Jaka jest różnica między skórą wcześniaka a noworodka?

Aby zróżnicować skórę wcześniaka i noworodka, należy przyjrzeć się bliżej histogenezie oraz dojrzewaniu skóry w okresie płodowym. Według Światowej Organizacji Zdrowia wcześniaki to noworodki urodzone między 22. a 37. tygodniem od poczęcia. Istnieje również pojęcie „skrajnego wcześniactwa”, które oznacza dzieci narodzone przed 32. tygodniem. Proces dojrzewania skóry dzielimy na trzy okresy: embrionalny (0-60. doba), wczesnopłodowy (od 60. doby do 6. miesiąca ciąży) oraz późnopłodowy (5-9. miesiąc ciąży). W okresie późnopłodowym dochodzi do morfologicznego oraz czynnościowego dojrzewania skóry, które polegają na tworzeniu się warstwy wodoodpornej oraz termoregulacji. Wzrasta również odporność skóry na działanie czynników zewnętrznych. Funkcje ochronne skóry pełni wierzchnia warstwa – naskórek, który nadal, na etapie 24. tygodnia ciąży, jest niedorozwinięty. Dopiero po 34. tygodniu od poczęcia naskórek jest na tyle rozwinięty, aby pełnić funkcje ochronne. Natomiast budowa skóry jest podobna do stwierdzanej w późniejszym okresie życia, po 40. tygodniu. W praktyce oznacza to, że skóra wcześniaka jest dużo bardziej narażona na działanie czynników środowiska zewnętrznego, uszkodzenia mechaniczne oraz nasilenie przeznaskórkowej utraty wody (TEWL). Bariera naskórkowa noworodków przedwcześnie urodzonych jest o wiele bardziej przepuszczalna, co oznacza wzmożoną absorpcję substancji nakładanych miejscowo. Przyczynia się to również do zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej, a także do przyspieszonej utraty ciepła.

Jak należy pielęgnować skórę wcześniaka?

Ze względu na niedojrzałość układów oraz narządów dzieci urodzone przedwcześnie potrzebują opieki profesjonalnej. Przyspieszona utrata ciepła powoduje, że wcześniaki umieszczane są w inkubatorach z odpowiednią temperaturą i wilgotnością powietrza. Pierwsza kąpiel wcześniaków poniżej 28. tygodnia życia płodowego powinna odbywać się w inkubatorze, a do mycia powinna być zastosowana jedynie ogrzana, jałowa woda. Dopiero po upływie ok. dwóch tygodni można zacząć stosować dodatkowe środki, jednak kąpiele wciąż powinny być ograniczone do niezbędnego minimum. Do mycia mogą być stosowane kosmetyki rekomendowane dla skóry wcześniaków o naturalnym pH z dodatkiem emolientów. Ze względu na większą przepuszczalność bariery naskórkowej należy ograniczyć środki o działaniu odkażającym, zawierające alkohol. Ważne jest również częste zmienianie pieluszek, co zapobiegnie pojawianiu się podrażnień na skórze. Ostrożność należy zachować także podczas mocowania różnych urządzeń za pomocą plastrów. Skóra wcześniaków jest dużo bardziej narażona na urazy mechaniczne. Plastry powinny być stosowane jedynie, gdy jest taka konieczność oraz na jak najmniejszej powierzchni ciała. Ważne, aby delikatnie je usuwać. Pielęgnacja skóry wcześniaków powinna być ograniczona do minimum. Ogromnie ważne jest także dbanie o kikut pępowinowy. Do czasu zagojenia miejsce to może przyczynić się do wystąpienia zakażenia. Nie wolno go niczym zakrywać (ani ubrankami, ani pieluszką). Ważny jest ciągły dostęp powietrza.

Jakie składniki powinny zawierać preparaty kosmetyczne przeznaczone do pielęgnacji wcześniaka oraz noworodka?

Pielęgnacja zarówno noworodków, jak i wcześniaków powinna bazować na wzmocnieniu bariery naskórkowej. Podobnie, jak u wcześniaków, do kąpieli można stosować delikatne produkty z dodatkiem emolientów niefizjologicznych (pochodne oleju ziemnego) oraz fizjologicznych (zawierające ceramidy, kwasy tłuszczowe, cholesterol). Ich niewielka ilość powinna być dodana do wanienki, nie bezpośrednio na skórę maluszka. Ważne, żeby kosmetyki posiadły prosty skład. Najczęściej występują w nich łagodne substancje myjące, np. Sodium Myreth Sulfate, Cocamidopropyl Beatine. W przypadku potrzeby zastosowania środków o działaniu odkażającym można użyć roztworów z jodem. Nie zaleca się preparatów zawierających alkohol. Podczas zmieniania pieluszki skórę należy przemywać wodą, a następnie dokładnie osuszać. Lepiej zrezygnować z zapachowych chusteczek, które mogą podrażniać. W przypadku wystąpienia podrażnień można zastosować maść ochronną, zawierającą tlenek cynku.

Jakich składników należy bezwzględnie unikać w pielęgnacji skóry maluszków?

Powtórzę się, ale pielęgnacja skóry maluszków powinna być ograniczona do niezbędnego minimum. Zwłaszcza w przypadku wcześniaków należy unikać środków, które, ulegając absorpcji przez skórę, mogą wywołać toksyczne działanie. Do tych składników należą m.in.: alkohol, kamfora, gliceryna, kwas borny, kortikosterydy, heksachlorofen, jodopowidon, nystatyna i alkohol izopropylowy. Najlepiej, aby produkt był pozbawiony substancji zapachowych, o naturalnym kolorze, czyli bez zawartości barwników.

Jakie są według Pani najczęstsze błędy w pielęgnowaniu skóry wcześniaka oraz noworodka?

Najczęściej można zauważyć zbyt dużą ilość kosmetyków stosowanych w pielęgnacji. Rodzice, kuszeni reklamami, zaopatrują się w kolorowe, pachnące produkty, które mogą podrażniać skórę maluszków, spotęgować występowanie reakcji alergicznych (również w przyszłości) oraz suchości. Częstym błędem są też zbyt częste i długie kąpiele. Maluszki powinny być myte nie częściej niż 2-3 razy w tygodniu. Kąpiel nie powinna trwać także zbyt długo, najlepiej ok. 5 minut. Nie należy również pocierać skóry zbyt intensywnie, najlepiej delikatnie ją obmywać. Odpowiednie dbanie o skórę obejmuje ponadto właściwy ubiór. Należy zrezygnować ze sztucznych materiałów, najlepiej, by ubranka były wykonane z naturalnych, przewiewnych tkanin. Pielęgnacja skóry wcześniaków, zwłaszcza w ich początkowym etapie życia, najczęściej wykonywana jest przez pielęgniarki. Wykwalifikowany personel posiada wiedzę oraz umiejętności niezbędne do tego, aby nie popełniać błędów.

Na jakie czynniki jest narażona skóra noworodka i wcześniaka?

Skóra wcześniaków narażona jest na wiele czynników: uszkodzenia mechaniczne (pocieranie, ucisk), szybsze uleganie otarciom i mikrouszkodzeniom. Dla dzieci przedwcześnie urodzonych ważna jest również odpowiednia wilgotność powietrza, aby nie dochodziło do maceracji skóry oraz jej przesuszenia i nadmiernej utraty wody. Mimo iż skóra noworodków jest o wiele bardziej dojrzała, także wymaga specjalnej opieki. W obu przypadkach należy zwrócić uwagę chociażby na kontakt skóry z moczem i kałem. Pieluszki należy zmieniać tak często, jak jest potrzeba. Każdorazowo należy kontrolować stan skóry w tej okolicy, dokładnie czyścić, a następnie osuszać okolice pośladków. W razie potrzeby, tzn. wystąpienia podrażnienia, zaczerwienienia lub odparzenia, należy zastosować specjalne kremy i maści oraz częściej zmieniać pieluszki.

--

Martyna Radziejewska – absolwentka Wyższej Szkoły Zdrowia, Urody i Edukacji w Poznaniu. Obecnie pracuje jako kosmetolog w jednym z poznańskich gabinetów. W swojej pracy skupia się na indywidualnym podejściu do drugiego człowieka, a swój zawód traktuje w sposób holistyczny. Wiedzę i doświadczenie zdobywa podczas kursów oraz szkoleń. W wolnym czasie prowadzi konto na Instagramie, gdzie dzieli się poradami z zakresu pielęgnacji skóry.