Na początku zdefiniujmy czym są toniki? Są preparatami kosmetycznymi w postaci klarownych roztworów, przeznaczonymi do doraźnego oczyszczania skóry, dającymi uczucie świeżości po zastosowaniu. Często mają działanie nawilżające, natłuszczające, a także pobudzające przemiany fizjologiczne w skórze właściwej. Niektóre posiadają również działanie ściągające, tak jak np. płyny po goleniu.

Wśród toników można spotkać także wyroby przeznaczone do pielęgnacji włosów i owłosionej skóry, które stosowane są na suche lub mokre włosy. Tego typu toniki to wyroby o specjalnym przeznaczeniu, np. przeciwłupieżowe, „na porost włosów”.

Toniki mają długą historię, już w najdawniejszych czasach kobiety stosowały płyny na pojędrnienie naskórka.W XV i XVI wieku popularny był specyfik nazywany „wodą królowej Węgier”. Było to nic innego jak alkohol z rozmarynem połączony z wodą różaną i sokiem z cytryny.

Podstawowym składnikiem i zarazem rozpuszczalnikiem toniku jest woda, która stanowi nawet do 95%składu preparatu. Pozostałymi składnikami są m.in.:

• Alkohole ( etylowy, rzadziej izopropylowy)
• Środki powierzchniowo czynne
• Ekstrakty roślinne (wyciągi, hydrolaty)
• Substancje czynne ( o działaniu nawilżającym, renatłuszczającym, złuszczającym, wybielającym, łagodzącym, ściągającym i innym)
• Dodatki (solubilizatory, barwniki, konserwanty, kompozycje zapachowe itp.)

Alkohole

Najczęściej toniki dzielone są na dwie grupy, w zależności od zawartości alkoholu, na toniki alkoholowe i bezalkoholowe. W pierwszej grupie zawartość alkoholu nie przekracza 25%. Etanol jest najpopularniejszym alkoholem stosowanym w tych preparatach, rzadziej izopropanol. Alkohol etylowy ma właściwości wysuszające, odkażające, chłodzące, przeciwzapalne oraz odtłuszczające. Alkohol izopropylowy choc ma lepsze właściwości dezynfekujące i lepiej rozpuszcza tłuszcz, to ma gorsze działanie odświeżające, a poza tym posiada własny, utrudniający perfumowanie zapach.

Alkohole w tonikach spełniają kilka funkcji: przede wszystkim są stosowane jako rozpuszczalnik różnych składników preparatu, zwłaszcza tych o charakterze hydrofobowym.

W technologii toników bezalkoholowych wprowadzanie kompozycji zapachowych wymaga stosowania większych ilości substancji ułatwiających solubilizacjęczyli tzw. solubilizatorów. Solubilizacja jest zjawiskiem polegającym na wprowadzeniu do roztworu wodnego trudnorozpuszczalnych substancji (hydrofobowych) i uzyskaniu klarownego roztworu. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu solubilizatorów, które powodują wytworzenie obszarów bezwodnych wewnątrz układów micelarnych gdzie pomiędzy hydrofobowymi częściami SPC istniejądogodne warunki do rozpuszczenia substancji lipofilowych. Najczęściej stosuje się solubilizatory wywodzące się z niejonowych środków powierzchniowo czynnych. Używane są równieżoksyetylenowany utwardzany olej rycynowy, oksyetylenowane estry sorbitanu i inne.

Środki powierzchniowo czynne

Następnym składnikiem toników są środki powierzchniowo czynne ( SPC). Wspomagają one usuwanie brudu, przez co można otrzymać toniki o działaniu odtłuszczającym. To w jakim stopniu tonik będzie miał działanie odtłuszczające zależy od umiejętnego doboru SPC. Najczęściej stosowane są pochodne lanoliny lub oksyetylenowane monoglicerydy. Często są to substancje o działaniu renatłuszczającym, czyli przywracają one  naturalny płaszcz hydrolipidowy na powierzchni skóry, który został usunięty w procesie mycia.

Kwas mlekowy

Jedną z podstawowych funkcji toniku jest przywracanie skórze jej naturalnego pH, dlatego preparaty te powinny wykazywać pH zbliżone do naturalnego odczynu skóry czyli pH ok. 5,5. Kwas mlekowy jest najczęściej stosowanym surowcem do regulacji odczynu toniku. Należy do grupy a-hydroksykwasów, jest składnikiem warstwy ochronnej naskórka. Wykazuje on także działanie nawilżające przez to, że posiada zdolność wiązania wody. W większych stężeniach kwas mlekowy wspomaga usuwanie martwych komórek z powierzchni warstwy rogowej naskórka ( działanie eksfoliacyjne).

Substancje czynne

Do tej grupy składników należą wyciągi i ekstrakty roślinne, hydrolizaty białkowe i inne. Jedne służą do aromatyzacji preparatu, inne łagodzą różnego rodzaju podrażnienia skóry, rozjaśnianie przebarwień itp.

W skład preparatów kosmetycznych wchodzą również tzw. dodatki wykańczające. W przypadku toników są to barwniki oraz konserwanty. Pierwsze z nich nie są niezbędne, natomiast stosowanie konserwantów jest uzasadnione, szczególnie w przypadku preparatów bezalkoholowych. Ważne jest, by pamiętać o tym, iż stosowane dodatki powinny dobrze mieszać się z wodą. Często stosowanymi konserwantami są kwas sorbowy, kwas benzoesowy, parabeny. Aktywność tych substancji jest związana z pH

Osoby szczególnie wrażliwe powinny unikać preparatów zawierających konserwanty i inne dodatki. Najlepszym rozwiązaniem jest wykonanie toniku domowym sposobem i krótkie przechowywanie w lodówce. Z tego powodu toniki bezalkoholowe nie powinny w ogóle zawierać kompozycji zapachowych oraz barwników. Zalecane one są dla cery suchej i wrażliwej.

Natomiast do cery tłustej i porowatej stosowane są substancje ściągające (adstringenty), takie jak np. ekstrakty z hamamelisu lub sole glinu. Odczyn tych toników jest obojętny lub słabo kwaśny.

Lotiony

Lotion jest preparatem o mlecznej konsystencji, niskiej lub średniej lepkości, przeznaczonym do stosowania miejscowego na nieuszkodzoną skórę. Należy do emulsji typu „olej w wodzie” ( tzn. że olej jest substancją rozproszoną w wodzie). Emulgatorem jest często alkohol cetylowy. Głównymi funkcjami logionów jest zmiękczanie i wygładzanie skóry.

W ostatnim czasie na rynku pojawiają się płyny micelarne. Ich dodatkową zaletą jest większa zdolność do usuwania zanieczyszczeń niż zwykłych toników. Jest to spowodowane umiejętnym dobór środkówpowierzchniowo czynnych, tak, aby przy bardzo niskim stężeniu powstałaodpowiednia ilość układów micelarnych, które umożliwiają właściwości myjące preparatu. Preparaty takie są traktowane często jako lotiony do usuwania makijażu. Ponadto wykazują właściwości odżywcze, renatłuszczające i tonizujące dzięki zastosowaniu odpowiednich surowców.

Preparatyka toniku

Poniżej przedstawiamy przykładową recepturę toniku do cery normalnej.