Manuka jest krzewem należącym do rodziny mirtowatych (Mytraceae). Łacińska nazwa tej rośliny to Leptospermum scoparium (J.R. et G. Forst.). W stanie naturalnym możemy ją spotkać w Nowej Zelandii  szczególnie w północnej części Wyspy Północnej, Australii głównie w Tasmanii, ale także w Nowej Gwinei oraz południowej części Azji. Manuka należy do rodzaju Leptospermum, który obejmuje 85 różnych gatunków. Wiele z nich rośnie w Nowej Zelandii, na całym jej obszarze, a rośliną dominującą we florze tego kraju jest właśnie manuka. Krzew ten można spotkać na różnych terenach, zarówno na wybrzeżu, jak i w górach, w zacienionych lasach czy otwartych przestrzeniach. Roślina ta nie jest wymagająca, rośnie nawet na ubogich i kwaśnych glebach.

Manuka jest wielołodygowym, krzaczastym krzewem, który osiąga wysokość 24 metrów. Kora pokrywająca pień i gałęzie ma rdzawobrązową barwę. Liście rośliny są drobne, posiadają charakterystyczny aromat. W okresie od listopada do stycznia na gałęziach manuki pojawiają się pojedyncze kwiaty. Ich barwa jest różna – od bladoróżowej do czerwonej. Od koloru kwiatów wzięła się potoczna nazwa rośliny – czerwone drzewo herbaciane. Ludność Nowej Zelandii określa ją również mianem kahikatoa.

Od stuleci krzew manuka jest wykorzystywany w medycynie ludowej. Maorysi  grupa etniczna Nowej Zelandii z liści i kory otrzymywali wywar, który wykorzystywano w leczeniu różnorodnych schorzeń wewnętrznych. W celach terapeutycznych stosowano również zmiażdżone liście i nasiona, te w formie kompresów przykładano na uszkodzoną, zranioną skórę. Liście manuki służyły także do sporządzania napoju podobnego do herbaty. Do parzenia tego naparu roślinę tę rzekomo wykorzystywał kapitan Cook. Liście manuki miały również wiele innych zastosowań. Wykorzystywano je m.in. do kąpieli parowych podczas leczenia przeziębienia, napary miały działanie ściągające, stosowano je także w dolegliwościach moczowych oraz jako środek przeciwgorączkowy.

Ze świeżych lub lekko wysuszonych liści i gałązek manuki otrzymuje się olejek eteryczny. Krzewy do jego produkcji nie są uprawiane na plantacjach, wykorzystuje się tylko dziko rosnące, które co kilka lat są przycinane. Rozdrobniony surowiec poddaje się trwającej 36 godzin destylacji z parą wodną. Ze 100 g surowca uzyskuje się 17 g olejku manuka. Jest on cieczą o delikatnym, ziołowym zapachu i jasnożółtej barwie.

Najlepszej jakości olejek manuka otrzymuje się z krzewów, które rosną na Przylądku Wschodnim w Nowej Zelandii. Można go znaleźć pod handlową nazwą Manex. Jego cechą charakterystyczną jest wysoka zawartość triketonów (20-30%). Są to najcenniejsze składniki olejku, które wyróżniają go wśród innych olejków eterycznych. Bardzo ważnym triketonem jest leptospermon. Stanowi on około 15% wszystkich składników olejku manuka. Posiada właściwości przeciwrobacze i owadobójcze. Około 60% składu olejku stanowią seskwiterpenowe węglowodory, wśród których najważniejsze to: trans-kalamen (15%), α-kopaen (5%), δ-kadinen (6%), kadina-1,4-dien (5%) oraz kadina-3,5-dien (5%). W niewielkiej ilości (2-4%) występują monoterpenowe węglowodory oraz ich tlenowe pochodne, np.: α-pinen, 1,8-cyneol, linalol, wirdiflorol czy spatulenol.

Tym co wyróżnia olejek manuka jest aktywność przeciwdrobnoustrojowa i to głównie tę właściwość wykorzystuje się w aromaterapii. W celach leczniczych sporządza się kompresy lub kąpiele z jego dodatkiem. Olejek jest skuteczny w chorobach, infekcjach  i podrażnieniach skórnych. Stosuje się go także w formie inhalacji, które zaleca się podczas leczenia infekcji górnych dróg oddechowych, m.in. zapalenia krtani, gardła czy oskrzeli. W aromaterapii wykorzystuje się go także do masażu, gdyż działa kojąco na ból i stany zapalne, szczególnie w chorobie reumatycznej oraz artretyzmie. Może być on stosowany przez osoby o wrażliwej, skłonnej do alergii skórze, ponieważ działa łagodnie. W inhalacjach najlepiej działa mieszanina olejków, które wykazują działanie antyseptyczne. Przykładowo można połączyć olejek manuka z eukaliptusowym.

Olejek manuka wykorzystywany jest także ze względu na właściwości uspokajające i przeciwdepresyjne. Kąpiel z jego użyciem lub inhalacje działają odprężająco, szczególnie gdy połączy się go z innymi uspokajającymi olejkami, np. lawendowym. Ma korzystny wpływ na nastrój człowieka. Powinien być stosowany przez osoby nieodporne psychiczne oraz o zmiennych nastrojach, jak np. kobiety w menopauzie.

Do kosmetyków oraz preparatów farmaceutycznych jest dodawany jako składnik czynny biologicznie. Wykorzystywane jest jego działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe oraz przeciwdrobnoustrojowe. Olejek manuka posiada również działanie antyoksydacyjne. Przykładami preparatów z jego zastosowaniem są kremy odmładzająco-regenerujące, kapsułki używane podczas leczenia biegunki oraz stanów grzybiczych przewodu pokarmowego.   

Sylwia Pabiś