Czym jest migrena i jakie jest jej podłoże?

Migrena jest złożonym zaburzeniem charakteryzującym się nawracającymi epizodami bólu głowy, a w niektórych przypadkach także objawami wzrokowymi lub czuciowymi – zwanymi zbiorczo aurą – które pojawiają się najczęściej przed bólem głowy, choć mogą wystąpić również w trakcie. Aby odróżnić migrenę od standardowych objawów bólu głowy, Międzynarodowe Towarzystwo Bólów Głowy (International Headache Society IHS) wyodrębniło ją jako oddzielne schorzenie. 

Ataki migreny to złożone epizody mózgowe, które rozwijają się w ciągu godzin lub dni. Jej objawy mogą się różnić w zależności od indywidualnych predyspozycji oraz rodzaju. Podstawowy podział wyróżnia migrenę zwykłą (bez aury) oraz klasyczną (z aurą). Najczęstszym typem migreny jest migrena bez aury (75% przypadków).

Symptomy migreny bez aury: 

• intensywny, pulsujący ból napadowy,
• częste występowanie po jednej stronie głowy (ból może jednak rozlać się podczas napadu na całą głowę lub zmienić stronę),
• nasilenie objawów podczas normalnej aktywności fizycznej,
• wrażliwość na światło, dźwięk, a czasami także zapachy,
• nudności i wymioty.

Migrenowe bóle głowy mogą trwać od kilku godzin do kilku dni, a częstotliwość ataków różni się w zależności od osoby. Niektórzy napadów migreny mogą doświadczać sporadycznie, podczas gdy u innych pojawiają się znacznie częściej. Wystąpienie migreny niekiedy koreluje z cyklem menstruacyjnym u kobiet –  bóle głowy następują bezpośrednio przed krwawieniem. 

Migrena z aurą

Osoby cierpiące na migrenę z aurą doświadczają uciążliwych dolegliwości, takich jak ogniskowe objawy neurologiczne występujące przed atakiem migreny lub w jego trakcie. Zazwyczaj są one związane z zaburzeniami widzenia i przejawiają się jako:

• migające światła, 
• martwe punkty lub zygzakowate linie, 
• jasne plamy, 
• zaburzenia ostrości widzenia,
• mroczki przed oczami,
• częściowe niedowidzenie lub całkowity zanik obrazu. 

Aura może również objawiać się jako symptomy czuciowe, ruchowe, utrudnienie mowy czy zaburzenia równowagi.

Wykazano, że migrena może wiązać się z wystąpieniem poważnych dolegliwości uznanych za powikłania migrenowe. Zalicza się do nich m.in. migrenę przewlekłą, stan migrenowy wymagający hospitalizacji pacjenta z powodu utrzymującego się przez wiele godzin nieprzerwanego bólu prowadzącego do odwodnienia, uzależnienia od leków oraz współistnienia chorób psychicznych czy ogólnoustrojowych oraz migrenowy zawał mózgu (gdy w badaniu neuroobrazowym obserwuje się wystąpienie udaru niedokrwiennego mózgu).  

Cztery fazy ataków migreny:

Faza prodromalna (ostrzegawcza) – objawy ostrzegawcze związane są z aktywacją podwzgórza i występują do 24-48 godzin przed migreną. Obejmują: ziewanie, zmianę nastroju, nadwrażliwość na światło, niepokój, trudności w skupieniu wzroku, uczucie zimna, głód, wrażliwość na dźwięki lub pocenie się. 

Faza aury – dotyczy zmian w funkcji korowej, krążeniu krwi i integracji nerwowo-naczyniowej. Może poprzedzać ból głowy lub występować jednocześnie, zwykle trwa krócej niż 60 minut. Objawy mogą być związane z funkcją neuronów ośrodkowego układu nerwowego (jasne linie lub kształty przed oczami, szum w uszach, parestezje). Często wskazują na tymczasową dysfunkcję i obejmują zaburzenia widzenia, czucia lub ruchu. 

Faza bólu głowy – to najczęściej jednostronny, pulsujący ból. Jego intensywność może korelować z nudnościami, wymiotami, światłowstrętem czy łzawieniem. Faza ta może trwać od kilku godzin do kilku dni (do 72 h). Pacjenci mogą szukać ulgi w zacienionych, cichych miejscach.

Faza postdromalna – podczas tego etapu objawy migrenowe zaczynają ustępować, choć może zastąpić je uczucie wyczerpania, zawroty głowy i trudności z koncentracją.

Migrena – etiologia 

Dokładna przyczyna migreny nie jest w pełni poznana, ale uważa się, że obejmuje ona kombinację czynników genetycznych, środowiskowych i neurologicznych. Niektóre wyzwalacze mogą także istotnie wpływać na ryzyko wystąpienia migreny u osób mających do tego skłonności. 

Predyspozycje genetyczne

Na wystąpienie migreny silnie wpływają czynniki genetyczne – ryzyko migreny u chorych krewnych jest trzykrotnie większe niż u krewnych zdrowych osób, choć jak dotąd nie zidentyfikowano żadnego wzorca dziedziczenia. Genetyczne podłoże migreny jest złożone i może opierać się na więcej niż jednym źródle genetycznym w różnych lokalizacjach genomowych współdziałających z czynnikami środowiskowymi. 

Czynniki wyzwalające 

Ekspozycja na różne czynniki predysponujące do migreny może znacząco wpłynąć na intensywność i częstotliwość napadowych bólów głowy. W przypadku wielu z nich udowodniono ich korelację z migrenowymi bólami, podczas gdy inne jedynie wydają się wysoce prawdopodobnie przyczyniać się do ich występowania. Do tzw. wyzwalaczy zalicza się:

• stres, 
• zmiany hormonalne podczas menstruacji, owulacji i ciąży,
• pomijanie posiłków, 
• zmiany pogody,
• nadmierny lub zbyt krótki sen,
• intensywne zapachy,
• długotrwała ekspozycja na światło,
• spożywanie alkoholu,
• spożywanie niektórych pokarmów (czekolady, sera, przetworzonego mięsa). 

Migrena – patogeneza

Patofizjologia migreny wciąż nie jest do końca zrozumiała. Wiadomo, że w jej rozwój zaangażowane są struktury zarówno obwodowego, jak i ośrodkowego układu nerwowego. Obecnie pojawiają się sugestie, że wiele pierwotnych uszkodzeń neuronów prowadzi do szeregu zmian wewnątrzczaszkowych i pozaczaszkowych, które powodują migreny. Następuje aktywacja aferentów nerwu trójdzielnego przez neuronalne otwarcie megakanału panneksyny-1, a następnie aktywacja kaspazy-1, po której dochodzi do uwolnienia mediatorów prozapalnych, aktywacji NF-kB (czynnika jądrowego kappa-B) i rozprzestrzenienia się tego sygnału zapalnego do włókien nerwu trójdzielnego wokół naczyń opony twardej. Powoduje to serię zdarzeń korowych, oponowych i pnia mózgu, wywołujących zapalenie wrażliwych na ból opon mózgowych i powodujących bóle głowy poprzez mechanizmy ośrodkowe i obwodowe. Ścieżka ta może wyjaśniać występowanie depresji korowej, która warunkuje aurę oraz przedłużoną aktywację nocycepcji nerwu trójdzielnego prowadzącą do napadowych bólów głowy.

Migrena – diagnostyka i leczenie

Migrenę diagnozuje się na podstawie wywiadu, badania fizykalnego i spełnienia kryteriów diagnostycznych. Pytania dotyczą m.in. długości trwania bólu, jego intensywności, częstotliwości występowania oraz obecności objawów towarzyszących, takich jak drętwienie lub mrowienie twarzy, zaburzenia mowy, utrudnione myślenie oraz symptomy charakterystyczne dla aury (trudności w widzeniu, szumy w uszach, ataksja, obniżony poziom świadomości).

Leczenie migreny zazwyczaj obejmuje terapię kombinowaną opierającą się na wdrożeniu zmian w stylu życia, unikaniu czynników wyzwalających i przyjmowaniu leków. Leki przeciwbólowe dostępne bez recepty, takie jak niesteroidowe leki przeciwzapalne, mogą pomóc w złagodzeniu lekkich napadów migrenowych, jednak w przypadku cięższych przypadków lekarz przepisuje leki na receptę dedykowane tej przypadłości, takie jak tryptany. Niemniej jednak połączenie niesteroidowych leków przeciwzapalnych z tryptanem wydaje się skuteczniejsze niż stosowanie tych leków osobno. Jako terapia wspomagająca podaje się również leki przeciwwymiotne. Jeśli pacjent cierpi na choroby współistniejące, leczenie jest dostosowywane w sposób spersonalizowany, aby zachować jak najwyższy stopień bezpieczeństwa. Niektóre osoby mogą również zdecydować się na działania zapobiegawcze w celu zmniejszenia częstotliwości i nasilenia ataków migreny.

Jako główne środki profilaktyczne podaje się: zmianę stylu życia, redukcję ekspozycji na czynniki wyzwalające, regularne ćwiczenia, jogę i trening relaksacyjny, a także terapię poznawczo-behawioralną. Niekiedy mogą obejmować one także dedykowane leki. Szybka diagnoza i leczenie migrenowych bólów głowy pozwala istotnie zwiększyć jakość życia pacjentów poprzez osłabianie ataków i zmniejszanie ich częstotliwości. Kluczowa jest ponadto edukacja chorych na temat różnych faz migrenowych bólów głowy oraz korzyści płynących z leczenia zapobiegawczego, m.in. zmiany stylu życia. 

Dieta dla osób cierpiących na migrenę – wskazówki dietetyk klinicznej Sary Gawrońskiej 

– Dieta osoby zmagającej się z migrenowymi bólami głowy powinna być oparta o zasady zdrowego odżywiania. Odpowiednio zbilansowany jadłospis, bogaty w warzywa, owoce, pełnoziarniste zboża, źródła białek i zdrowych tłuszczów, to podstawa dla zachowania zdrowia. Należy pamiętać także o wypijaniu odpowiedniej ilości wody, ponieważ właściwe nawodnienie organizmu może ograniczyć częstość występowania bólów głowy. Poza odpowiednim skomponowaniem diety warto przyjrzeć się odżywianiu pod kątem obecności w nim składników, które mogą nasilać objawy migreny. Według licznych badań naukowych takimi produktami mogą być przede wszystkim czekolada i alkohol, a także produkty zawierające tyraminę, np. sery dojrzewające, piwo, wino i bób. Ból głowy może pojawić się także u osób, u których występuje nietolerancja histaminy, po spożyciu posiłku zawierającego ten składnik, np. sera dojrzewającego, ryb, czerwonego mięsa lub kiszonych warzyw. Podobnie u osób z celiakią i nieceliakalną nadwrażliwością na gluten – po spożyciu glutenu wystąpić mogą silne bóle głowy. W przypadku kofeiny objawy wynikają przede wszystkim z ograniczenia spożywania lub całkowitego jej odstawienia. Co więcej, do napadów migrenowych może przyczynić się niedobór witaminy D3. Zatem, jeśli zmagamy się z migreną, warto zgłosić się do lekarza, który zleci odpowiednie badania, aby znaleźć prawdopodobną przyczynę problemu. Z żywieniowego punktu widzenia osobom z migrenowymi napadami bólu głowy odradza się także stosowanie restrykcyjnych diet. Dolegliwości występują często w przypadku długotrwałej głodówki lub postu przerywanego – przestrzega dietetyk.