Dane jako fundament skutecznej profilaktyki

W dobie rosnących wyzwań zdrowotnych eksperci nie mają wątpliwości – dane to podstawa. To one umożliwiają rzetelną ocenę realnej wyszczepialności, identyfikację luki w programach ochronnych i dopasowanie działania do specyfiki konkretnych regionów. – Dane pozwalają nam precyzyjnie przekonać wszystkich sponsorów systemu – a jesteśmy nimi również my, obywatele – że inwestujemy w działania wysokiej skuteczności. Tylko tak możemy ocenić efektywność programów szczepień, budować zaufanie i transparentność w zdrowiu publicznym – podkreśla dr n. ekon. Małgorzata Gałązka-Sobotka, dyrektor Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego, wiceprzewodnicząca Rady Narodowego Funduszu Zdrowia.

Dotychczasowe praktyki w Polsce

Dane powinny być dostępne na wysokim poziomie szczegółowości – nie tylko krajowym czy wojewódzkim, ale także powiatowym, a nawet na poziomie poszczególnych POZ – pozwalając zidentyfikować miejsca wymagające szczególnych interwencji. Przykładem może być program profilaktyki HPV w Polsce. Pomimo szerokiej dostępności szczepionek, wciąż notuje się zbyt niski poziom wyszczepialności – średnio ok. 12%, z dużym zróżnicowaniem lokalnym. Są powiaty, gdzie poziom ten przekracza 30%, ale i takie, gdzie nie dochodzi do 10%. – Średnia ogólnopolska zaciemnia realny obraz sytuacji. To, że mamy dane zagregowane, to za mało. Potrzebujemy precyzyjnych analiz terytorialnych i demograficznych – ocenia prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Ernest Kuchar, ekspert Rady Naukowej Ogólnopolskiego Programu Zwalczania Chorób Infekcyjnych. Obecna forma raportowania nie dostarcza wystarczających informacji – nie wiemy, ile dzieci otrzymało pierwszą i drugą dawkę, jaką szczepionką, ani gdzie dokonano szczepienia (w szkole, POZ). Tymczasem te informacje są niezbędne do skutecznej ewaluacji programu i wyciągania wniosków na przyszłość.

Przykładem kraju, który podchodzi zdecydowanie bardziej kompleksowo do monitorowania zdrowia publicznego, jest Szwecja. – W Szwecji monitoruje się nie tylko wyszczepialność przeciw HPV z rozbiciem na grupy wiekowe, jednostki terytorialne, ale również wpływ szczepień na genotypy wirusa HPV, jakie krążą w środowisku. Wyraźnie widać, że zastosowanie szczepionki przekłada się na to, co dzieje się w populacji. Pamiętajmy, że szczepienia mają chronić przed zakażeniami, nie są celem samym w sobie – wyjaśnia prof. Ernest Kuchar. Eksperci OPZCI zgodnie przypominają, że Polska ma doświadczenie w budowie skutecznych narzędzi zarządzania danymi – przykładem był programu szczepień przeciw COVID-19. Precyzyjne rozłożenie wyników szczepień aż do poziomu gmin dostarczało podstaw do podejmowania strategicznych decyzji. – W Polsce nie do końca potrafimy czerpać z doświadczeń, które już nabyliśmy. Pandemia COVID-19 dostarczyła nam bardzo precyzyjnego systemu informatycznego do zarządzania, pokazała, że możemy działać nowocześnie i skutecznie. Musimy do tego wrócić – twierdzi prof. Ernest Kuchar.

Kolejny krok to odpowiednia komunikacja

Nawet najlepsze dane nie przyniosą efektu, jeśli nie towarzyszy im odpowiednia strategia komunikacyjna. Eksperci podkreślają, że jednym z kluczowych obszarów niewykorzystanego potencjału w polskim systemie ochrony zdrowia jest profesjonalna komunikacja zdrowotna. Choć instytucje, takie jak NFZ czy NIZP-PZH, opracowują wartościowe materiały edukacyjne i promocyjne, ich zasięg w mediach społecznościowych jest znikomy. Powód? Brak decyzji o inwestycji w profesjonalne kampanie społecznościowe. Jednym z konkretnych rozwiązań, które eksperci rekomendują, jest współpraca z liderami opinii i influencerami. Współpraca z liderami opinii, edukacja każdego pracownika ochrony zdrowia oraz wykorzystanie portalu pacjenta (IKP) do wskazywania braków w profilaktyce to konkretne, możliwe do wdrożenia działania.