Układ immunologiczny

Ponieważ głównym elementem biorącym udział w reakcji alergicznej jest system immunologiczny, należy pokrótce opisać poszczególne elementy tegoż systemu biorące udział w odpowiedzi alergicznej. Głównymi składnikami systemu immunologicznego są limfocyty, komórki plazmatyczne i makrofagi współfunkcjonujące w układzie limfatycznym. Limfocyty dzielą się na limfocyty B i T. Pomiędzy elementami systemu immunologicznego istnieje ścisła interakcja

Komórki B zapewniają odpowiedź immunologiczną humoralną. Pod wpływem ekspozycji na antygen, proliferują, a następnie przekształcają się w komórki plazmatyczne, które syntetyzują przeciwciała. Przeciwciała następnie wytwarzają specyficzne dla antygenów immunoglobuliny IgM, IgE, IgD,IgA.

Limfocyty T zapewniają z kolei odpowiedź immunologiczną typu komórkowego. Za powstawanie alergii odpowiedzialne są limfocyty TH2, które przez swój wpływ, czyli produkcje interleukiny 4 i 13 stymulują do wytwarzanie przeciwciał klasy IgE oraz komórek tucznych. Przeciwciała łączą się z komórkami tucznymi powodują ich uczulenie. Po dotarciu alergenu do uczulonej komórki tucznej następuje degranulacja komórek tucznych i uwalniania wielu mediatorów powodujących wystąpienie objawów alergicznych.

Terminologia bywa myląca.

Co to jest alergen?

Alergenami są białka i glikoproteiny zewnątrzpochodne wywołujące reakcję alergiczną. Można je podzielić ze względu na drogę penetracji na:

• wziewne, czyli powietrzno pochodne takie jak kurz i jego składowe;
• pokarmowe, czyli takie, które dostają się do organizmu z pokarmem;
• kontaktowe, czyli takie które maja bezpośredni kontakt ze skórą, np. metale;
• leki.

Alergeny można klasyfikować również ze względu na czas ekspozycji. Mówimy wówczas o alergenach okresowych i całorocznych.

Pojęcia alergia oraz nadwrażliwości bywają używane zamiennie jednakże znaczą zupełnie coś innego.

Nadwrażliwość to powstawanie objawów zapalnych w wyniku ekspozycji na bodziec. W nadwrażliwości jednakże nie bierze udział układ immunologiczny.

O alergii mówimy dopiero wówczas, gdy w powstawaniu objawów zapalnych uczestniczy układ immunologiczny. Alergia może być zależna od przeciwciał klasy IgE lub od nich niezależna. W tym drugim przypadku przeciwciałami, które biorą udział w reakcji zapalnej są przeciwciała klasy IgG

Alergia może przybierać różne formy takie jak pokrzywka, zapalenie skóry, astma lub nieżyt nosa. Najczęstszym typem alergii jest alergia oddechowa, alergia pyłkowa, rzadziej występuje alergia pokarmowa. W zależności od rodzaju alergii, może sie ona objawiać problemami z oddychaniem, łzawieniem, kichaniem, kaszlem, pokrzywką, wysypką. W przypadku ostrych zaburzeń dochodzić może do alergicznego zapalenia płuc.

Atopia to osobnicza lub rodzinna predyspozycja do syntezy swoistych przeciwciał IgE bez powstawania objawów alergicznych. Atopie można nazwać „przygotowaniem organizmu do alergii”.

Entopia to zjawisko występowania objawów alergicznego nieżytu nosa z jednoczesnym ujemnym wynikiem testów skórnych oraz z ujemnymi wynikami testów surowiczych. W przypadku entopi może jedynie dochodzić do lokalnej syntezy IgE w miejscu, w narządzie, w którym występuje reakcja alergiczna. Testy prowokacyjne polegające na bezpośrednim podaniu alergenu w celu wywołania objawów chorobowych alergii na podany alergen potwierdzają lokalną syntezę IgE.

Diagnoza alergii

Pierwszym etapem diagnozy alergii jest udowodnienie, że objawy występujące u pacjenta mają podłoże immunologiczne. Następnie ustala się na co pacjent jest uczulony i wykazuje się związek między występowaniem objawów, a czasem ekspozycji na alergen.

Ważnym elementem w diagnostyce alergii jest tzw. marsz alergiczny.

Marsz aler­giczny to spe­cy­ficz­ny wzór roz­woju aler­gii u pacjenta. Pole­ga­ na samo­ist­nym ewo­lu­owa­niu cho­roby wraz z dora­sta­niem aler­gika. Podczas mar­szu aler­gicz­nego pro­cesy zapalne zmie­niają loka­li­za­cję, ata­ku­jąc różne narządy i powo­du­jąc odmienne objawy. Pod­czas mar­szu aler­gicz­nego obserwuje się również roz­sze­rzanie zakresu alergenów, które uczu­la­ją­ pacjenta. Marsz alergiczny zapoczątkowany jest zazwyczaj atopowym zapaleniem skóry u niemowląt, które powiązane jest u większości pacjentów z alergią pokarmową. Rozwój alergii na inne pokarmy rozwija się zazwyczaj do ok. 3-4 roku życia po czym objawy całkowicie zanikają. Sugerować to mogłoby, że alergia minęła. Niestety najczęściej objawy powracają i rozwijają się w nieżyt nosa czy astmę alergiczną. Marsz alergiczny jest poważnym problemem, a jedynym sposobem zapobiegania rozwojowi astmy o podłożu alergicznym jest wczesne zapobieganie alergii oraz leczenie pierwszych symptomów marszu.

Reakcja krzyżowa

Kolejnym ważnym elementem problematyki alergii jest występowanie zjawiska krzyżowego. Dotyczy ona spokrewnionych i niespokrewnionych ze sobą alergenów roślinnych i zwierzęcych. Analizując zjawisko alergii krzyżowej określa się związki pomiędzy alergią pyłkową i pokarmami pochodzenia roślinnego czy zwierzęcego. Klasycznym przykładem reakcji krzyżowej jest homologia alergenu pyłku brzozy z alergenami owoców roślin śliwowatych (jabłka, wiśnie, gruszki). Pacjent, który jest uczulony na pyłek brzozy po spożyciu jabłka może mieć nudności, wymioty lub jabłka w ogóle mogą mu nie smakować. Innym przykładem homologii alergenów są alergeny kurzu i owoców morza, alergeny  pyłku traw i żyta z alergenami jabłka, ziemniaka, pomidora, marchwi, alergeny sierści kota i alergeny wieprzowiny, lateks i alergeny brzoskwini, kiwi i awokado, jad owadów błonkoskrzydłych i jad pszczoły, osy i szerszenia.

Badania

Badania alergii polegają na celowym spowodowaniu kontaktu alergenu ze skórą, a następnie na interpretacji zmian wywołanych przez alergen. Wśród testów można wymienić testy skórne i testy surowicze.

Testy skórne są podstawowym elementem w diagnostyce alergii. Testy skórne typu prick są szeroko stosowane w wykrywaniu alergii. Są one podstawową metodą diagnostyczną w alergicznym nieżycie nosa, astmie czy uczuleniu na jady owadów. Stosuje się je ponadto w diagnostyce wyprysku skórnego oraz alergii pokarmowej. Testy patch służą do wykrywania alergii kontaktowej na metale, leki, kosmetyki, perfumy, substancje zapachowe czy składniki gumy.

Testy surowicze polegają na oznaczeniu poziomu przeciwciał IgE w surowicy krwi. Oznaczać należy IgE całkowite oraz IgE specyficzne. Zdarza się jednak, że poziom swoistych IgE  jest podwyższony, astężenie IgE całkowitego pozostaje w normie. Należy pamiętać również o tym, że podwyższone stężenie całkowitego IgE  nie zawsze koreluje z atopią oraz, że prawidłowy poziom całkowitego IgE nie wyklucza alergii.

W celu dokładnej diagnozy stosuje się nowe tzw. podejście komponentowe. Jeden alergen buduje wiele rodzajów komponentów białkowych powodujących alergię, w związku z czym badając poszczególne komponenty alergenu można precyzyjnie określić na co pacjent jest uczulony.

W dzisiejszych czasach bardzo wiele osób choruje na alergię. Alergia uznana jest za chorobę cywilizacyjną XXI wieku. Na rozwój alergii wpływają trzy komponenty: czynniki środowiskowe - infekcje wirusowe, pyły przemysłowe, spaliny, które niszczą śluzówkę powodując jej perforacje, co ułatwia wnikanie alergenów a jednoczenie wymienione czynniki same mogą być alergenami. Alergeny stale obecne w naszym życiu oraz predyspozycje genetyczne do alergii.

Niestety na dzień dzisiejszy nie istnieje skuteczne lekarstwo na alergię. Leczenie alergii łączy się z regularna kontrola lekarska, a jedynym środkiem do walki z tą chorobą jest leczenie objawowe. Pacjent musi być świadomy, że stałe, regularne przyjmowanie leków jest konieczne, nawet gdy objawy alergii ustępują.

Anita Kunikowska

Źródło:

Artykuł zainspirowany wykładem Diagnostyka molekularna w alergologii - dr n. farm. Sławomira Białka, z Zakładu Laboratoryjnej Diagnostyki Medycznej Katedry Biochemii i Chemii Klinicznej, Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, który został wygłoszony podczas konferencji „Zastosowanie badań laboratoryjnych w diagnostyce i prewencji chorób o największym znaczeniu społecznym” w czasie targów EuroLab2013

oraz

http://www.alergia.medserwis.pl/
http://www.alergia.org.pl/lek.arch1/archiwum/02_03/limf.html
http://www.alergen.info.pl/
http://alergia.org.pl/lek/index.php?option=com_content&task=view&id=251&Itemid=72
http://alergologiainfo.pl/pl/articles/item/16917/diagnostyka_alergologiczna_u_dzieci_w_roznych_grupach_wiekowych
http://www.alergologia.com.pl/porady-dla-pacjentow/151-testy-patkowe-patch