Abstrakt:

„Przeprowadzenie procesu analizy ryzyka zdrowotnego po narażeniu na dany składnik produktów kosmetycznych wymaga wysoko specjalistycznej wiedzy z wielu dziedzin nauk biologicznych, m.in. toksykologii. Dostępnych jest wiele źródeł literaturowych oferujących szczegółowe informacje nt. efektów toksycznych substancji chemicznych. Źródła użyteczne przy sporządzaniu oceny bezpieczeństwa kosmetyku można skatalogować w poniższy sposób(…).”

Przeprowadzenie procesu analizy ryzyka zdrowotnego po narażeniu na dany składnik produktów kosmetycznych wymaga wysoko specjalistycznej wiedzy z wielu dziedzin nauk biologicznych, m.in. toksykologii. Dostępnych jest wiele źródeł literaturowych oferujących szczegółowe informacje nt. efektów toksycznych substancji chemicznych. Źródła użyteczne przy sporządzaniu oceny bezpieczeństwa kosmetyku można skatalogować w poniższy sposób:
•    Dokumenty wymagane przez „Dossier kosmetyku”
•    Informacje oficjalne:
- SCCNFP/SCCP reports on specific cosmetic ingredients
http://ec.europa.eu/health/ph_risk/committees/04_sccp/sccp_opinions_en.htm
- CIR Reports (Cosmetic Ingredient Reviev)
http://www.cir-safety.org/
- IARC Reports (International Agency for Research on Cancer)
http://www.iarc.fr/
- IPCS Reports (International Program on Chemical Safety)
http://www.who.int/ipcs/en/
- US National Toxicology Program Reports
http://ntp-server.niehs.nih.gov/
- Occupational Safety and Health Administration Reports
http://www.osha.gov/
•    Piśmiennictwo światowe i internetowe bazy danych
- Consumer Products Safety & Quality, http://ecb.jrc.ec.europa.eu/
- PubMed, http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=search&db=pubmed
- TOXNET, http://toxnet.nlm.nih.gov/
- HSDB, http://toxnet.nlm.nih.gov/cgi-bin/sis/htmlgen?HSDB
- CHEMINFO, http://ccinfoweb.ccohs.ca/cheminfo/search.html

Do etapów oceny ryzyka należą:
•    Identyfikacja zagrożenia - określa się potencjalny szkodliwy wpływ danej substancji na zdrowie ludzi na podstawie wyników testów in vivo, in vitro, badań klinicznych, epidemiologicznych, przypadkowych zatruć, itp.
•    Ocena zależności dawka-odpowiedź – określa się zależność pomiędzy narażeniem, a efektem toksycznym substancji; wyznaczenie NO(A)EL lub LO(A)EL dla efektów progowych oraz deskryptorów dawki (dose-descriptor, np. TD50, BMD, T25) dla efektów bezprogowych (kancerogennych)
•    Ocena narażenia - określa się wielkość oraz częstość narażenia ludzi (włączając grupy ryzyka, np. dzieci, kobiety ciężarne)
•    Charakterystyka ryzyka – określenie prawdopodobieństwa z jakim dany związek chemiczny może wywołać szkodliwy efekt. Dla efektów progowych wylicza się margines bezpieczeństwa, dla bezprogowych (rakotwórczych) wylicza się ryzyko zwiększonego wystąpienia nowotworów w określonym narządzie o określony procent (np. T25)

Podstawowymi pojęciami używanymi przy ocenie ryzyka są:
Dawka (dose) - Ilość substancji chemicznej podana, pobrana lub wchłonięta do organizmu określoną drogą; (mg/kg masy ciała/dzień, mg/cm2 skóry, stężenie w diecie ppm lub mg/kg paszy)
Dawkowanie (dosage) – opisywane przez dawkę, częstość oraz długość jej podawania (mg/kg m.c./dzień)
NO(A)EL – najwyższy poziom dawkowania, przy którym nie obserwuje się efektów szkodliwych u narażanych organizmów (mg/kg m.c./dzień)
SED – Systemic Exposure Dosage – ilość składnika kosmetycznego, który może wniknąć do krążenia, i przez to dostępnego układowo (mg/kg m.c./dzień)

Wartość Marginesu Bezpieczeństwa (Margin of Safety, MoS) wyliczana ze wzoru:

jest używana w celu ekstrapolacji z grupy zwierząt doświadczalnych na „przeciętnego” człowieka, i dalej na wrażliwe subpopulacje ludzi (np. kobiety w ciąży, dzieci, osoby nadwrażliwe). Uważa się, że aby traktować daną substancję za bezpieczną dla zdrowia, wartość MoS powinna wynosić co najmniej 100.
Przy wyliczaniu MoS należy pamiętać, iż:
- Wartość NOAEL z reguły odnosi się do narażenia zwierząt drogą p.o.
- Najczęściej zakłada się 100% przyswajalność danego związku chemicznego po narażeniu drogą p.o. W przypadku dostępności danych o absorpcji z przewodu pokarmowego należy je wziąć pod uwagę przy wyliczaniu MoS
- Dla wielu składników, które nie są używane codziennie przez ludzi, wykorzystuje się dane toksykologiczne z narażenia przewlekłego zwierząt (po narażeniu powtarzanym codziennie).

Wyliczenia SED można dokonać dwiema drogami:
A. stosując całkowitą ilość składnika (μg/cm2) wchłoniętą po określonym czasie, po zastosowaniu najwyższego zakładanego stężenia w produkcie (metoda preferowana)
B. używając procentu dawki składnika wchłaniającego się przez skórę.

W metodzie A posługujemy się następującym wzorem:



gdzie,
DAa    – absorpcja przez skórę
SSA    – powierzchnia skóry, na którą nakłada się kosmetyk
F    – liczba aplikacji na dzień
R    – współczynnik retencji (zależny od kosmetyku)
W metodzie B stosujemy nieco inny wzór:
 


gdzie,
DAp    – absorpcja przez skórę jako procent dawki zakładanej w realnych warunkach
A    – dawka dzienna kosmetyku
C    – stężenie składnika w gotowym produkcie

Proces wyliczania ryzyka rozwoju nowotworu w ciągu życia opiera się na podstawowych trzech etapach:
1. Wyznaczenie deskryptora dawki na podstawie badań na zwierzętach
T25 – jest to dawka podawana przewlekle, która spowoduje powstanie nowotworu u 25% narażanych zwierząt w określonym narządzie, po skorygowaniu o częstość spontaniczną, w przeciętnym okresie życia danego gatunku zwierzęcia
2. Przekształcenie deskryptora ze zwierząt na ludzi (wyznaczenie HT25) z następującego wzoru:
 
Dla myszy (30g):




Dla szczura (500g):




3. Wyznaczenie ryzyka rozwoju nowotworu poprzez ekstrapolację liniową do właściwej dawki



SED – dawka dzienna składnika kosmetyku w ciągu całego życia (mg/kg m.c./dzień)
Biorąc pod uwagę liczne standardy, WHO stoi na stanowisku, iż poziom ryzyka rozwoju nowotworu podczas całego życia równy 10-6 jest akceptowalny w obecnej chwili, tj. ryzyko poniżej 10-6 jest uznawane za bezpieczne.

---

Dr Maciej Stępnik
Dr Maciej Stępnik
Pracownia Toksykologii Molekularnej
Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy
Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi
e-mail: mstep@imp.lodz.pl