Horyzont Europa to największy w historii Unii Europejskiej program wspierający badania naukowe i innowacje. Jego budżet na lata 2021-2027 to ponad 95 mld euro. Celem Polski w programie Horyzont Europa jest pełniejsze wykorzystanie potencjału krajowej nauki i wzrost udziału w finansowaniu ze środków programów ramowych UE. W poprzedniej perspektywie finansowej (2014-2020) udział Polski w podziale środków wyniósł ok. 820 mln euro (dane na marzec 2021 r.). To o 380 mln euro więcej niż w 7. Programie Ramowym, realizowanym w latach 2007-2013.

Ogłoszone konkursy to pierwsza szansa na realizację planu zwiększenia udziału Polski w prestiżowym programie. – Bardzo nam zależy na wzmocnieniu polskiej obecności i jej efektów w Horyzoncie Europa. Dlatego Krajowy Punkt Kontaktowy, działający w strukturach Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, służy pomocą podmiotom, które chciałyby ubiegać się o środki w ramach tego programu. Horyzont Europa to ogromne możliwości na realizację pomysłów naukowców i przedsiębiorców, ale też na wprowadzanie nowatorskich rozwiązań przez samorządowców czy organizacje pozarządowe – zwraca uwagę dr inż. Wojciech Kamieniecki, dyrektor Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Jakie to możliwości? – Oferta programu jest bardzo szeroka: od prestiżowych grantów Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych, skierowanych do naukowców, poprzez Działania Marii Skłodowskiej-Curie wspierające rozwój kadr, kariery naukowej i mobilności, projekty badawczo-innowacyjne dla międzynarodowych konsorcjów, aż po wysoko innowacyjne projekty badawcze i wdrożeniowe dla przedsiębiorstw – wyjaśnia dyrektor NCBR.

Nauka i rozwój kadr

Horyzont Europa ma strukturę trzech filarów: „Doskonała nauka”, „Globalne wyzwania i europejska konkurencyjność przemysłowa” oraz „Innowacyjna Europa”. Ponadto zawiera on komponent horyzontalny (pakiet „Szersze uczestnictwo i wzmacnianie Europejskiej Przestrzeni Badawczej”). Na najbliższe konkursy w filarze „Doskonała nauka” przeznaczone jest prawie 3 mld euro. Z tych środków mogą skorzystać zarówno indywidualni naukowcy – na prowadzenie indywidualnych badań, mobilność, budowanie kariery, jak i instytucje naukowe i badawcze – na finansowanie badań, tworzenie infrastruktury badawczej i wyposażenie laboratoriów, a także zatrudnianie naukowców i wymianę doświadczeń. Co ważne, granty i stypendia wspierające rozwój kadr są dostępne również dla instytucji nieakademickich (przedsiębiorstw, samorządów). Konkursy w obszarze „Infrastruktury badawcze” oferują dostęp do specjalistycznej aparatury w najlepszych ośrodkach badawczych w Europie.

Otwarte konkursy:

- ERC Advanced Grant – wnioski do 31 sierpnia 2021 r.,

- MSCA and Citizens – wnioski do 7 października 2021 r.,

- MSCA Postdoctoral Fellowships – wnioski do 12 października 2021 r.,

- MSCA Doctoral Networks – wnioski do 15 listopada 2021 r.,

- Infrastruktury badawcze – wnioski do 23 września 2021 r.

Współpraca i innowacje

Horyzont Europa wspiera międzynarodową i międzysektorową współpracę w działaniach B+R+I (badania, rozwój, innowacje). Służą temu konkursy w ramach klastrów, czyli szeroko zdefiniowanych obszarów tematycznych, w których wnioski składać mogą głównie konsorcja złożone z co najmniej trzech partnerów, z trzech różnych krajów UE lub stowarzyszonych. Klastry tworzą drugi filar programu. Partnerami w projektach mogą być instytucje posiadające osobowość prawną, a zatem zarówno duże, jak i małe przedsiębiorstwa, uczelnie, instytuty badawcze, administracja publiczna, organizacje pozarządowe. Konkursy w klastrach to również oferta dla samorządów, które mogą brać udział w międzynarodowych projektach realizujących np. ideę Europejskiego Zielonego Ładu. Uczestnictwo w programach ramowych jest dla nich szansą na wykorzystanie synergii z funduszami strukturalnymi oraz przynosi szereg korzyści, takich jak możliwość przetestowania innowacyjnych rozwiązań, które nie są jeszcze dostępne na rynku. Projekty, które będą finansowane w ramach tych konkursów, mają uczynić Europę neutralną klimatycznie, cyfrową, zdrowszą, bezpieczniejszą i bardziej zintegrowaną. W 2021 r. Komisja Europejska przeznaczyła na ten cel ponad 5 mld euro i zdefiniowała liczne tematy konkursowe w poszczególnych obszarach tematycznych (klastrach).

Otwarte konkursy:

- Klaster 1: Zdrowie – wnioski do 21 września 2021 r.,

- Klaster 2: Kultura, kreatywność i społeczeństwo integracyjne – wnioski do 7 października 2021 r.,

- Klaster 3: Bezpieczeństwo cywilne na rzecz społeczeństwa – wnioski do 23 listopada 2021 r.,

- Klaster 4: Technologie cyfrowe, przemysł i przestrzeń kosmiczna – wnioski do 23 września 2021 r. lub 21 listopada 2021 r. (w zależności od tematu),

- Klaster 5: Klimat, energia, transport – wnioski do 14 września 2021 r., 19 października 2021 r. lub 5 stycznia 2022 r. (w zależności od tematu),

- Klaster 6: Żywność, biogospodarka, zasoby naturalne, rolnictwo i środowisko – wnioski do 6 października 2021 r.

Granty dla innowacyjnych MŚP

Horyzont Europa ma również bogatą ofertę dla firm. Na otwarte właśnie konkursy Europejskiej Rady Innowacji (EIC, z ang. European Innovation Council) w ramach trzeciego filaru programu przeznaczono 1,5 mld euro. EIC wspiera najbardziej obiecujących europejskich innowatorów: przedsiębiorców z małych i średnich firm, start-upy (ze wszystkich branż) oraz konsorcja w realizowaniu ich projektów. Dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz start-upów posiadających dojrzałe rozwiązania dedykowane są granty EIC Accelerator. Na rozwijanie innowacyjnych projektów można pozyskać grant do 2,5 mln euro albo tzw. finansowanie mieszane – grant plus finansowanie kapitałowe – łącznie do wysokości 17,5 mln euro. O finansowanie w tym przypadku firma musi ubiegać się samodzielnie, nie ma możliwości tworzenia konsorcjum. Dla projektów na wcześniejszym etapie rozwoju przewidziano granty EIC Pathfinder. Natomiast instrument EIC Transition ma pozwolić na dalszy rozwój i wykorzystanie pomysłów, które dostały już dofinansowanie na realizację wcześniejszych projektów (EIC Pathfinder lub ERC).

Otwarte konkursy:

- EIC Accelerator – wnioski do 6 października 2021 r.,

- EIC Pathfinder Challenges – wnioski do 27 października 2021 r.,

- EIC Transition – wnioski do 22 września 2021 r.

Większa szansa dla Polski i innych krajów regionu

Horyzont Europa zawiera komponent „Szersze uczestnictwo i wzmacnianie Europejskiej Przestrzeni Badawczej”. Ma on na celu wyrównywanie poziomu doskonałości naukowej w poszczególnych krajach unijnych. Granty przeznaczone są przede wszystkim na rozwój doskonałości naukowej instytucji naukowo-badawczych. I tak na przykład Teaming for Excellence ma na celu utworzenie nowych (lub istotną modernizację istniejących) Centrów Doskonałości, z siedzibą w państwach członkowskich/regionach mniej zaawansowanych, w zakresie badań i innowacji, poprzez mechanizm łączenia sił z wiodącymi instytucjami badawczymi w Europie. Z kolei Twinning dąży do znacznego wzmocnienia w określonej dziedzinie badań rozwijającej się instytucji poprzez możliwość wymiany personelu i doświadczeń z co najmniej dwiema instytucjami, które w tym obszarze mają wiodącą pozycję na poziomie międzynarodowym.

Otwarte konkursy:

- Teaming – wnioski do 5 października 2021 r. (konkurs dwuetapowy, pełny wniosek do 8 września 2022 r.),

- Twinning – wnioski do 18 stycznia 2022 r.,

- ERA Chairs – wnioski do 15 marca 2022 r.

Horyzont możliwości

Uczestnictwo w programie Horyzont Europa to nie tylko granty finansujące realizację istotnych projektów, ale też dostęp do wiedzy i nowych technologii, sieć międzynarodowych kontaktów oraz budowa marki i prestiż. Dla instytucji naukowych to zarazem możliwość uzyskania wyższej oceny parametrycznej, a co za tym idzie – wyższej subwencji. Program Horyzont Europa należy do programów zarządzanych centralnie. Oznacza to, że polskie podmioty ubiegają się w nim o finansowanie bezpośrednio w Komisji Europejskiej, na takich samych zasadach, jak podmioty z innych krajów UE. Nie ma wydzielonej puli pieniędzy przeznaczonych dla Polski. A zatem jedynie od aktywności polskich jednostek zależy, jak dużo funduszy pozyskamy z tego programu na realizację działań związanych z badaniami i innowacjami, w tym na wszelkie działania na rzecz priorytetów Europejskiego Zielonego Ładu.

Krajowy Punkt Kontaktowy w NCBR służy wieloaspektową pomocą polskim uczelniom i przedsiębiorstwom, które chciałyby aplikować o środki w ramach programu Horyzont Europa, zachęcając do kontaktu wszystkich zainteresowanych. Informacje o tematach konkursów, terminach naborów, dniach informacyjnych i spotkaniach brokerskich, a także kontakty do ekspertów KPK od poszczególnych obszarów Horyzontu Europa można znaleźć na stronie Punktu. Pytania można również zgłaszać mailem na adres: kpk@ncbr.gov.pl.