Warstwa rogowa skóra ma charakter lipofilowy, co sprzyja przenikaniu substancji lipofilowych, niepolarnych, niezjonizowanych o niskiej masie cząsteczkowej, takich jak terpeny. Właściwości promotorów sorpcji posiadają niektóre składniki olejków, np. mentol, limonen czy terpineol [2]. Związki te należą do licznej grupy monoterpenów, czyli związków o charakterze lipofilnym. Terpeny zmieniając strukturę warstwy rogowej, zwiększają przepuszczalność skóry dla ich samych oraz innych substancji, które mogą być obecne w produkcie kosmetycznym. W przypadku promotorów liofilowych mechanizm ich działania polega na zaburzeniu uporządkowanego układu lipidów w przestrzeniach międzykomórkowych, poprzez wbudowanie się pomiędzy ich łańcuchy [3,4]. W przypadku braku terpenów lipidy są związane razem w warstwach przez boczne i poprzeczne wiązania wodorowe. Terpeny przerywają poprzeczne wiązania wodorowe, poszerzając przestrzeń hydrofilową (woda) blisko grup polarnych cząsteczek [5].

Badania składników olejków jako promotorów wchłaniania mają coraz więcej zwolenników ze względu na ich niewielką toksyczność oraz trendy rynkowe promujące substancje pochodzenia naturalnego. Jako promotory przejścia dla 5-fluorouracylu badano następujące olejki: eukaliptusowy (Eukalyptus), olejek z komosy piżmowej (Chenopodium ambrosioides) oraz olejek z jagodlina wonnego (Cananga odorata) [6–8].  W ostatnich latach prowadzone są eksperymenty dotyczące przezskórnego podawania leków z zastosowaniem terpenów pełniących rolę promotorów sorpcji (wchłaniania). Użycie terpenów jako substancji pomocniczych zmieniających strukturę warstwy rogowej naskórka prowadzi do zwiększenia przepuszczalności skóry dla samych terpenów oraz substancji obecnych w danym preparacie [3,9,10]  Jako promotory przejścia badano następujące terpeny (rys.): nerolidol (1), 1,8-cyneol (2), d-limonen (3) [1]. W innej pracy Krishnaiaha i współpracownicy badali takie terpeny jak:  nerolidol (1),  limonen (3) oraz karwon (4) w połączeniu z hydroksypropylocelulozą (HPC) w formie żelu z chlorowodorkiem ondansetronu (lek przeciwwymiotny). Badania wykazały zwiększenie przepuszczalności skóry dla leku zawierającego terpeny [11]. Kolejnym przykładem jest l-mentol (5), który został użyty jako promotor wchłaniania chlorowodorku morfiny przez skórę szczura z dobrym wynikiem w badaniach in vivo [12]. Jako promotory przejścia transepidermalnego terpeny są aktywne w szczególności dla niesteroidowych leków przeciwzapalnych [10,13].

Rys 1.  Terpeny o właściwościach transepidermalnych

Niestety dane na temat penetracji terpenów oraz promowania przez nie transportu substancji aktywnych w kosmetyce (w przeciwieństwie do zastosowań medycznych) nie są kompletne [14–15]. Dostępne dane dotyczą także preparatów, w których terpeny nie były jedynymi substancjami penetrującymi do skóry lub wpływającymi na proces przejścia transepidermalnego [10,16]. Z tego powodu konieczne są ich szerokie badania w tym zakresie. Efekt działania terpenów w rozmieszczeniu warstwy  lipidów  przedstawiono w pracy Smitha i Maibacha  w 2006 [5].

Literatura:

[1] A.C. Williams, B.W. Barry.  Adv. Drug Deliv. Rev., 2004, 56, 603.

[2] S.T. Narishetty, R. Panchagnula, J. Control. Release, 2005, 202, 59.

[3] A.C. Williams, Transdermal and topical drug delivery. Pharmaceutical Press, London,          Chicago, 2003

[4] V. Sfara. J. Medical Entomology, 2009, 46, 511.

[5] E.W. Smith, E.I. Maibach. Percutaneous Penetration Enhancers. CRC Press, 2006.

[6] A.C. Williams, B.W. Barry, Int. J. Pharm., 1989, 57, 7.

[7] A.C. WilliamS, B.W. Barry, Pharm. Res., 1991, 8,  17.

[8] A.C. Williams, B.W. Barry, Int. J. Pharm.,1991, 74, 157.

[9] I.B. Pathan, C.M. Setty, Trop. J. Pharm. Res., 2009,  8, 173.

[10] M. Rizwan, M. Aqil, S. Talegaonkar, A. Azeem, Y. Sultana, A. Ali, Recent Patents on Drug Delivery and Formulation 2009,3, 105.

[11]  Y.S.R. Krishnaiah, V.B. Raju, Rama B., V. Raghumurthy,  K.V. Ramana K.V., Pharm. Develop. Technol., 2008, 13, 77.

[12] H. Morimoto, Y. Wada, T. Seki, K. Sugibayashi, Biol. Pharm. Bull., 2002,25, 134.

[13] A. Nokhodchi, K. Sharbiani, M.R. Rashidi, Int. J. Pharm., 2007, 20, 97.      

[14] P. Karande, S. Mitragotri, Biochimica et Biophysica Acta - Biomembranes,2009, 1788,  2362.

[15] M. Saeedi, K. Morteza-Semnani, J. Essential Oil-Bearing Plants, 2009, 12, 728.

[16] I. Sing, P. Sri,  Asian J. Pharm., 2010, 2, 92.

Opracowała: mgr inż. Michalina Adaszyńska