Rozwój inżynierii genetycznej i biologii molekularnej sprawił, że do praktyki klinicznej wprowadzono szereg przeciwciał monoklonalnych. Odgrywają one istotną rolę w leczeniu chorób nowotworowych. Pierwsze przeciwciało zarejestrowane przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) to rytuksymab, stosowany w leczeniu nowotworów wywodzących się z limfocytów B takich jak chłoniaki nieziarnicze czy przewlekła białaczka limfatyczna.

Przeciwciała monoklonalne niszczą komórki nowotworowe na wiele różnych sposobów. Mechanizm działania przeciwciał rozpoznających antygen CD20 opiera się na ich przyłączeniu  do powierzchni komórek nowotworowych i indukcji mechanizmów efektorowych układu immunologicznego tj. cytotoksyczności zależnej od układu dopełniacza (CDC) i cytotoksyczności komórkowej zależnej od przeciwciał (ADCC). W efekcie prowadzi to do eliminacji komórek nowotworowych.

Obecnie wielu naukowców pracuje nad udoskonaleniem terapii przeciwnowotworowych wykorzystujących przeciwciała terapeutyczne rozpoznające antygen CD20. Naukowcy z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego pod przewodnictwem dr Magdaleny Winiarskiej badali wpływ inhibitorów receptora limfocytów B (BCR) na skuteczność przeciwnowotworową przeciwciał anty-CD20. W doświadczeniach wykorzystali oni ludzkie komórki chłoniaka, a następnie metodami cytometrii przepływowej i Western blotting analizowali rolę BCR w regulacji ilościCD20 oraz w aktywności przeciwciał anty-CD20. Celem eksperymentów było zbadanie skuteczności kombinacji łączącej przeciwciała anty-CD20 z inhibitorami BCR.

„Przekazywanie sygnału z receptora limfocytów B (BCR) gra jedną z kluczowych ról w patogenezie przewlekłej białaczki limfatycznej i niektórych typów chłoniaków nieziarniczych. Patogenny wpływ sygnału z BCR przejawia się między innymi w chronicznym pobudzaniu szlaków antyapoptotycznych w limfocytach B, prowadzącym do ich niekontrolowanej proliferacji. Stąd też niezwykle obiecującym celem w terapiirozrostów nowotworowych wywodzących się z limfocytów B jest szlak związany z aktywacją BCR.”– mówi mgr inż. Kamil Bojarczuk, główny autor publikacji, która ukazał się w styczniu w prestiżowym czasopiśmie Leukemia.

Na podstawie otrzymanych wyników naukowcy stwierdzili, że zablokowanie szlaku BCR na różnych etapach kaskady sygnałowej obniżailość CD20 w komórkach nowotworowych oraz osłabia aktywność przeciwciał monoklonalnych anty-CD20 prowadząc nawet do całkowitej utraty ich działania przeciwnowotworowego. Dzięki tym badaniom odkryto nieznany mechanizm regulacji CD20 przez inhibitory BCR.

Ilość antygenu CD20 ma istotne znaczenie dla skuteczności terapii przeciwnowotworowej wykorzystującej przeciwciała. Czy opisane interakcje wykluczą równoczesne stosowanie inhibitorów BCR z przeciwciałami monoklonalnymi? Kamil Bojarczuk odpowiada:

„Bynajmniej. Inhibitory BCR są obecnie jedną z najbardziej obiecujących rodzajów terapii nowotworów wywodzących się z limfocytów B. Dzięki swojej dużej selektywności wykazują bardzo niewielką toksyczność ogólnoustrojową u leczonych pacjentów. Obecność zarówno antygenu CD20 jak i BCR na powierzchni komórek przewlekłej białaczki limfatycznej i niektórych typów chłoniaków sprawia, że terapia łącząca te dwie grupy leków wydaje się bardzo uzasadniona.”

Inhibitory BCR prowadzą do osłabienia działania przeciwciał terapeutycznych, poprzez obniżenie ilości antygenu CD20. Jednakże zmiany wywołane tymi inhibitorami są odwracalne. Wynika z tego, że możliwe jest wykorzystanie terapii łączącej obie grupy leków, ale powinna być ona umiejętnie i ostrożnie stosowana u pacjentów. Aby osiągnąć jak najlepsze efekty takiego leczenia należałoby uwzględnić w schemacie dawkowania odpowiednią sekwencję podawania leków.

Dzięki badaniom prowadzonym przez dr Winiarską możliwe jest lepsze poznanie białka CD20 oraz mechanizmów jegoregulacji w komórkach nowotworowych. Wyniki pozwolą zoptymalizować leczenie chorych na nowotwory wywodzące się z limfocytów B.

Praca jest efektem współpracy naukowców z Zakładu Immunologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Pracowni Hematoonkologii Doświadczalnej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, International Centre for Genetic Engineering and Biotechnology w Monterotondo (Włochy) oraz IBiSA Cancer Immunomonitoring Platform, Aix-Marseille Université w Marsylii (Francja). Została opublikowana w czasopiśmie Leukemia, wydawanym przez Nature Publishing Group.