Retinoidy są od dawna stosowane miejscowo, naprawczo po kąpielach słonecznych, przeciwtrądzikowo i przeciwzmarszczkowo, rozjaśniająco, regenerująco, odbudowująco. Jest to znana grupa składników kosmetycznych o bardzo dużym potencjale. Jest jednak dość problematyczna ze względu na wysoką niestabilność. Ponadto, z uwagi na dużą reaktywność, obecnych jest wiele składników, z którymi retinoidów nie powinno się łączyć.

Skuteczność działania retinoidów

Składnikiem, który działa wewnątrz skóry, jest kwas retinowy i to w niego przekształca się retinol, kiedy dotrze do miejsca docelowego działania. Kwas retinowy rozjaśnia ciemne plamy, skracając czas kontaktu między komórkami powierzchni skóry a komórkami tworzącymi pigment. Zmniejsza drobne zmarszczki, stymulując syntezę kolagenu i glikozaminoglikanów, może również hamować enzymy rozkładające kolagen, wreszcie – może wygładzać skórę poprzez modulację genów zaangażowanych w odnowę komórek naskórka. Retinol ma odpowiednią strukturę chemiczną, aby przeniknąć do skóry i dotrzeć tam, gdzie wykazuje swoje działanie. Zostało to potwierdzone na dwa sposoby – in vivo poprzez pomiar poziomu enzymu skóry indukowanego przez obecność kwasu retinowego (potwierdza to również metabolizm do wersji aktywnej) oraz in vitro poprzez pomiar metabolitów retinolu w biopsjach skóry i hodowlach komórkowych. Jednymi z najsilniej działających retinoidów są: tazaroten, tretinoina, adaptalen. Są to retinoidy dostępne wyłącznie na receptę. Czysty retinol jest standardowym składnikiem produktów leczniczych na bazie retinoidów. Chociaż powszechnie uważa się, że jest skuteczny, nie przeszedł procesu zatwierdzenia jako lek w taki sam sposób, jak tretinoina i tazaroten. Aby retinol działał, musi zostać przekształcony w skórze do postaci kwasu. Ten proces nie jest całkowicie wydajny, więc retinol jest mniej skuteczny niż kwas retinowy. Jest jednak również mniej drażniący. Retinal jest bezpieczniejszą i mniej podrażniającą formą witaminy A w porównaniu do retinolu. Idealnie sprawdzi się w przypadku każdego rodzaju skóry, w tym w przypadku cer suchych, naczyniowych i wrażliwych. Jest ogólnie dobrze tolerowany przez skórę i działa na zasadzie odnawiania komórek naskórka, łagodzi skutki fotostarzenia oraz ogranicza stres oksydacyjny.

Sposoby ustabilizowania retinolu

Patrząc na formułę kosmetyku i wchłanialność retinoidów, najwyższą penetrację zauważa się w przypadku formulacji zawierającej promotory przenikania oraz takie, które poprzez swoją strukturę łatwiej przenikają do skóry (np. nanoemulsje). Nanotechnologia jest jednym z najnowszych osiągnięć w dziedzinie technologii kosmetyków, która umożliwia zamknięcie składnika aktywnego w cząsteczce, która dociera w głębsze warstwy skóry, działa efektywniej, minimalizuje efekty uboczne zastosowanego składnika oraz umożliwia użycie większego stężenia. W dokładnie ten sam sposób działają cyklodekstryny – składniki, które we wnętrzu swojej struktury chemicznej zamykają cząsteczki retinolu, co pozwala na ustabilizowanie receptury, wzmocnienie działania oraz użycie wyższego stężenia, przy zminimalizowaniu działania drażniącego na skórę. Dzięki charakterystycznej budowie cząsteczki cyklodekstryny są zdolne do tworzenia kompleksów inkluzyjnych, zamykając w swoim pierścieniu substancje wrażliwe na działanie światła, wilgoci, tlenu itp. Zapewnia to ochronę m.in. przed procesem utleniania oraz degradacją. Połączenie cyklodekstryn z retinolem przed wprowadzeniem do formuły kosmetyku sprawia, iż tworzą się cykliczne cząsteczki niczym liposomy, w których wnętrzu znajdują się cząsteczki retinolu. Kompleks cyklodekstryn z retinolem dociera do głębszych warstw naskórka, tam retinol przekształca się w kwas retinowy i wykazuje pożądane działanie – stymuluje skórę do przebudowy, rozjaśnia przebarwienia, eliminuje skutki fotostarzenia, łagodzi stany zapalne związane z trądzikiem, działa seburegulująco, powoduje zahamowanie aktywności melanocytów i równomierne rozłożenie zgromadzonej w nich melaniny, co zapobiega pojawianiu się kolejnych przebarwień, stymuluje produkcję kolagenu i elastyny.

Z jakimi składnikami łączyć retinol, a z jakimi nie?

Retinolu nie wolno łączyć ze składnikami o działaniu peelingującym – zarówno ze ścierniwami, enzymami peelingującymi, jak i kwasami. Nie powinno też łączyć się go z niacynamidem oraz kwasem askorbinowym. Nie należy również stosować składników o bardzo silnym działaniu. Retinoidy warto natomiast połączyć w pielęgnacji ze składnikami o działaniu regenerującym, odbudowującym, łagodzącym, kojącym, nawilżającym. Są to składniki, takie jak: ceramidy, fosfolipidy, oleje, skwalan, kwas hialuronowy, składniki obecne w NMF skóry, peptydy, aloes, ektoina, alantoina, pantenol, probiotyki. Ostatnio mówi się także o tym, jak ogromne korzyści w kontekście działania anti-aging niesie połączenie retinolu i peptydów.