Kanuka jest drzewem rosnącym w Nowej Zelandii  – Wyspa Północna oraz Południowa, a także w Australii. Łacińska nazwa tej rośliny to Kunzea ericoides (A. Rich). Przez ludność Nowej Zelandii drzewo to od lat nazywane jest kanuką, co zostało przyjęte na całym świecie. Jednakże w niektórych krajach roślinę określa się mianem białego lub nowozelandzkiego drzewa herbacianego. Nazwa ta związana jest z kapitanem Cookiem, który liście kanuki wykorzystywał do parzenia napoju podobnego do herbaty. 

Kanuka nie jest wymagającą rośliną, toleruje upały, mrozy, a nawet suszę. Najlepiej rozwija się w klimacie umiarkowanym, na glebach suchych, średnio urodzajnych. Jest to wiecznie zielone drzewo, które osiąga wysokość 20 metrów. Pokrywa je jasnobrązowa, cienka kora. Drewno jest białe i twarde, stanowi podstawowy materiał opałowy w Nowej Zelandii. Gałązki pokrywają drobne, zielone liście o gładkiej powierzchni, które po roztarciu wydzielają charakterystyczny zapach. Okres kwitnienia obejmuje miesiące od września do lutego. Niewielkie, biało-kremowe kwiaty zebrane są w pąki i co bardzo ważne są miododajne. Przez około miesiąc na drzewie można zauważyć twarde, małe nasiona.

Z liści i drobnych gałązek kanuki otrzymuje się olejek eteryczny. Surowiec jest pozyskiwany wyłącznie ze stanu naturalnego. Destylacja z parą wodną trwa krótko, bo od 20 do 40 minut. Średnio ze 100 g surowa otrzymuje się 0,9 g olejku. Jest on cieczą o słodkim, ziołowym, lekko ziemistym, jednakże niezbyt atrakcyjnym zapachu oraz jasnożółtej barwie.

W olejku manuka zidentyfikowano około 40 składników. Najważniejszą grupę związków stanowią monoterpenowe węglowodory, których zawartość waha się od 65 do 85%. Główny składnikiem olejku jest  α-pinen,  a w mniejszych ilościach występują także: p-cymen (3-15%), limonen (1-4%), γ-terpinen (1-5%). Zawartość dominującego składnika wynosi  55-75%. Należy dodać, że ze względu na skład otrzymywanego olejku, a dokładnie ilość p-cymenu, wyróżnia się dwa chemotypy kanuki: o zawartości tego związku poniżej oraz powyżej 5%. Ważną grupę składników stanowią seskwiterpenowe węglowodory. W olejku kanuka zidentyfikowano ich około 20, łącznie stanowią 5-15%. Są to, np.: trans-kalamenen, δ-kadinen czy α-kopaen. Nieco mniej, bo 5-10% składników olejku stanowią tlenowe pochodne monoterpenów, wśród których można wyróżnić 1,8-cyneol, linalol oraz α-terpineol. W znacznych ilościach występują również seskwiterpenowe alkohole, m.in. wirdiflorol (1-7%), ledol, nerolidol, spatulenol.

W Nowej Zelandii drzewo kanuka jest znane i wykorzystywane od stuleci. Dawnej z liści rośliny parzono aromatyczne napoje, dodawano je także do kąpieli. Kanuka miała duże zastosowanie w medycynie ludowej. W tym celu wykorzystywano zarówno liście, nasiona, jak i korę. Przede wszystkim sporządzano z nich napary.  Kanuka była używana w leczeniu poparzeń termicznych i słonecznych, także jako środek przeciwkaszlowy i uspokajający. Wywar z liści działał przede wszystkim moczopędnie. Stosowano go również, aby zmniejszyć gorączkę, podobnie jak napar z kory. Otrzymywany z kory wywar służył do leczenia chorób górnych dróg oddechowych, problemów jelitowych, stosowano go także w stanach zapalnych do przemywania oczu, jamy ustnej i gardła. W różnych poparzeniach skóry wykorzystywano go formie kompresów. Napar z nasion wykazywał działanie przeciwzapalne oraz przeciwbiegunkowe. Żucie liści lub nasion pomagało w leczeniu czerwonki.

Działanie przeciwdrobnoustrojowe olejku kanuka jest słabsze w porównaniu z innymi, wykazującymi taką aktywność olejkami, np.:  drzewa herbacianego, eukaliptusowym, manuka. Zastosowany w ilości 0,2-0,3% hamuje wzrost bakterii Gram-dodatnich. Jednakże w stosunku do bakterii Gram-ujemnych, drożdży, grzybów nie jest skuteczny, nawet w większych stężeniach. Powodem mniejszej aktywności przeciwdrobnoustrojowej olejku manuka jest jego skład. Charakteryzuje do przede wszystkim duża zawartość monoterpenowych węglowodorów, znacznie mniej jest natomiast tlenowych terpenów, które determinują te właściwości. Pewną aktywność przeciwdrobnoustrojową wykazuje również miód otrzymywany z kwiatów kanuki. Okazał się on skuteczny w stosunku do bakterii Staphyloccocus aureus. Miód ten ma intensywny smak i wykazuje działanie lecznicze.

Olejek kanuka jest stosowany w kosmetykach do pielęgnacji skóry, szczególnie trądzikowej, również w preparatach do włosów, jamy ustnej oraz stóp. W chemii gospodarczej wykorzystuje się go m.in. w środkach dezodorujących i dezynfekujących. Olejek kanuka jest powszechnie stosowany w aromaterapii. Masaż z jego użyciem przynosi ulgę w schorzeniach reumatycznych, artretycznych, różnego rodzaju bólach mięśni oraz urazach m.in. sportowych. W postaci kompresów jest wykorzystywany w przypadku stanów zapalnych skóry, żył oraz powodowanego żylakami bólu nóg. Można dodawać go również do kąpieli. Inhalacje z użyciem olejku kanuka są polecane w grypie, kaszlu oraz infekcjach górnych dróg oddechowych. Kobiety w okresie menopauzy mogą korzystać z zabiegów z wykorzystaniem olejku, ponieważ łagodzi on negatywne skutki związane ze zmianami nastroju. Wykazuje działanie przeciwdepresyjne.

Olejek kanuka jest powszechnie dostępny na rynku. Czasem można go spotkać pod handlową nazwą Kanex. Olejek ten jest otrzymywany z surowca, który pochodzi z Przylądka Wschodniego Wyspy Północnej.

Sylwia Pabiś