Biotechnologia.pl
łączymy wszystkie strony biobiznesu
Wiele zastosowań nagietka lekarskiego
Spośród 12 gatunków należących do rodzaju Calendulanajbardziej znanym jest nagietek lekarski. Calendulaofficinalis L., bo tak brzmi jego łacińska nazwa, to jednoroczna roślina należąca do rodziny astrowatych (Astereceae).Nagietek lekarski jest uprawiany i wykorzystywany od wieków. Można go spotykać w wielu przydomowych ogrodach, jednakże nie jest on tylko rośliną ozdobną. Duża ilość różnych substancji aktywnych powoduje, iż nagietek lekarski posiada liczne właściwości biologiczne i jest powszechnie stosowany w kosmetyce, jako surowiec leczniczy, czasem jest także dodawany do żywności.

Kwiaty nagietka lekarskiego otwierają się o świcie, a zamykają wieczorem. Niektórzy mówią, że odliczają dni. Pierwszy człon łacińskiej nazwy gatunku, czyli Calendula prawdopodobnie pochodzi od słowa „calendae”, które oznacza pierwszy dzień każdego miesiąca w kalendarzu rzymskim. W stanie naturalnym nagietek lekarski możemy spotkać w regionie Morza Śródziemnego oraz na Bliskim Wschodzie. Roślina ta nie ma dużych wymagań glebowych i obecnie uprawiana jest w wielu krajach Europy, w tym w Polsce, w Ameryce Północnej, Chinach i Indiach, głównie jako surowiec ozdobny, a także w celach leczniczych.

Nagietek lekarski to jednoroczna roślina, która osiąga wysokość od 30 do 50 cm. Łodyga jest wzniesiona, prosta, żeberkowata. Pokrywa ją meszek, ponadto posiada liczne rozgałęzienia. Na szczycie każdej łodygi występuje pojedynczy kwiatostan, który składa się z działki kielicha zawierającej dużą ilość wąskich, lancetowatych płatków, gęsto pokrytych włoskami gruczołowymi. Kwiaty nagietka są żółtopomarańczowe. Pokrywające całą roślinę włoski są lepkie w dotyku, ponadto wydzielają charakterystyczny, przyjemny zapach. Okres kwitnienia obejmuje miesiące od czerwca do września.

Kwiaty nagietkazawierają dużą ilość substancji czynnych. Ważną grupę stanowią saponiny triterpenowe, będące pochodnymi kwasu oleanowego. Ich zawartość wynosi 3—10%. Resztę cukrową połączoną z grupą hydroksylową przy C—3 w kwasie oleanowym może stanowić glukoza lub kwas glukuronowy. W związku z tym występujące w nagietku lekarskim saponiny można podzielić na dwie grupy: glukuronidy(oznaczone literami F, D, D2, C, B i A) i glukozydy (oznaczone cyframi rzymskimi od I do VIII). Związki te wykazują m.in. działanie przeciwdrobnoustrojowe. W nagietku występują również triterpenowe alkohole,m.in.: faradiol, Ψ-taraksasterol,maniladiol, α- i β-amyryna,kalenduladiol, oraz ich estry. Ich zawartość w surowcu dochodzi do 5%. Kolejną ważną grupą składników występujących w kwiatach nagietka są flawonoidy, głównie glikozydy izoramnetyny i kwercetyny. Ich zawartość waha się od 0,3 do 1,5%. Za barwę kwiatów nagietka odpowiedzialne są przede wszystkim karotenoidy (ok.3%). Wśród nich wyróżniamy m.in. likopen i ksantofil. Oprócz tych grup związków, w roślinie występują również: poliacetyleny, polisacharydy, fitosterole, kwasy fenolowe oraz sole manganu. Zawartość olejku eterycznego w kwiatach dochodzi do 0,02%.

Działanie lecznicze nagietka znane jest od stuleci, ale oprócz niego roślinie tej przypisywano wieleinnych, ciekawych właściwości. Dawniej wykorzystywano go m.in.do przewidywania pogody. W przypadku, gdy kwiaty otworzyły się o poranku przed godziną siódmą, wierzono, że cały dzień będzie piękny, bezdeszczowy. Z czasów średniowiecza wywodzi się także tradycja dodawania nagietka do wieńców, które święci się w dniu Matki Boskiej Zielnej.

Nagietek lekarski posiada liczne właściwości biologiczne. Liście są traktowane jako środek usuwający stany zapalne oraz napotny. Kwiaty natomiast stanowią czynnik pobudzający menstruację oraz działający przeciwskurczowo. Preparaty z nagietka wykorzystuje się w leczeniu oparzeń termicznych oraz słonecznych, a także różnego rodzaju zranień skóry, gdyż roślina ta wykazuje działanie przyśpieszające gojenie. Obecnośćpolifenoli i flawonoidów powoduje, że nagietek posiada właściwości antyoksydacyjne.Ekstrakty z kwiatów nagietka lekarskiego nie tylko stymulują gojenie, ale działają także przeciwzapalnie oraz przeciwobrzękowo. Aktywność tą warunkują przede wszystkim triterpenowe alkohole oraz ich estry. Nagietek oraz otrzymywane z niego przetwory działają bakteriobójczo, grzybobójczo, są również skuteczne w stosunku do wirusów. Szczególnie ważna jest jego zdolność do hamowania ludzkiego wirusa niedoboru odporności typu 1 (HIV-1). Przetwory z nagietka lekarskiego stosowane wewnętrznie działają korzystne na błony śluzowe przełyku, żołądka i jelit. Ponadto pobudzają wydzielanie żółci przez wątrobę oraz ułatwiają jej przepływ do dwunastnicy. Efektem ich stosowania jest również wytwarzanie większych ilości soku żołądkowego,w związku z tym można je stosować leczniczo w przypadku nieżytów żołądka i jelit, a także w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy.

W żywności kwiaty nagietka są stosowane do nadania potrawą koloru i smaku. Wykorzystuje się je w kuchni do sporządzania różnych potraw, np. sałatek. Czasem kwiaty rośliny używane są jako alternatywa drogiej przyprawy jaką jest szafran.

W przemyśle kosmetycznym nagietek wykorzystuje się w kremach, balsamach, mleczkach, płynach do higieny intymnej, płynach do kąpieli, maseczkach, szamponach oraz odżywkach do włosów. Zastosowanie mają przede wszystkim ekstrakty z jego kwiatów. Nagietek lekarski działa łagodząco, zmiękczająco, nawilżająco w stosunku do skóry. Wpływa na funkcjonowanie naskórka, przyśpiesza jego regenerację. Roślina ta wykazuje działanie przeciwzmarszczkowe, opóźnia procesy starzenia się skóry, gdyż znacznie ogranicza wpływ wolnych rodników. Nagietek jest chętnie stosowany w preparatach do cery z problemami. Poprawia jędrność i nawilżenie skóry, szczególnie wrażliwej, wysuszonej, łuszczącej się, zaczerwienionej, poparzonej. Nagietek jest także skuteczny w pielęgnacji cery naczynkowej. Czasem wykorzystuje się go do barwienia preparatów kosmetycznych.

Sylwia Pabiś

Źródła
  1. Nartowska J. , Panacea, 2011, 2(35), 5-7;
  2. Muley B.P. Khandabadi S.S., Banarase N.B., Trop. J. Pharm. Res., 2009, 8 (5), 455-465;
  3. Aura, 2000, 37
  4. Senderski M. E., Prawie wszystko o ziołach, Podkowa Leśna,Mateusz E. Senderski, 2007;
  5. Khalid K.A., Teixeira da Silva J.A., Medicinal Aromatic Plant Sci. Biotech., 2012, 6 (1), 12-27;
  6. http://www.naturaity.pl/artykul/391-nagietek.html?p=3#ad-image-0;
  7. Nahorska A., Bylka W., Pol. J. Cosmetol., 2013, 16 (1), 18-23;

 

KOMENTARZE
Newsletter