Starzenie skóry jest wypadkową dwóch mechanizmów: starzenia wewnątrzpochodnego i starzenia zewnątrzpochodnego.

Starzenie wewnątrzpochodne (starzenie genetyczne, chronologiczne) to naturalny proces starzenia zależny od zegara biologicznego.

Możemy zaobserwować charakterystyczne cechy kliniczne:

• suchość i szorstkość a niekiedy swędzenie skóry,
• liczne, drobne zmarszczki,
• atrofia skóry nie eksponowanej na promieniowanie słoneczne,
• nasilone rogowacenie skóry wskutek zmniejszonego wydzielania gruczołów łojowych i potowych,
• bladość skóry wskutek zmniejszenia liczby i reaktywności naczyń włosowatych,
• przebarwienia, plamy starcze.

Starzenie zewnątrzpochodne (fotostarzenie, starzenie posłoneczne) to proces starzenia wywołany czynnikami zewnętrznymi przede wszystkim promieniowaniem  słonecznym ( zarówno UVB jak i UVA).  

Czynniki zewnątrzpochodne wywołują zmiany w obrębie naskórka i skóry właściwej. Główne objawy starzenia zewnątrzpochodnego to:

• suchość i szorstkość skóry,
• zmarszczki,
• zmiany barwnikowe,
• teleangiektazje,
• małe grudki i guzki na skórze (elastoza słoneczna),
• przerost gruczołów łojowych,
• nowotwory złośliwe skóry.

Substancje aktywne stosowane w pielęgnacji skóry starzejącej się:

Filtry UV – ich zadaniem jest ochrona skóry przed szkodliwym działaniem promieniowania UVA i UVB. We współczesnych kosmetykach możemy spotkać dwie grupy filtrów. Pierwszą grupę tzw. filtry chemiczne stanowią związki  absorbujące energię niesioną przez promieniowanie słoneczne. Druga grupa to filtry fizyczne działające na zasadzie odbijania promieniowania ultrafioletowego.  
Antyoksydanty - łagodzą negatywne skutki działania wolnych rodników. Do walki ze stresem oksydacyjnym kosmetologia wykorzystuje antyoksydanty naturalnie występujące w naszym organizmie. Są to m.in. witaminy np. witamina E i C oraz kwas liponowy czy koenzym Q10 oraz enzymy antyoksydacyjne występujące w naszym organzimie  takie jak dysmutaza ponadtlenkowa oraz katalaza i peroksydaza glutationowa. Oprócz naturalnych antyoksydantów w skład receptur kosmetyków wchodzą związki antyutleniające pochodzenia roślinnego  jak np. ekstrakty z zielonej herbaty, miłorząbu,  jabłek.

Witamina C  (kwas askorbinowy)

Witamina C w skórze:

• działa ochronnie -  przeciwdziała peroksydacji lipidów i degradacji kolagenu,
• stymuluje syntezę kolagenu (in vitro i in vivo),
• poprawa kolorytu skóry - ma nieznaczne działanie złuszczające i hamuje syntezę melaniny,
• „odmładza” powierzchnię skóry- zmienia układ poletek naskórka.

Witamina E

 Efekty kosmetyczne stosowania witaminy E to:

• ochrona przed promieniowaniem UV i wolnymi rodnikami,
• zapobieganie powstawaniu przebarwień,
• regeneracja uszkodzonej skóry,
• wspomaganie działania innych witamin.

Witamina A

Wpływ witaminy A na skórę polega na:

• pobudzeniu proliferacji i wzrostu komórek naskórka,
• odnowie naskórka -ścieńczenie warstwy rogowej, pogrubienie warstw żywych,
• stymulacji  syntezy kolagenu I i III,
• stymulacji syntezy glikozaminoglikanów,
• zmniejszeniu objętości tkanki elastotycznej,
• pobudzeniu angiogenezy,
• zahamowaniu aktywności pobudzonych melanocytów.
   

Hydroksykwasy (alfa- i beta-hydroksykwasy)

Efekty kosmetyczne działania hydroksykwasów to:

•  odświeżenie, rozjaśnienie  oraz poprawa kolorytu skóry,
•  poprawa nawilżenia i gładkości,
•  stymulacja syntezy elementów tkanki łącznej.

Fitoestrogeny- to grupa niesteroidowych związków pochodzenia roślinnego o budowie i funkcji podobnej do naturalnych estrogenów. Wpływ fito estrogenów na skórę:

• działają podobnie jak estrogeny,
• działają przeciwutleniająco,
• hamują aktywność elastazy odpowiedzialnej za rozpad włókien elastycznych,
•  działają przeciwzapalnie.

Enzymy naprawiające DNA – w kosmetologii znalazły zastosowanie enzymy naprawiające DNA  uszkodzone np. wskutek działania promieniowania ultrafioletowego. Enzymy te to zamknięte w liposomach, fotoliaza izolowana z glonu Acanystis nidulans  oraz endonukleaza izolowana z Micrococcus luteus. Badania dowiodły, że substancje te przyspieszają naprawę uszkodzeń w komórkach naskórka a ponadto hamują aktywność metaloproteinaz i mediatorów stanu zapalnego oraz redukują apoptozę.

Peptydy -  zbudowane z kilku (co najmniej z dwóch) reszt aminokwasowych. Peptydy do zastosowań w kosmetologii tworzone są w oparciu o sekwencje  cząsteczek występujących naturalnie w organizmie np. białek strukturalnych skóry, czynników wzrostu,receptorów, cząsteczek sygnałowych, cytokin.Peptydy możemy podzielić na:

• peptydy sygnałowe – stymulują syntezę składników matriks; kolagenu, elastyny, proteoglikanów, glikozaminoglikanów, fibronektyny
• peptydy hamujące aktywność enzymów np. metaloproteinaz, tyrozynazy
• peptydy hamujące neurotransmitery – np. acetylocholiny, noradrenaliny, katecholamin
• peptydy-nośniki – np. nośniki miedzi

Komórki macierzyste - substancje aktywne „oparte” na roślinnych komórkach macierzystych, które bogate są w substancje o charakterze odżywczym i regenerującym. Działają poprzez:

• stymulację żywotności komórek macierzystych skóry,
• stymulację regeneracji,
• ochronę przed UV, stymulację białek opiekuńczych (HSP).

Wybrane teorie starzenia się organizmu i wykorzystanie w kosmetologii

Mitochondrialna teoria starzenia – mitochondrialne DNA jest narażone na uszkodzenia przez wolne rodnikiz łańcucha oddechowego, a w mitochondriach nie ma sprawnych mechanizmów naprawczych dla DNA. Leży to u podłoża hipotezy tłumaczącej, że objawy starzenia się organizmu są wynikiem akumulacji mutacji somatycznychmitochondrialnego DNA i obniżania sprawności energetycznej komórek.

Mechanizm działania substancji aktywnych  wspomagających ochronę mitochondrium:

• stymulacja syntezy katalazy i SOD,
• stymulacja syntezy ATP,
• stymulacja aktywności oksydazy cytochromu C,
• ochrona mtDNA – zwiększenie syntezy akonitazy,
• aktywacja sirtuin.

Telomerowa teoria starzenia - organizm starzeje się, ponieważ starzeją się jego komórki osiągając limit swoich podziałów. Jedna z teorii tzw. telomerowa teoria starzenia mówi, że starzenie się komórek jest konsekwencją skracania się telomerów. 

Telomery  - z greckiego telos  „koniec" + meros „część” - to specyficzne czapeczki znajdujące się na końcach chromosomów, które chronią DNA przed uszkodzeniami. Wraz z każdym podziałem telomery ulegają skróceniu -  są więc swoistym zegarem molekularnym odmierzającym, ile razy komórka może się podzielić.

Mechanizm działania substancji aktywnych działających „ochronnie” na telomery:

• wpływ na ekspresję genu telomerazy,
• stabilizacja końcówek chromosomów,
• w konsekwencji wydłużenie czasu życia komórek skóry.

Inflammaging  - stanowi określenie teorii, według któreju podłoża starzenia się organizmu, w tym starzenia się skóry, leżą procesy zapalne ( z j. angielskiego inflammation –proces zapalny, aging-starzenie).

Mechanizm działania substancji aktywnych, typu anty-inflammaging:

• hamowanie aktywności enzymów cyklooksygenazy-2 i lipooksygenazy,
• hamowanie aktywności czynnika transkrypcyjnego NF-κB,
• w konsekwencji ochrona skóry przed chronicznym procesem zapalnym.

dr n. biol. Karolina Bazela

Centrum Naukowo-Badawcze Dr Irena Eris