Zespół badawczy pod kierunkiem prof. dr. hab. Wojciecha Bala z Instytutu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk oraz prof. dr. hab. med. Leszka Pączka z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego opublikował wyniki badań, które sygnalizują wyższy poziom srebra u pacjentów cierpiących na różne patologie wątroby niż u osób zdrowych. Naukowcy przebadali 28 zdrowych dawców narządów i 44 pacjentów z marskością wątroby. Dokumentacja medyczna nie wskazywała, aby chorzy mieli kontakt ze srebrem poprzez stosowanie opatrunków czy innych towarów konsumpcyjnych. Naukowcy postawili hipotezę, że uwalnianie srebra do naczyń limfatycznych i krwionośnych może być wynikiem kontaktu pacjentów ze sprzętem medycznym podczas ich długotrwałego leczenia klinicznego. Jednocześnie w wątrobie pacjentów zaobserwowano podwyższony poziom miedzi. Działa ona na ten organ wyjątkowo toksycznie, a jej nadmiar jest przyczyną występowania u pacjentów objawów genetycznego schorzenia zwanego chorobą Wilsona. Podwyższony poziom miedzi może być powiązany z akumulacją nanocząstek srebra, ponieważ oba metale są usuwane z wątroby poprzez ten sam szlak metaboliczny. Nadmiar nanosrebra może „zatykać” drogę wyjścia dla miedzi i skutkować jej gromadzeniem. Tę hipotezę trzeba jeszcze potwierdzić w badaniach laboratoryjnych. Jak opisali naukowcy w artykule pt. „Cirrhotic Liver of Liver Transplant Recipients Accumulate Silver and Co-Accumulate Copper”, opublikowanym na wiosnę na łamach „International Journal of Molecular Sciences”, zwiększony poziom nanosrebra w wątrobie może więc być niebezpieczny dla zdrowia i życia człowieka.

Nanosrebro – odkaża czy zagraża?

Konsumenci znajdą nanosrebro w dezodorantach, środkach czystości, skarpetkach sportowych, a nawet produktach spożywczych. Wszystko dzięki swoim silnym właściwościom antybakteryjnym. Dodawanie nanosrebra do towarów konsumenckich wydłuża ich świeżość, więc jest dla producentów bardzo korzystne. – Rosnąca produkcja materiałów oraz wyrobów konsumenckich zawierających nanocząstki srebra sprawia, że jesteśmy coraz bardziej eksponowani na ten metal. Nanosrebro znajduje się już nawet w pyle miejskim, który wprowadzamy do płuc w czasie zwykłego oddychania – mówi prof. dr hab. Wojciech Bal z Instytutu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk. Ponadto jego obecność w kosmetykach czy tekstyliach zwiększa również ich wpływ na środowisko naturalne. Wciąż jednak brakuje badań wskazujących, jaki wpływ na nasze zdrowie oraz otoczenie ma nanosrebro wprowadzane do środowiska w sposób niekontrolowany.

Nanotechnologia w walce z superbakteriami

Ze względu na swoje odkażające właściwości srebro jest materiałem chętnie wykorzystywanym w produkcji sprzętu medycznego oraz opatrunkach stosowanych w procesie leczenia trudno gojących się ran. Utrzymanie urazu w czystym środowisku przez dłuższy czas jest niebywale trudne. Opatrunki zawierające nanosrebro są w tym procesie bardzo pomocne, nie wykazując przy tym widocznych działań niepożądanych. Już w starożytności metal ten stosowano w prewencji oraz leczeniu infekcji wywoływanych przez drobnoustroje. Obecnie coraz większa grupa bakterii nabiera antybiotykooporności, czyli nie poddaje się działaniu znanych nam antybiotyków. Zastosowanie nanotechnologii, czyli nauki badającej właściwości nanocząstek, mogłoby stanowić atrakcyjną alternatywę dla klasycznych terapii. Co ważne, nanosrebro poraża jednocześnie liczne systemy metaboliczne bakterii. Dzięki temu drobnoustroje będą miały ogromną trudność w wykształceniu odpowiednich mechanizmów obronnych. Co ważne, nanocząstki charakteryzują się odmiennymi właściwościami niż substancje, z których powstały. Przyczyną jest duży stosunek powierzchni do objętości. Jeden nanometr (nm) to wielkości milion razy mniejsza od milimetra, a rozmiar nanocząstek mieści się w przedziale od 1 do 100 nm, są to więc struktury niewiele większe od atomu.

Konieczność dalszych badań

Coraz większa liczba badań pokazuje także toksyczne działanie nanocząstek na organizm człowieka. Przykładowo, długotrwałe używanie opatrunków może prowadzić do podniesionego stężenia srebra we krwi zarówno w postaci jonowej, jak i nanocząstek. Następnie z płynów ustrojowych nanocząstki są pobierane do komórek wątroby i akumulują się w tym narządzie. Badania opublikowane przez naukowców z Polskiej Akademii Nauk oraz Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego nie dają jednoznacznej odpowiedzi w sprawie toksyczności nanocząstek srebra. Jednak naukowcy zwracają uwagę na potencjalny wpływ sprzętu medycznego na poziom srebra w wątrobie osób ze schorzeniami tego organu. Jednocześnie wciąż brakuje danych dotyczących efektów akumulacji metalu na poziomie organizmu. Dotychczas opisano jedynie srebrzycę, objawiającą się zmianą koloru skóry na srebrnoszary. Jest to objaw występujący po nadmiernej ekspozycji organizmu na srebro w wyniku niedostatecznych procedur ochronnych w czasie pracy przemysłowej lub przyjmowania preparatów zawierających ten metal.

Czy powinniśmy unikać styczności ze sprzętem medycznym?

Prof. Wojciech Bal sugeruje rozwagę i tłumaczy, że korzyści zdrowotne wynikające z takiego doraźnego kontaktu są nieporównywalnie wyższe niż potencjalne konsekwencje. Jednocześnie nie powinniśmy na własną rękę przyjmować preparatów zawierających srebro, takich jak chociażby dostępne w sklepach zielarskich srebro koloidalne. Doniesienia zespołu nie służą wzbudzaniu obaw, jednak mogą pomóc w zmianie procedur wprowadzania nanocząstek do obrotu. – W przeciwieństwie do leków, które przechodzą wieloletnie testy w badaniach klinicznych, nanomateriały nie podlegają tak rygorystycznym przepisom. Wciąż nie są określone normy dotyczące bezpiecznego poziomu ekspozycji na nanosrebro w zależności od drogi podania – wyjaśnia prof. dr hab. med. Leszek Pączek z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. To dawka czyni substancję toksyną, a jej wysokość może zmieniać się w zależności od wielu innych czynników. Dotyczy to również ekspozycji na nanocząstki srebra oraz innych metali. Ustalenie ich dopuszczalnego poziomu jest kluczowe dla lepszej kontroli badań, których celem jest wprowadzenie nowych produktów opartych o nanotechnologię.