– O biotechnologii na Podkarpaciu zaczęło się mówić – cieszy się Dr Maciej Wnuk, Zastępca Dyrektora Zamiejscowego Instytutu Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych. W rozmowie z naszym portalem opowiada o historii utworzenia Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych a także przedstawia najważniejsze aspekty działalności tej instytucji.

Biotechnologia.pl: Skąd wzięła się idea utworzenia Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych na Zamiejscowym Wydziale Biotechnologii Uniwersytetu Rzeszowskiego? Dlaczego było potrzebne takie Centrum?

Dr Maciej Wnuk: Uniwersytet Rzeszowski, od momentu swojego powstania tj. 2001 roku był jedną z największych i najbardziej znaczących uczelni wyższych na terenie województwa podkarpackiego, a o jego sile i potencjale decydowała w tamtym okresie przede wszystkim bardzo dobrze wykwalifikowana kadra. Istotnym problemem tamtego okresu było niedostateczne wyposażenie części Wydziałów, związanych głównie z biologią, fizyką czy medycyną w nowoczesną aparaturę naukowo – badawczą. Ta sytuacja dotyczyła także jednej z najmłodszych struktur URz czyli Zamiejscowego Wydziału Biotechnologii z siedzibą w Weryni. Podobne problemy związane z niskimi nakładami na B+R zwłaszcza w zakresie rozwoju nowoczesnej infrastruktury naukowej dotyczyły całego Podkarpacia oraz regionu Polski Wschodniej. Taki stan rzeczy praktycznie marginalizował jednostki naukowe z tych regionów na tle podobnych ośrodków naukowych w kraju i za granicą. Problem był na tyle poważny, że Rząd Polski zdecydował się przeznaczyć znaczną część środków z Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej 2007-2013 także na rozwój bazy naukowej w celu poprawy konkurencyjności województw Polski Wschodniej, zwiększenia ich roli w kreowaniu innowacyjnych rozwiązań a przez to pobudzenia gospodarki m.in. Podkarpacia. Idea samego Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych była konsekwencją szeregu zaistniałych potrzeb, wszak biotechnologia jest ciągle jedną z najprężniej rozwijających się, obok nanotechnologii, branży nie tylko w aspekcie poznawczym ale i aplikacyjnym. Po pierwsze zmiany, które zaczęły zachodzić w polskiej nauce pod wpływem ogólnoświatowych trendów kształtowania gospodarki w oparciu o badania naukowe, a także budowaniu społeczeństwa opartego na wiedzy wymagały, aby nasze ośrodki naukowe otworzyły się także dla sektora prywatnego poprzez udostępnianie wyników badań, prowadzenia prac rozwojowych czy organizowania spotkań, konferencji z udziałem przedstawicieli nie tylko nauki ale także prywatnych firm prowadzących działalność w oparciu o metody biotechnologiczne. Po drugie na terenie Podkarpacia do momentu powstania Centrum nie było podobnej jednostki o takim profilu badawczym i tak kompleksowy wyposażeniu, które umożliwiałoby wykonanie badań na poziomie analitycznym, molekularnym, z wykorzystaniem technik In vitro kultur roślinnych i zwierzęcych czy wykonanie badań In vivo z użyciem dużych zwierząt hodowlanych. Warto zaznaczyć, że Zamiejscowy Wydział Biotechnologii jako jedna z najmłodszych jednostek naukowych URz dysponująca budynkami przekazanymi Wydziałowi przez Starostwo Powiatowe w Kolbuszowej oraz Urząd Miasta i Gminy w Kolbuszowej oraz unikatowym w skali nie tylko URz ale także innych tego typu ośrodków w Polsce i zagranicą zapleczem do badań zarówno laboratoryjnych oraz z użyciem dużych zwierząt hodowlanych czy powierzchnią uprawną o ponad 55,4 ha idealnie nadawała się do utworzenia na jej terenie tego typu Centrum. Dzięki temu możliwe było przeznaczenie całego otrzymanego dofinansowania wyłącznie na aparaturę naukową co z kolei umożliwiło osiągnięcie tego co dokonaliśmy zaledwie po 2 latach od zakończenia inwestycji tj. wejście do czołówki Polskiej Nauki czyli Kategorii A jednostek Naukowych. Jednocześnie Władze Rektorskie Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Zamiejscowego Wydziału Biotechnologii dostrzegły potrzebę utworzenia nowej struktury uczelnianej, która stanowiłaby platformę wzajemnej współpracy pomiędzy kadrą naukowo – badawczą, specjalizującą się w naukach biologicznych, rolniczych i medycznych, jak i podmiotami gospodarczymi, prowadzącymi działalność w tych dziedzinach, przy wykorzystaniu zakupionego najnowocześniejszego sprzętu naukowego.

Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych wyposażone w nowoczesną aparaturę tym samym miało za zadanie stworzyć korzystne warunki dla nawiązywania bliskiej współpracy pomiędzy nauką a podmiotami gospodarczymi, a także zaindukować rozwój i dyfuzję przedsięwzięć innowacyjnych, niezbędnych do wzrostu konkurencyjności gospodarki i budowania społeczeństwa opartego na wiedzy. W 2009 roku w ramach naboru prowadzonego przez Polska Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości w trybie konkursowym w ramach działania I.3 "Wspieranie innowacji" Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej projekt pn. "Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych" został zatwierdzony do podpisania umowy o dofinansowanie. Centrum zlokalizowano na terenie należącym do Uniwersytetu Rzeszowskiego w Weryni oraz Kolbuszowej i jest to od samego początku struktura ściśle związana z Wydziałem/Instytutem Biotechnologii, który działa od 2005 roku na Podkarpaciu. Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych obejmujące kompleks pięciu wysoce specjalistycznych laboratoriów w skład których wchodzi 13 pracowni wyposażonych w aparaturę za łączną kwotę około 20 mln. PLN jest równocześnie pionem badawczym Instytutu Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych URz. W skład Centrum wchodzi Laboratorium badawcze Zakładu Fizjologii i Rozrodu Zwierząt obejmujące Salę operacyjną dla dużych zwierząt doświadczalnych, Pracownię immunodiagnostyki, Pracownię badań molekularnych nad rozrodem zwierząt, Pracownię badań stężeń gazów i związków biologicznie czynnych w materiałach biologicznych i środowisku, Laboratorium morfogenezy i biomechaniki roślin obejmujące Pracownię mikroskopii i mikromechaniki, Pracownię molekularnej fizjologii roślin, Laboratorium biotechnologii molekularnej obejmujące Pracownię bioinżynierii białka, Pracownię fizjologii komórki, Pracownię proteomiczną typu LC/MS, Laboratorium ekotoksykologii obejmujące Pracownię ekologii molekularnej, Pracownię toksykologii środowiska, Laboratorium genetyki i cytogenetyki molekularnej obejmujące Pracownię mikroskopową, Pracownia genetyki molekularnej.

Co jest głównym przedmiotem działalności Centrum?

Działalność Centrum jest ściśle związana z profilem naukowym obecnej kadry naukowej. Dobierając z kolei kadrę naukową staramy się, aby były to osoby reprezentujące różne dziedziny nauki i tak wśród grupy pracowników typowych biotechnologów mamy także chemików, biochemików, biologów komórek, mikrobiologów, fizjologów roślin i zwierząt, zootechników, lekarzy weterynarii, czy diagnostów medycznych ale także etnobiologów czy osoby specjalizujące się w zagadnieniach z etyki czy prawa biotechnologii. Dzięki tej różnorodności specjalistów w większości młodej kadry jesteśmy w stanie współpracować na każdym możliwym polu, z praktycznie każdym kto jest zainteresowany wykorzystaniem układów biologicznych do swoich celów. Wśród głównych nurtów działalności można wymienić m.in. badania dotyczące biotechnologii mikrobiologicznej, biotechnologii analitycznej, konstruowania biosensorów, nanobiotechnologii wraz z nanotoksykologią, biodegradacji tworzyw poliuretanowych, doskonalenia programów ochrony owoców i warzyw przed chorobami, szkodnikami i chwastami, toksykologii pestycydów, poszukiwania alternatywnych metody zwalczania szkodników, charakterystyka fizjologiczno-toksykologiczna związków o potencjalnych właściwościach przeciwnowotworowych, poznawania nowych mechanizmów regulacji neuroendokrynologicznych mogących mieć znaczenie dla medycyny, badania właściwości ściany komórkowej zbóż ich charakterystyka w celu selekcji odmian odpornych na złamania oraz zmiany klimatyczne, poszukiwanie nowych roślinnych markerów genetycznych konstruowania sond genetycznych mających zastosowanie w diagnostyce medycznej, badania w układach In vitro nutraceutyków, biogerontologii eksperymentalnej, cytogenetyki zwierząt i ludzi czy genetyki drożdży a także badania koncentrujące się na ziołoznawstwie i diecie człowieka.

Czy działalność Centrum pobudza gospodarkę w regionie?

Mamy nadzieję, że tak. Tego czego jesteśmy pewni to, że funkcjonowanie Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych na pewno przyczyniło do tego, że w ogóle o biotechnologii na Podkarpaciu zaczęło się mówić. Mogą o tym świadczyć choćby bardzo częste wizyty stacji telewizyjnych w naszej jednostce, zaproszenia do audycji radiowych naszych pracowników czy artykuły właśnie o podkarpackiej biotechnologii. Efektem tych wszystkich akcji jest także coraz większe zainteresowanie współpracą z naszą jednostką i wynikami prowadzonych przez nas badań. Bazując na już posiadanym doświadczeniu, pozycji naukowej oraz dostrzeżeniu potrzeb województwa podkarpackiego ambicją naszą jest stać się zalążkiem doliny biotechnologicznej, która mogłaby skupić firmy biotechnologiczne czy farmaceutyczne w naszym regionie. Nie ukrywany również, że naszym marzeniem jest aby także absolwenci naszego kierunku sami starali się zakładać własne firmy w Kolbuszowej. Wówczas uczelniane laboratoria pełniłyby funkcję zaplecza badawczego i pionu rozwojowego.

Ile podmiotów gospodarczych współpracuje z Centrum? Jakie to podmioty?

Od momentu utworzenia Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych i zakupienia pierwszej aparatury naukowej prowadzi współpracę z 9 Instytutami Naukowymi, 10 ośrodkami akademickimi oraz 21 przedsiębiorstwami zarówno z branży rolniczej, weterynaryjnej, medycznej, biotechnologicznej, produkcji żywności oraz farmakologiczno/biotechnologicznej. Są to nie tylko podmioty krajowe ale także zagraniczne. Wśród jednostek naukowych, z którymi prowadzi się obecnie intensywnie badania można wymienić Yale University, Baltimore University a firm to Stem Cells Spin S.A

Na jakich zasadach odbywa się taka współpraca?

Niewątpliwym walorem funkcjonowania Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych jest prowadzenie współpracy naukowej wraz z bezpłatnym użyczeniem na ten cel aparatury badawczej. Współpraca w ramach umów polega w szczególności na: realizacji wspólnych projektów badawczych, tworzeniu wspólnych zespołów badawczych, prowadzeniu wymiany naukowej w postaci wyspecjalizowanej kadry realizującej określone zadania badawcze między Uniwersytetem Rzeszowskim a w/w ośrodkami, instytucjami i firmami, organizowaniu wspólnych konferencji, szkoleń oraz spotkań naukowo-informacyjnych, wykonywaniu analiz dostarczonych próbek biologicznych w celu oznaczenia określonych parametrów istotnych dla podmiotów współpracujących. Jednocześnie Uniwersytet Rzeszowski i podmiot współpracujący zobowiązuje się do bezpłatnego, nieograniczonego udostępnienia wszystkim zainteresowanym stronom wyników badań, które powstały jako rezultat współpracy. Podmiot współpracujący zobowiązuje się do informowania w swoich opracowaniach, raportach, sprawozdaniach o efektach współpracy w postaci zapisu informującego, iż; otrzymane wyniki są efektem bezpłatnej współpracy naukowej z wykorzystaniem sprzętu naukowego zakupionego w ramach projektu Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych finansowanego w ramach Programu Operacyjnego Rozwój Polski wschodniej 2007-2013, Działanie I.3 Wspieranie Innowacji.

Jakimi osiągnięciami może pochwalić się Centrum?

Ze względu na intensywne i różnorodne badania prowadzone w Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych dysponujemy w chwili obecnej dużym katalogiem wyników różnych prac, które są równie ciekawe zatem ciężko wskazać te, które są najistotniejsze. Do szczególnie ciekawych zaliczam opracowanie przez zespół prof. Gonchara nowego podejścia bioanalitycznego (laboratoryjne prototypy biosensorów, enzymatyczne zestawy) do zastosowania w diagnostyce klinicznej, kontroli środowiska oraz oceny jakości produktów żywnościowych i wyrobów przemysłowych. Inną ważną pracą jest opracowanie przez zespół prof. Marka Koziorowskiego hipotezy dotyczącej roli tlenku węgla jako czynnika przeciwdziałającego depresji oraz jego funkcji jako humoralnego przekaźnika w zmienności sezonowych fizjologicznych regulacji. Wykazanie, że w obszarze oka istnieje sezonowo zmienna produkcja tlenku węgla oraz jego bezpośredni transport z ocznego-żylnego odpływu poprzez splot okołoprzysadkowy do struktur mózgowych, co stwarza możliwość wykorzystania tego odkrycia w walce z depresją w tzw. światło terapii badania te są prowadzone we współpracy z Instytutem Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności PAN w Olsztynie oraz Wydziałem Medycznym Yale University a wyniki tej współpracy opublikowane zostały już w prestiżowym czasopiśmie Am J Psychiatry . Do osiągnięć, które mogą zainteresować także świat medycyny mogę zaliczyć opracowanie sond diagnostycznych typu in situ do wykrywania BPV1, celem ich zastosowania w diagnostyce nowotworów wywoływanych przez wirusy we współpracy z Instytutem Zootechniki PB oraz Bern University czy opracowanie sond diagnostycznych dedykowanych do dermatofitów - patogenów skóry (projekt we współpracy z Uniwersytetem Łódzkim) obecnie trwają prace nad jego wdrożeniem. Innym zgłoszeniem patentowym, które potencjalnie może być wykorzystane w przemyśle czy nauce to konstrukcja sond do monitorowania niestabilności chromosomowej u drożdży piekarniczych i browarniczych. Ciekawe prace dotyczą także oceny biodegralowalności materiałów poliuretanowych stosowanych jako np. endoprotezy (obszerny materiał na ten temat przygotowywany jest obecnie do druku). Badania, które cieszą się dużym zainteresowaniem na całym świecie są także prace dr hab. Prof. UR Łukasza Łuczaja dotyczące wykorzystania różnych dzikich roślin Azji i Europy w diecie człowieka. Wartym wspomnienia są także badania o charakterze podstawowym prowadzone we współpracy z Stem Cells Spin S.A dotyczące poszukiwania nowych właściwości zwierzęcych komórek macierzystych wykorzystywanych jako surowiec w kosmetologii. Ciekawymi wynikami otrzymanymi we współpracy z Baltimore University oraz Uniwersytetem Wrocławskim jest także charakterystyka farmakotoksykologiczna In vivo 3-bromopirogronianiu na układ krwionośny, wydalniczy oraz gonady.

Wyniki naszych prac są w większości publikowane i dostępne w każdej bibliotece akademickiej, w tym także online, poza tym prezentujemy je na konferencjach w tym tych które są organizowane co roku na terenie Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych w Weryni.

Jak Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych będzie uczyć kultury innowacji na Podkarpaciu?

Widzimy dwie możliwości, które też konsekwentnie staramy się realizować. Pierwsza to propagowanie wiedzy w obszarze biotechnologii wśród podmiotów gospodarczych, poprzez szeroką promocję powoływanego Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych. Do propagowania wiedzy w zakresie biotechnologii wykorzystujemy zarówno środki masowego przekazu jak telewizję radio, prowadzenia wykładów dla młodzieży i dorosłych z okazji różnych wydarzeń społeczno- kulturalnych, organizowanie dni otwartych Centrum Biotechnologii Stosowanej i Nauk Podstawowych, organizowanie spotkań naukowych konferencji czy seminariów a także przeprowadzanie pokazów obsługi zakupionego nowoczesnego wyposażenia naukowego. Druga realizowana równocześnie to kształcenie specjalistów zdolnych do implementacji do gospodarki wyników badań prowadzonych przez środowisko naukowe, w kluczowych dziedzinach dla rozwoju biotechnologii, takich jak: biotechnologia drobnoustrojów, biotechnologia molekularna, biotechnologia żywności, biotechnologia roślin, inżyniera biomedyczna.

Jakie efekty długofalowej działalności Centrum będą satysfakcjonujące?

Efekty, które chcieliśmy osiągnąć jako Centrum, które zostały też zdefiniowane na etapie projektowania tej inwestycji to wzrost prestiżu Uniwersytetu Rzeszowskiego jako Uczelni prowadzącej szeroką działalność naukowo – badawczą w dziedzinach będących przedmiotem zainteresowania podmiotów gospodarczych, zwiększenie zainteresowania wśród podmiotów gospodarczych wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań, rozwój społeczeństwa opartego na wiedzy, poprawa warunków do rozwoju innowacji na terenie województwa podkarpackiego, zwiększenie konkurencyjności województwa podkarpackiego na arenie krajowej i międzynarodowej.

Z perspektywy czasu po tych kilku latach funkcjonowania Centrum myślę, że nie będzie przesadą twierdzić, że już je osiągnęliśmy. Prestiż naukowy przez otrzymaną kategorie A na liście MNISW, wzrost zainteresowania również o czym świadczą liczne współprace i choćby nasza rozmowa, że pan redaktor wie, że Biotechnologia istnieje także na Podkarpaciu. Co do rozwoju społeczeństwa opartego na wiedzy nasz ośrodek kształci znakomitych młodych specjalistów (laureatów nagród, stypendystów, autorów poważnych publikacji naukowych). Aby jednak czuć się w pełni usatysfakcjonowani chcielibyśmy stać się zalążkiem doliny biotechnologicznej na Podkarpaciu o co usilnie zabiegamy wraz z władzami Miasta Kolbuszowej od samego początku istnienia Centrum.

Dziękuję za rozmowę

red. Tomasz Sznerch