Olejek z drzewa herbacianego (tea tree oil) otrzymywany jest z rośliny Melaleuca alternifolia, krzewu należącego do rodziny Myrtaceae (Mirtowate). W warunkach naturalnych rośnie na bagnistych terenach Australii i Nowej Zelandii, gdzie ze względów komercyjnych jest również uprawiany na plantacjach. Najważniejsze w pozyskiwaniu olejku są naprzeciwlegle ułożone liście, kształtu lancetowatego, bogato wyposażone w gruczoły olejkowe. Olejek pozyskiwany jest metodą destylacji z parą wodną z liści zebranych w okresie od listopada do maja. Sama nazwa rośliny ma niewiele wspólnego z herbatą. Została nadana przez kapitana Jamesa Cooka, który na wzór australijskich Aborygenów z liści tego krzewu parzył napar podobny do herbaty.

Skład olejku z drzewa herbacianego jest niezwykle bogaty, znajduje się tam około 100 aktywnych biologicznie komponentów. Głównymi z nich są: γ-terpinen, α-terpinen, α-terpineol, 1,8-cyneol, p-cymen, α-pinen i limonen. Na podstawie doniesień naukowych, bez wątpienia można stwierdzić, że najważniejszym składnikiem mieszaniny z drzewa herbacianego jest terpien-4-ol, warunkujący silne działanie przeciwbakteryjne olejku.

Właściwości terapeutyczne olejku z drzewa herbacianego są znane i wykorzystywane od wieków głównie w leczeniu chorób skóry, m.in. trądziku pospolitego, łupieżu, łuszczycy, łojotokowego zapalenia skóry, odcisków, grzybicy stóp i skóry głowy, w terapii owrzodzeń cukrzycowych i żylakowych, czyraków, zanokcicy, wspomaga gojenie zakażonych ran i oparzeń. Działa również skutecznie w leczeniu opryszczki (stąd jego dodatek do pomadek ochronnych na usta) i łagodzi objawy po ukąszeniach owadów (wykazuje działanie miejscowo znieczulające). Badania naukowe udowodniły przeciwbakteryjne (Staphylococcus epidermidis, Propionibacterium acnes), przeciwgrzybicze (Candida albicans, Trichophyton mentagrophytes, Microsporum canis, Microsporum gypseum) i przeciwzapalne działanie olejku z drzewa herbacianego. Lecznicze właściwości olejku wzmacnia jego lipofilowy charakter, dzięki czemu bez problemu penetruje on w głąb skóry. Należy pamiętać, że olejek z drzewa herbacianego nie powinien być stosowany na skórę w postaci nierozcieńczonej. Najlepiej tolerowane przez organizm są stężenia 1-10%, które można stosować nawet przez pół roku. Olejek z drzewa herbacianego nie powinien być wykorzystywany w terapii u dzieci poniżej 6 roku życia.

Chociaż olejek wykazuje szereg aktywności biologicznych to jako substancję aktywną znajdziemy go głównie w preparatach przeciwtrądzikowych (ze względu na silną aktywność przeciwbakteryjną warunkowaną przez terpinen-4-ol). Ogromną zaletą stosowania olejków eterycznych w terapii chorób skóry jest działanie na bakterie oporne na antybiotyki oraz zapobieganie powstawania antybiotykooporności. Wyniki badań naukowych dowiodły, że olejek z drzewa herbacianego wykazuje bakteriobójcze działanie w stosunku do 32 szczepów bakterii Propionibacterium acnes, wyizolowanych ze zmian trądzikowych. Bakterie te nazywane są ,,trądzikotwórczymi”, stwierdza się ich dużo większe ilości u osób z trądzikiem pospolitym niż u osób zdrowych. Co więcej, bakterie Propionibacterium acnes odgrywają ogromną rolę w powstawaniu procesu zapalnego w przebiegu choroby trądzikowej. Bardzo często na zmiany trądzikowe skarżą się kobiety ciężarne, u których liczba możliwych do zastosowania leków jest ograniczona. Brak doniesień na temat działania teratogennego, czyli toksycznego na zarodek lub płód, poszerza pole aktywności olejku z drzewa herbacianego.

Istnieje wiele doniesień naukowych na temat aktywności przeciwgrzybiczej olejku z drzewa herbacianego. Przeprowadzono szereg badań in vitro wobec szczepów Candida albicans oraz grzybów z rodzaju Trichophyton, Epidermophyton, Microsporum (dermatofitom wywołującym grzybice skóry, włosów i paznokci). Wyniki badań wykazały, że substancjami aktywnymi o najsilniejszym działaniu przeciwgrzybiczym są linalol, terpinen-4-ol i α-terpineol. Aktywność przeciwgrzybicza składników olejku z drzewa herbacianego jest związana z niszczeniem funkcji błon biologicznych komórek grzybów poddanych działaniu tych substancji.

Przemysł kosmetyczny docenia olejek z drzewa herbacianego nie tylko ze względu na jego aktywność leczniczą. Może być on wykorzystywany jako substancja o wielokierunkowym działaniu. Poza oczywistymi właściwościami pielęgnacyjnymi, może być stosowany jako substancja konserwująca preparaty kosmetyczne. Okazuje się, że dodawany do kosmetyków w stężeniach terapeutycznych chroni preparaty przed rozwojem drobnoustrojów: Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Candida albicans, Aspergillus niger. Wraz ze wzrostem stężenia olejku rośnie jego aktywność przeciwdrobnoustrojowa (działanie dawkozależne). Poszukiwanie i wykorzystywanie takich substancji jest niezwykle ważne, ze względu na lęk konsumentów przed powszechnie używanymi konserwantami.

Funkcja konserwująca, nie jest jedyną interesującą dla przemysłu. Olejki eteryczne są wykorzystywane jako promotory wchłaniania, ponieważ zwiększają dyfuzję substancji aktywnych przez skórę, poprzez wpływ na białka wewnątrzkomórkowe czy lipidy warstwy rogowej naskórka. Aplikowane na skórę olejki wchłaniają się doskonale, penetrują w głąb dalej umiejscowionych tkanek i narządów, jeżeli ich stężenie w preparacie wynosi jedynie 2,5-3%. Należy więc zwracać uwagę na wszelkie uszkodzenia skóry, ponieważ kiedy warstwa rogowa jest naruszona np. przez oparzenie lub zranienie, obserwuje się nawet 100%-owe wchłonięcie olejku do organizmu.

Należy pamiętać, że olejek z drzewa herbacianego zawiera w swoim składzie również składniki alergizujące, takie jak terpinen i limonen, jednak reakcje alergiczne po zastosowaniu olejku są niezwykle rzadkie i najczęściej dotyczą osób ze skórą nadwrażliwą.

Magdalena Wyszkowska-Kolatko