniony z patentu (czyli właściciel) może zakazać osobie trzeciej, która nie ma jego zgody, korzystania z wynalazku w sposób polegający na wytwarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu a także importowaniu do tych celów produktów będących przedmiotem tego patentu oraz stosowaniu sposobu będącego przedmiotem patentu, a także używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu dla tych celów produktów otrzymanych bezpośrednio tym sposobem.

Osoby, które mogą być potencjalnymi naruszycielami to: producenci, sprzedawcy, hurtownicy, importerzy, eksporterzy, dystrybutorzy i inne osoby wprowadzające do obrotu. Naruszycielem może być także licencjobiorca, który przekracza zakres udzielonej mu licencji np. gdy wytwarza więcej produktów niż zezwala na to umowa licencyjna albo udziela dalszej licencji (tzw. sublicencja) mimo, że nie ma takiego upoważnienia.  

Roszczenia

Uprawniony z patentu, którego patent został naruszony może żądać od naruszającego patent zaniechania naruszania, wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści, a w razie zawinionego naruszenia również naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych (czyli określonych w kodeksie cywilnym) albo poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej opłacie licencyjnej albo innego stosownego wynagrodzenia, które w chwili ich dochodzenia byłyby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z wynalazku.

W związku z tym, że roszczenia te mają charakter majątkowy, to ulegają one przedawnieniu z upływem 3 lat.

Unieważnienie patentu

Jedną z możliwości ustania patentu, poza niewnoszeniem opłat za ochronę czy utratą materiału biologicznego, jest także unieważnienie patentu. Mimo że bardzo szczegółowe badanie wynalazku przed Urząd Patentowy ma na celu niedopuszczenie do udzielenia patentu na rozwiązanie, które nie ma zdolności patentowej, to jednak zdarzają się przypadki udzielenia ochrony, mimo braku zdolności patentowej. Patent, który został unieważniony jest traktowany jakby w ogóle nie istniał. W skutek tego wszelkie czynności i roszczenia (czyli także roszczenia w przypadku naruszenia), które pojawiły się zostają „anulowane” ze skutkiem wstecznym. Nie ma jednak możliwości, aby w pełni powrócić do sytuacji faktycznej i prawnej istniejącej w chwili udzielenia patentu. Z tego powodu powództwo o naruszenie patentu wytoczone przez dotychczas uprawnionego podlega oddaleniu, ponieważ jest ono traktowane tak jakby nigdy nie powstało [1].

Gdzie się zgłosić?

Zagadnienie naruszenia patentu i dochodzenia roszczeń z tego tytułu jest bardzo złożone, dlatego konieczna jest pomoc rzecznika patentowego.