Françoise Sinoussi urodziła się 30 lipca 1947 r. w Paryżu. Wychowana w mieszczańskiej rodzinie Rogera i Jeanine Sinoussi od dzieciństwa wykazywała silne zainteresowanie światem przyrody, które rozwijała podczas wakacji spędzanych w regionie Auvergne. Już w szkole średniej wyróżniała się w przedmiotach ścisłych, a wybór studiów podyktowały zarówno zainteresowania, jak i względy praktyczne – zdecydowała się na nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Paryskim, uzyskując po kolejnych latach Maîtrise, DEA i doktorat (w 1974 r). Podczas pracy nad doktoratem rozpoczęła bezpłatną praktykę w laboratorium Jean-Claude’a Chermanna w Instytucie Pasteura, gdzie poznała środowisko badawcze, które zdefiniowało jej dalszą karierę. Tam też, jak sama wspomina w wywiadach, zetknęła się z metodami hodowli limfocytów i wykrywaniem aktywności odwrotnej transkryptazy (odwrotna transkryptaza to enzym charakterystyczny dla retrowirusów, który umożliwia przepisywanie informacji genetycznej z RNA na DNA, dzięki czemu wirus może wbudować swój materiał genetyczny do genomu gospodarza i wykorzystać jego komórkową maszynerię do replikacji). W czasie doktoratu poznała Jean-Claude’a Barré, z którym w 1978 r. zawarła małżeństwo.

Początek lat 80. XX w. przyniósł nieoczekiwane i dramatyczne wyzwanie badawcze – w latach 1981-1982 zaczęły pojawiać się w klinikach przypadki ciężkich zaburzeń odpornościowych, a w Paryżu lekarze, tacy jak Willy Rozenbaum, zgłaszali obserwacje pacjentów z uogólnioną limfadenopatią. Zespół badaczy z Instytutu Pasteura, wraz z Barré-Sinoussi, przyjął hipotezę, że przyczyną może być nowy retrowirus. Praca prowadzona w trudnych warunkach laboratorium, którego zasoby były ograniczone, przy rosnącej presji klinicznej i społecznej, opierała się na technikach hodowli limfocytów pobranych z biopsji węzłów chłonnych pacjentów oraz badaniu aktywności odwrotnej transkryptazy. To właśnie w takim eksperymencie, prowadzonym z dbałością o obserwację i powtarzalność wyników, Francoise i współpracownicy wykryli aktywność enzymu charakterystycznego dla retrowirusów, zobrazowali cząstki wirusowe mikroskopią elektronową i przeprowadzili pierwsze analizy serologiczne. Rezultaty tych prac opisano w artykule opublikowanym w „Science” w maju 1983 r. opisującym izolację T-limfotropowego retrowirusa z pacjenta zagrożonego zespołem nabytego niedoboru odporności. Ta publikacja stanowiła pierwsze konkretne, laboratoryjne potwierdzenie istnienia wirusa, który później nazwano HIV. Równolegle i w ścisłym kontakcie z innymi grupami, w tym z laboratorium Roberta Gallo w USA, prowadzono prace mające na celu klonowanie i sekwencjonowanie genomu wirusa, co było kolejnym i zarazem kluczowym etapem badań opisanych w publikacjach z 1984 r.

Odkrycie wirusa nie odbyło się jednak bez napięć polityczno-naukowych i prawno-patentowych. Publiczne ogłoszenia amerykańskich władz w 1984 r. dotyczące pracy zespołu Gallo oraz spór o to, kto jest odkrywcą wirusa i jako taki ma prawa do testów diagnostycznych, przerodziły się w międzynarodowy konflikt szeroko relacjonowany w prasie i analizowany w literaturze naukowej i publicystycznej. Sprawa zakończyła się porozumieniem międzynarodowym w drugiej połowie lat 80. XX w., ale debata o priorytetach i wkładzie poszczególnych zespołów – Pasteur przeciwko National Institutes of Health – pozostaje jednym z ważniejszych epizodów naukowej historii epidemii HIV. W publikacjach retrospektywnych i analizach historycznych sprawa jest przedstawiana szczegółowo – Montagnier i Barré-Sinoussi położyli fundamenty izolacji i opisania wirusa, Gallo zaś przyczynił się w dużym stopniu do potwierdzenia zakaźnej roli retrowirusa i rozwoju testów serologicznych. Polityczne i patentowe aspekty konfliktu wzmagały jednak napięcie między zespołami.

Po pierwszych latach odkrywczych badaczka rozwijała własną linię badawczą, zakładając w 1988 r. jednostkę zajmującą się regulacją infekcji retrowirusowych w Instytucie Pasteura. Jej działalność naukowa po 1983 r. obejmowała szeroki zakres tematów – od badań nad mechanizmami odpowiedzi immunologicznej na HIV (zarówno elementami odporności wrodzonej, jak i adaptacyjnej), przez analizę cytokin i reakcji komórek T i B w zakażeniu, po badania nad transmisją pionową oraz fenotypami „elite controllers”, czyli rzadkimi osobami zakażonymi, które biologicznie ograniczają replikację wirusa bez terapii. W praktyce oznaczało to liczne eksperymenty molekularne i immunologiczne: opracowywanie przeciwciał monoklonalnych przeciw strukturom wirusa, oceny wpływu mediatorów zapalnych (np. TNF-α, IL-6, IL-4, IL-7) na dynamikę zakażenia, badania na modelach małpich (SIV) dotyczące możliwości stymulacji odnowy komórkowej bez wzrostu replikacji wirusa, a także prace poświęcone rezerwuarom wirusowym i strategiom ich ograniczania. W tekstach przeglądowych i komentarzach naukowych Barré-Sinoussi podkreślała konieczność łączenia badań podstawowych z translacyjnymi oraz potrzebę wielostronnej współpracy międzynarodowej, aby przede wszystkim poprawić diagnostykę i dostęp do terapii w krajach o ograniczonych zasobach.

Dorobek publikacyjny Barré-Sinoussi jest obszerny i zróżnicowany: współautorstwo pierwszej pracy opisującej izolację wirusa z 1983 r. („Science”), prace mówiące o molekularnym klonowaniu wirusa z 1984 r. („Nature”), liczne artykuły dotyczące immunologicznych konsekwencji zakażenia i mechanizmów regulujących replikację HIV oraz setki kolejnych publikacji oryginalnych i przeglądowych. Prace w połowie i końcu lat 80. XX w. skupiały się często na narzędziach laboratoryjnych – przeciwciałach monoklonalnych do detekcji białek wirusowych, testach serologicznych i metodach hodowli – natomiast w latach 90. XX w. i później dominowały badania nad interakcjami gospodarza i wirusa, cytokinną siecią regulacyjną i możliwościami immunoterapii. W licznych przeglądach autorka syntetyzowała wiedzę o stanie badań, a także wskazywała kierunki przyszłych prac, a więc zrozumienie utajonych rezerwuarów wirusa, optymalizację terapii antyretrowirusowej oraz badania nad szczepionkami i interwencjami zapobiegawczymi.

Równolegle z aktywnością laboratoryjną Francoise rozwijała działalność społeczną i organizacyjną: angażowała się w programy międzynarodowe, współpracę z WHO i UNAIDS, budowę zdolności badawczych w krajach o niskim i średnim dochodzie (szczególnie w Afryce i Azji Południowo-Wschodniej), a także inicjatywy edukacyjne i polityczne dotyczące sprawiedliwego dostępu do diagnostyki i terapii. Pełniła funkcje w międzynarodowych stowarzyszeniach naukowych, była przewodniczącą International AIDS Society (kadencja w latach 2012-2014) oraz od 2017 r. prezesem organizacji Sidaction we Francji. W czasie kryzysu COVID-19 została powołana do przewodzenia komitetowi doradczemu CARE. W 2008 r. jej prace i wkład w identyfikację HIV zostały uhonorowane Nagrodą Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny, którą podzieliła z Luc’em Montagnierem. Po oficjalnym przejściu na emeryturę z aktywnych badań laboratoryjnych pod koniec 2015 r. pozostała aktywna jako mentorka, doradczyni i głos w międzynarodowych dyskusjach naukowych.

Jeśli chodzi o życie prywatne i osobiste anegdoty, w wywiadach Barré-Sinoussi zwykle podkreślała, że wybór ścieżki naukowej był w jej przypadku wyważonym kompromisem między ambicją a uwarunkowaniami rodzinnymi, praca w laboratorium zaś była naturalnym przedłużeniem jej dziecięcej ciekawości obserwacyjnej. Zdradzała, że doświadczenia związane z epidemią HIV miały silny wymiar etyczny i emocjonalny – kontakt z pacjentami, świadomość społecznych konsekwencji choroby i nierówności w dostępie do leczenia stały się ważnym impulsem do działalności pozanaukowej. W źródłach publicznych znajdują się też wspomnienia kolegów i współpracowników o jej dokładności eksperymentalnej, upartości przy powtarzaniu doświadczeń oraz umiejętności pracy w zespole podczas momentów kryzysowych.

Françoise Barré-Sinoussi pozostaje przykładem badaczki, której kariera łączyła rygor eksperymentu z aktywnością na rzecz wdrażania wyników badań w praktyce klinicznej i politykach zdrowotnych. Jej wkład w identyfikację wirusa, a później rozwój badań immunologicznych nad HIV, stworzył podstawy dla diagnostyki i terapii, które uratowały i zmieniły życie milionów ludzi. Jej działalność po odkryciu wirusa koncentrowała się na rozwiązywaniu problemów implementacyjnych, etycznych i edukacyjnych związanych z epidemią.