Acinetobacter baumanii to Gram-ujemna bakteria z grupy pałeczek niefermentujących, która w bardzo szybkim tempie stała się realnym zagrożeniem dla zdrowia i życia pacjentów na całym świecie. Wszystko to za sprawą występowania różnorodnych mechanizmów oporności, m.in. wobec tzw. leków ostatniej szansy – karbapenemów.

Karbapenemy to grupa antybiotyków β-laktamowych – wśród nich imipenem, meropenem, ertapenem i doripenem – stosowana w leczeniu trudnych wielolekoopornych zakażeń. Karbapenemy mają znaczącą przewagę nad innymi antybiotykami β-laktamowymi, ponieważ nie są wrażliwe na działanie β-laktamaz, w tym β-laktamaz o szerokim spektrum (ESBL).

Galopująca ewolucja patogenów szpitalnych nie pozostawia jednak złudzeń. Pałeczki oporne na karbapenemy to stosunkowo nowa i szybko rozprzestrzeniająca się klasa patogenów, wśród nich A. baumanii oporny na karbapenemy – CRAB (ang. carbapanem-resistant A. baumanii). Dane z lat 2005-2009 dotyczące 5127 izolatów A. baumanii pochodzących z 32 krajów świata wskazują odsetek szczepów opornych na imipenem i meropenem na poziomie odpowiednio 45,9% i 48,2%. Oznacza to, że szansa wyleczenia infekcji A. baumanii z użyciem karbapenemów wynosi średnio 1-2.

Mechanizmy oporności i diagnostyka
crab zawdzięcza swoją zdolność do przeżycia kilku mechanizmom oporności, które często działają w sposób synergistyczny. Są to:
a) produkcja enzymów rozkładających karbapenemy, czyli karbapenemaz typu KPC, MBL, CHDL oraz (w szczególności) OXA;
b) ekspresja pomp wypompowujących antybiotyk na zewnątrz komórki oraz c) modyfikacja struktury zewnętrznej błony komórkowej, polegająca na zmniejszeniu ilości poryn, przez co zaburzone jest wnikanie antybiotyku do wnętrza bakterii.

Obecnie w Polsce obowiązują zalecenia wykrywania karbapenemaz, opracowane przez Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów (korld) w 2015 r., uwzględniające szczegółowe postępowanie diagnostyczne dla pałeczek niefermentujących, w tym Acinetobacter spp. W rekomendacji znaleźć można informacje o klinicznych wartościach granicznych mic i stref zahamowania wzrostu dla meropenemu, imipenemu i ertapenemu, a także o wartościach odcięcia, przy których należy przeprowadzić fenotypowe testy przesiewowe w kierunku obecności karbapenemaz. Wśród nich, oprócz testów krążkowych, stosuje się test CarbAcineto pozwalający potwierdzić wytwarzanie karbapenemaz w ciągu 2 godzin. Szczegółowe wytyczne i opisy testów są dostępne na stronie www.korld.edu.pl.

Co jeśli to CRAB?
Co w przypadku, gdy mamy do czynienia ze szczepem opornym na karbapenemy? Ostatnimi kołami ratunkowymi są antybiotyki z grupy polimyksyn (kolistyna i polimyksyna B), wiążące bakteryjny lipopolisacharyd oraz tygecyklina – półsyntetyczna pochodna tetracyklin.
Niestety na skutek coraz częstszego stosowania polimyksyn, zdążono już zaobserwować pojawianie się oporności, polegającej na modyfikacji struktury lipopolisacharydu i występowaniu mutacji w obrębie całego genomu. Tygecyklina natomiast, podobnie jak tetracykliny, niesie ze sobą ryzyko poważnych efektów ubocznych. W obliczu rosnącego zagrożenia, monitorowanie ognisk CRAB i rozważny dobór skojarzonej terapii antybiotykowej stanowi dziś jeden z priorytetów światowej kontroli zakażeń.