Szkodliwe czynniki biologiczne w miejscu pracy

Laboratoria mikrobiologiczne podczas pracy związanej z badaniem aktywności mikrobiologicznej zajmują się drobnoustrojami, które stwarzają zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, jeśli praca z nimi będzie przebiegać w sposób nieprawidłowy. W zależności od specyfiki laboratorium materiałami do badań są m.in.: próbki pobrane od pacjentów, surowce i produkty lecznicze, środki spożywcze, a także próbki środowiskowe. Obecne w nich czynniki biologiczne mogą być przyczyną wystąpienia alergii, zatruć lub zakażeń. Do czynników niebezpiecznych zaliczane są: wszystkie drobnoustroje (również te poddane modyfikacjom genetycznym), jednostki mające zdolność do transferu materiału genetycznego, hodowle komórkowe oraz pasożyty. Groźne dla człowieka są nie tylko drobnoustroje, ale także wszelkie substancje i struktury przez nie generowane. Stopień narażenia nie zawsze jest jednakowy i zależy od szeregu zmiennych. Wśród nich należy wymienić m.in.: wirulencję drobnoustrojów, ich odporność na otaczające je warunki środowiskowe, rodzaj wywoływanej choroby czy indywidualny stan zdrowia personelu pracującego z takim materiałem. Co ważne, trudno jest ustalić jednoznacznie dopuszczalne poziomy narażenia zawodowego na wybrane grupy czynników biologicznych – jest to spowodowane ich specyfiką działania.

Bezpieczeństwo w laboratorium mikrobiologicznym

Pracownia mikrobiologii, ze względu na swój charakter i specyficzność, wymaga przestrzegania szeregu zasad i wytycznych, aby zagwarantować bezpieczne warunki pracy. Poniżej wymieniono podstawowe obszary, w obrębie których spełnienie wymagań prowadzi do zwiększenia bezpiecznej pracy laboratoryjnej.

Kompetencje osobowe pracownika

Rzadko wymienianym standardem w związku z bezpieczną pracą jest właściwa postawa pracownika w miejscu pracy. Punktem wyjścia wszystkich czynności w laboratorium mikrobiologicznym jest zachowanie spokoju, opanowania i rozsądku. Wszelkie pochopne działania są wysoce niepożądane. Równie istotne jest skupienie oraz uważność w trakcie pracy. Niezwykle ważne jest precyzyjne wykonywanie czynności, dbałość o czystość stanowiska pracy i umiejętność właściwego korzystania ze środków ochrony indywidualnej tak, aby maksymalnie chroniły przed niebezpiecznymi czynnikami.

Środki bezpieczeństwa

Jednym z kluczowych aspektów bezpieczeństwa w laboratorium mikrobiologicznym jest stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej, takich jak rękawiczki, fartuchy laboratoryjne oraz okulary ochronne. Poszczególne pracownie mikrobiologiczne różnią się między sobą tzw. poziomami bezpieczeństwa BSL, a więc także obowiązkowym wyposażeniem ochronnym. W zależności od występujących zagrożeń w laboratoriach BSL-1 konieczne będzie stosowanie podstawowych środków ochrony indywidualnej, ale już w jednostkach BSL-4 (pracują one z wysoce groźnymi patogenami) konieczne będzie stosowanie np. kombinezonów nadciśnieniowych wyposażonych w systemy cyrkulacji powietrza.

Utylizacja materiałów niebezpiecznych

Równie ważne, co praca z materiałami niebezpiecznymi, jest ich prawidłowa i bezpieczna utylizacja. Unieszkodliwianie odpadów biologicznych w laboratorium jest istotne, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się szkodliwych patogenów. Utylizacja odpadów niebezpiecznych zwykle odbywa się na drodze spalenia, przetwarzania mikrofalowego bądź sterylizacji. Właściwy sposób postępowania rozpoczyna się już na etapie segregacji i zabezpieczenia pozostałości. Wszystkie jednorazowe przyrządy laboratoryjne zanieczyszczone materiałem biologicznym powinny być gromadzone w dostosowanych pojemnikach i utylizowane, jak odpady medyczne. Materiały wielokrotnego użycia mogą być poddane sterylizacji w autoklawie.

Edukacja

Regularne szkolenia i edukacja w zakresie laboratoryjnych protokołów bezpieczeństwa są niezbędne dla całego personelu pracującego w laboratorium mikrobiologicznym. Świadomość potencjalnych zagrożeń i wiedza, jak zareagować w sytuacji awaryjnej, pomaga w zapobieganiu wypadkom. Nie wolno dopuścić do „rutynowych” zachowań pracowników, nawet z dużym doświadczeniem. Pracując z wysoce groźnymi czynnikami biologicznymi, należy stale zachować czujność i skupienie. Ważne, aby personel był w pełni świadomy zagrożeń płynących z pracy z drobnoustrojami.

Ocena bioryzyka

Wdrożenie zasad bezpiecznej pracy wymaga uprzednio rozpoznania oraz scharakteryzowania zagrożeń występujących w miejscu pracy. W tym celu dokonuje się oceny bioryzyka. Rozpoczyna się od szczegółowej identyfikacji drobnoustrojów w konkretnym środowisku pracy. Werdykt powstaje w oparciu o takie aspekty, jak: łatwość szerzenia, rodzaj wywoływanej dolegliwości przez drobnoustroje, możliwości leczenia itp. Równie ważne jest określenie rodzaju czynności wykonywanych przez pracowników.