Dlaczego nie mamy jeszcze szczepionki na HIV? Czy wszystkie nowotwory są powiązane
z infekcjami? Jak naukowcy mogą owocnie współpracować z korporacjami? Na takie i inne tematy rozmawiali laureaci Nagrody Nobla z przedstawicielami młodych naukowców podczas 64. Spotkania Noblistów w Lindau. Tym razem spotkanie poświęcone było medycynie i fizjologii, ale wśród 38 obecnych Noblistów znalazło się również dwóch nagrodzonych w dziedzinie fizyki. Celem zjazdów w Lindau jest nawiązanie dialogu pomiędzy pokoleniami naukowców i promowanie kreatywnej nauki opartej zarówno na doświadczeniu, jak i nowatorskich i odważnych pomysłach.

Podczas 6 dni spotkania zaprezentowano imponujący program naukowy składający się
z wykładów Noblistów oraz seminariów i dyskusji z młodymi naukowcami. Usłyszeliśmy łącznie 34 wykłady o bardzo różnorodnej tematyce. Profesor Barry Marshall z Australii wyjaśnił co naprowadziło go na trop bakterii Helicobacter pylori jako czynnika powodującego wrzody żołądka. W latach 80. powszechnie uważano, że wrzody są wynikiem nadmiernego stresu, a próby leczenia polegały głównie na podawaniu leków uspokajających i psychoterapii. Barry Marshall, wówczas młody gastrolog, na podstawie kontaktów z pacjentami wysunął teorię, że przyczyną mogą być bakterie
i zaczął z dużym sukcesem podawać chorym antybiotyki. Aby ostatecznie potwierdzić swoje obserwacje lekarz sam wypił zawiesinę bakterii, a następnie wyleczył swoje objawy antybiotykoterapią, nigdy nie występując o pozwolenie komisji etycznej na ten niekonwencjonalny eksperyment. Za swoją pracę otrzymał Nagrodę Nobla w 2005 roku. Co ciekawe, podczas swojego wykładu w Lindau Marshall wspomniał o “dwóch obliczach” bakterii Helicobacter. Te same bakterie, które powodują wrzody żołądka mogą również być ważnym czynnikiem dla edukacji naszego układu immunologicznego – nieobecność Helicobater pylori wydaje się być powiązana z nadwrażliwością immunologiczną prowadzącą do alergii na pyłki roślinne, gluten lub inne substancje.

Inny godny uwagi wykład wygłosiła Elizabeth Blackburn – odkrywczyni telomerów, ochronnych struktur stabilizujących końcówki chromosomów. Prezentacja zatytułowana “Przygody na końcach chromosomów” nie tylko podsumowała eksperymenty, które doprowadziły badaczkę do Nagrody Nobla w 2009 roku, ale również przedyskutowała wpływ czynników środowiskowych i trybu życia na ich długość. I tak dowiedzieliśmy się, iż na przykład chroniczny stres, brak snu lub palenie tytoniu korelują ze zwiększoną szybkością skracania telomerów podczas, gdy aktywność fizyczna wydaje się ten proces spowalniać.

W kolejnym wykładzie Francoise Barre-Sinoussi, nagrodzona Noblem w 2008 roku za zidentyfikowanie wirusa HIV jako czynnika powodującego AIDS, przedstawiła stan badań nad lekami na HIV. Obecnie dostępne terapie antywirusowe sprawiły, że zakażenie HIV przeobraziło się ze śmiertelnej w chroniczną chorobę. Niestety, te terapie nie eliminują wirusa z organizmu pacjenta,
a jedynie utrzymują infekcję na kontrolowanym poziomie. Z tego powodu kuracja musi być kontynuowana przez całe życie pacjenta. Professor Barre-Sinoussi w swojej prezentacji podkreśliła potrzebę opracowania nowych strategii prowadzących do całkowitego wyleczenia chorego. Zastąpienie nimi obecnie dostępnych leków byłoby niezmiernie korzystne, ze względu na koszt wieloletniego leczenia i komfort życia chorych, którzy nawet przyjmując leki antywirusowe muszą żyć ze świadomością obecności wirusa w ich organizmie. Francuska Noblistka podsumowała swój wykład wspominając o inicjatywie Międzynarodowej Organizacji do spraw AIDS zatytułowanej “Towards an HIV Cure”, która ma mobilizować społeczność naukowców do wspólnych wysiłków mających na celu opracowanie skutecznej strategii leczenia HIV.

Oprócz historii odkryć nagrodzonych Nagrodą Nobla, naukowcy często dzielili się wynikami swoich najnowszych eksperymentów. Duże uznanie wzbudził na przykład wykład Rogera Tsiena, odkrywcy białka GFP. Laboratorium profesora Tsiena pracuje obecnie nad systemem targetowania nowotworów, opartym na peptydach o zdefiniowanej kompozycji, która powoduje ich specyficzną lokalizację w tkankach nowotworowych. Taki system umożliwia między innymi dostarczanie chemoterapeutyków do tkanek nowotworowych. Może być również wykorzystany do fluorescencyjnego obrazowania nowotworów w celu poprawienia poprawienia precyzji, a przez to skuteczności resekcji. Obecnie zespół pracuje nad modyfikacją systemu w celu równoczesnego obrazowania nerwów podczas operacji wycięcia guza. Umożliwiłoby to uniknięcie błędów polegających na uszkodzeniu włókien nerwowych, które mogą prowadzić do paraliżu pacjenta.
W drugiej części prezentacji Roger Tsien omówił inne nowatorskie badania, które wskazują, że nasze trwałe wspomnienia mogą być zapisywane w mózgu jako otwory w otaczającej neurony substancji zewnątrzkomórkowej, które promują tworzenie nowych połączeń pomiędzy komórkami nerwowymi lub umacnianie już istniejących.

Poza zagadnieniami czysto merytorycznymi poruszano również inne palące kwestie, z którymi zmaga się współczesna nauka. Nagrodzony Noblem w 2013 roku profesor Randy Schekman zwrócił uwagę na niedoskonałości obecnego systemu publikacji artykułów naukowych, który silnie zdominowany jest przez zaledwie kilka czasopism o wysokim współczynniku impact factor, przez co może promować manipulacje danymi lub wręcz ich fałszowanie przez zdesperowanych naukowców. Schekman zachęcał młodych naukowców do zapoznania się z nowym wydawnictwem internetowym eLife, którego jest redaktorem naczelnym, a które ma promować przejrzyste i różnorodne badania. Inne poruszone kwestie dotyczyły miedzy innymi roli kobiet we współczesnej nauce oraz tego jak naukowcy powinni komunikować się ze społeczeństwem w celu promocji szczepień lub badań profilaktycznych.

W spotkaniu uczestniczyło blisko 600 młodych naukowców z 80 krajów świata. Wśród nich było aż 17 Polaków, pracujących w placówkach naukowych w kraju i zagranicą. Spotkanie w Lindau sięgają swoją tradycja roku 1951. Następne odbędzie się pod koniec 2014 roku i zostanie poświęcone ekonomii.