Agnieszka Dana
Zakład Kosmetologii
Katedra Kosmetologii
Wydział Farmaceutyczny
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
90-131 Łódź, ul. Lindleya 6
e-mail: agnieszka.dana@umed.lodz.pl
Etiopatogeneza trądziku pospolitego jest złożona i wieloczynnikowa, na którą składają się:
- Łojotok
- Nadmierne rogowacenie ujść gruczołów łojowych
- Zaburzenia hormonalne
- Kolonizacja przewodów wyprowadzających przez Propionibacterium acnes
- Stan zapalny
- Czynniki genetyczne
Rys. 1 „Błędne koło”
Składniki kosmetyków powinny działać wieloczynnikowo, hamując różne etapy tzw. „błędnego koła” występującego w trądziku pospolitym. Mianowicie zakres działania kosmetyków powinien obejmować:
- Działanie sebostatyczne;
- Działanie bakteriostatyczne (odpowiednie składniki aktywne i pH preparatu);
- Hamowanie procesów utleniania lipidów łoju (ograniczenie substancji drażniących);
- Łagodzenie podrażnień;
- Działanie matujące (krótkotrwała poprawa estetyki);
|
Działanie sebostatyczne
|
Łopian (Arctium L.); Gorczyca jasna (Sinapis alba); Kapusta (Brassica L.); Kolendra siewna (Coriandrum sativum L.); Rokieta siewna (Eruca vesicaria L. subsp. sativa); Kocanka piaskowa (Helichrysum arenarium (L.) Moench); Majeranek (Origanum majorana L.); Rukiew wodna (Nasturtium officinale R. Br.); Wilżyna bezbronna (Ononis arvensis L.) i ciernista (Ononis spinosa L.); Lebiodka pospolita (Origanum vulgare); Dąb (Quercus L.); Szałwia muszkatałowa (Salvia sclarea); Rdest ptasi (Polygonum aviculare L.); Pięciornik (Potentilla L.); Czarna porzeczka (Ribes nigrum L.); Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.); Nagietek lekarski (Calendula officinalis L.); Wiązówka błotna (Filipendula ulmaria); Wierzba (Salix L.); Topola (Populus L.); Malina(Rubus L.); Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.); Jemioła (Viscum L.); Kozieradka (Trigonella foenum-graecum L.); Olsza czarna (Alnus glutinosa Gaertn.); Oczar wirginijski (Hamamelis virginina); Nawłoć (Solidago L.); Pietruszka zwyczajna (Petroselinum crispum); Skrzyp (Equisetum L.); Bluszcz (Hedera L.); Olejki eteryczne: Bergamotka (Citrus bergamium); Fenkuł (Foeniculum vulgare Mill.) – działanie antyadrogenowe; Geranium (Geranium L.); Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.); Krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.); Macierzanka (Thymus L.); Melisa lekarska (Melissa officinalis L.); Pierwiosnek (Primula L.); |
|
Działanie bakteriostatyczne |
Drzewo herbaciane (Melaleuca alternifolia); Lawenda (Lavandula officinalis); Gorzka pomarańcza (Citrus aurantium amara); Bergamotka (Citrus bergamium); Cedr atlantycki (Cedrus atlatatica); Cytryna (Citrus limon L.); Pelargonia wonna (Pelargonium graveolens Ait.); Jałowiec (Juniperus L.); Cynamonowiec kamforowy (Cinnamonum camphora Nees et Bern); Paczula (Pogostemon patchouli); Szałwia (Salvia L.); Eukaliptus (Eucalyptus L.); Rozmaryn (Rosmarinus L.); Tymianek (Thymus vulgaris L.); Kompleksy metali z aminokwasami (np. kompleks cynku z kwasem pirolidonokarboksylowym – INCI Zinc PCA) lub innymi ligandami, np. z kwasem glukonowym (INCI – Zinc gluconate); |
|
Działanie keratolityczne |
α-hydroksykwasy (AHA); β-hydroksykwasy (BHA); α-ketokwasy; Lipohydroksykwasy (LHA); Polihydroksykwasy (PHA); Enzymy proteolityczne: bromelina, papaina; |
|
Działanie |
Żeń-szeń (Panax ginseng C.A. Meyer) – glikozyd kwasu oleanowego; Lukrecja (Glycyrrhiza L.) – glabrydyna; Rumianek (Matricaria chamomilla L.) – alfa bisabolol; Krwawnik (Achillea millefolium L.) – chamazulen; Aloes (Aloë L.); Zielona herbata (Camellia sinensis); Algi (Algae); Nagietek lekarski (Calendula officinalis L.); Kasztanowiec (Aesculus L.) - aescyna; Oczar wirginijski (Hamamelis virginiana); Olejek różany (Rosa centifolia); Alantoina; Pantenol; |
|
Działanie matujące |
Glinka (kaolin); Bentonit; Polimerowe mikrokuleczki; |
Przykładem substancji przeciwtrądzikowej jest kwas azelainowy, działający wielopłaszczyznowo. Mianowice hamuje on aktywność gruczołów łojowych poprzez bezpośredni wpływ na 5-α-reduktazę, enzymu odpowiedzialnego za przemianę testosteronu w dihydrotestosteron (hormon ten intensywnie pobudza produkcję łoju). Kwas azelainowy ponadto działa bakteriostatycznie w stosunku do Propionibacterium acnes, Staphylococcus epidermidis oraz zapobiega podrażnieniom (hamuje uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych). Również zmniejsza rogowacenie naskórka, działając przeciwzaskórnikowo oraz działa rozjaśniająco na przebarwienia pozapalne.
Olejek z drzewa herbacianego (Melaleuca alternifolia (Tea Tree) Leaf Oil) to skuteczny środek przeciwbakteryjny i przeciwgrzybiczny. Według badań 12-krotnie mocniejszy antyseptyk od kwasu karbolowego. Olejek z drzewa herbacianego zmniejsza liczbę nowo powstających zmian trądzikowych poprzez normalizację pracy gruczołów łojowych oraz działanie bakteriobójcze na bakterie beztlenowe Propionibacterium acnes. Ponadto wykazuje właściwości przeciwzapalne. Przyspiesza gojenie ran i remodeling blizn. Łatwo przenika przez skórę, pozostając w niej głęboko przez około 3 tygodnie.
W terapiach przeciwtrądzikowych wykorzystuje się również substancje keratolityczne, w szczególności kwas migdałowy, który oprócz właściwości złuszczających, wykazuje działanie antybakteryjne. Ponadto zmniejsza łojotok, zwęża rozszerzone ujścia gruczołów łojowych. Może być wykorzystywany dla skóry wrażliwej i naczyniowej. Nie zwiększa wrażliwości skóry na działanie słońca. Równie często wykorzystuje się w preparatach dla cery trądzikowej kwas pirogronowy o właściwościach komedolitycznych, sebostatycznych, antybakteryjnych.
Piśmiennictwo
1. Bezić N, Skocibusić M, Dunkić V, Radonić A. Composition and antimicrobial activity of Achillea clavennae L. essential oil. Phytother Res. 2003;17(9):1037-40.
2. Bojar RA, Holland KT. Acne and Propionibacterium acnes. Clin Dermatol 2004; 22(5):375-9.
3. Brud WS, Glinka R.: „Technologia kosmetyków”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2001.
4. Cavanagh HM, Wilkinson JM. Biological activities of lavender essential oil. Phytother Res 2002;16(4):301-8.
5. Red. Draelos ZD, red. serii Dover JS, Alam M, red. wyd. I pol. Ignaciuk A.: „Dermatologia Kosmetyczna. Kosmeceutyki”; Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2006, 2007.
6. Glinka R.: „Receptura kosmetyczna”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2003.
7. Glinka R., M. Glinka: „Receptura kosmetyczna z elementami kosmetologii. Tom I”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MA, Łódź 2008.
8. Herane MI, Ando I. Acne in infancy and acne genetics. Dermatology. 2003; 206(1): 24-8.
9. Jabłońska S., Chorzelski T.: „Choroby skóry. Dla studentów i lekarzy”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1997.
10. Jappe, U. Pathological mechanisms of acne with special emphasis on Propionibacterium acnes and related therapy. Acta Derm Venereo 2003, 83, 241–248.
11. Jurkowska S.: „Tezaurus. Substancje czynne wykorzystywane w kosmetykach”; Wydawnictwo Oficyna Wydawnicza MIRIAM, Ośrodek Informatyczno-Badawczy „Ekoprzem” Sp. z o.o.; Dąbrowa Górnicza 2001.
12. Lertsatitthanakorn P, Taweechaisupapong S, Aromdee C, Khunkitti W. In vitro bioactivities of essential oils used for acne control. Int J Aromather 2006, 16, 43–49.
13. Leyden JJ. The evolving role of Propionibacterium acnes in acne. Semin Cutan Med Surg 2001; 20(3):139-43.
14. Martini MC., wyd. pol. Placek W.: „Kosmetologia i farmakologia skóry”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
15. Red. Noszczyk M.: „Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska”; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010.
16. Orafidiya LO, Agbani EO, Oyedele AO, Babalola OO, Onayemi O, Aiyedun FF. The effect of aloe vera gel on the anti-acne properties of the essential oil of Ocimum gratissimum Linn leaf – a preliminary clinical investigation. Int J Aromather 2004;14(1):15-21.
17. du Vivier A, wyd. pol. Majewski S.: „Atlas dermatologii klinicznej”; Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 2005.
18. Weckesser S, Engel K, Simon-Haarhaus B, Wittmer A, Pelz K, Schempp CM. Screening of plant extracts for antimicrobial activity against bacteria and yeasts with dermatological relevance. Phytomedicine 2007;14(7-8):508-16.
19. Yamaguchi N, Satoh-Yamaguchi K, Ono M. In vitro evaluation of antibacterial, anticollagenase, and antioxidant activities of hop components (Humulus lupulus) addressing acne vulgaris. Phytomedicine 2009;16(4):369-76.
20. Youn SW. The role of facial sebum secretion in acne pathogenesis: facts and controversies. Clin Dermatol 2010; 28(1): 8-11.
21. Zu Y, Yu H, Liang L, Fu Y, Efferth T, Liu X, Wu N. Activities of ten essential oils towards Propionibacterium acnes and PC-3, A-549 and MCF-7 cancer cells. Molecules 2010, 15, 3200-3210.
KOMENTARZE