Włos, obok gruczołów łojowych, potowych i paznokci, należy do tzw. przydatków skóry (tworów dodatkowych). Jest zrogowaciałym wytworem naskórka, zbudowanym głównie z twardego, spoistego białka fibrylarnego – keratyny, wytwarzanego przez keratynocyty.

Uważa się, że żaden inny twór dodatkowy nie jest tak wrażliwym wskaźnikiem ogólnego stanu zdrowia. Mowa tutaj nie tylko o wyglądzie włosa ale także o jego składzie pierwiastkowym. Pierwiastki we włosach są bardziej stężone niż w surowicy krwi (średnio 50 razy). Udowodniono, że zachodzi bliska zależność między ilością pierwiastków we włosach i narządach wewnętrznych. Włosy są "dokumentacją" stanu wewnętrznego organizmu - biopierwiastki są wbudowywane w strukturę włosa w trakcie jego wzrostu, a ich stężenie dostarcza informacji o ich zawartości w organizmie w okresie ok. 2-3 miesięcy. Niezwykle istotne jest to, że analiza pierwiastkowa włosa pozwala na monitorowanie obecności w organizmie metali toksycznych takich jak ołów, kadm, rtęć, arsen.

Włos składa się z części zewnętrznej zwanej łodygą włosa i części ukrytej w skórze – korzenia włosa. Korzeń włosa rozszerza się na końcu dolnym w opuszkę włosa zwaną cebulką włosa, w której wydrążeniu znajduje się brodawka włosa, doprowadzająca do włosa naczynia krwionośne i nerwy. Górna część korzenia włosa, ponad gruczołem łojowym, składa się z mieszka włosa, który stanowi wypuklenie naskórka i ze znajdującego się w nim włosa właściwego. Środkowa i dolna część korzenia włosa składa się z włosa właściwego otoczonego wewnętrzną i zewnętrzną pochewką oraz z łącznotkankowej torebki włosa. Pochewka zewnętrzna włosa jest przedłużeniem naskórka. Do torebki włosa jest przytwierdzony mięsień przywłosowy, który kurcząc się powoduje tzw. stawanie włosa co potocznie określa się jako „jeżenie się” włosów pod wpływem strachu czy zimna. Włos właściwy składa się z części rdzennej włosa, części korowej włosa i powłoczki włosa, przy czym część rdzenna włosa występuje wyłącznie w części przypodstawnej włosów cienkich i krótkich.

Cykl życia każdego włosa, tzw. cykl włosowy u człowieka charakteryzuje się brakiem synchronizacji, co oznacza, że sąsiadujące ze sobą mieszki włosowe są w różnym okresie cyklu. Podzielony jest on na trzy fazy. Zdrowa skóra głowy zawiera około 80 % mieszków włosowych w fazie wzrostu (anagen). To najdłuższa z faz, trwa od 2 do 6 lat. Drugą fazą jest faza przejściowa, inwolucyjna, zanikowa (katagen), która trwa od jednego do dwóch tygodni – 1% włosów, po niej zaś następuje faza trzecia, trwająca od 5 do 6 tygodni tj. faza spoczynku (telogen) – 19% włosów.

O zwiększonym wypadaniu włosów mówimy, gdy liczba włosów w fazie wzrostu jest zmniejszona, a liczba włosów w fazie spoczynku – zwiększona. Jeśli w fazie wzrostu włosy są słabsze i cieńsze niż normalnie, jest bardziej prawdopodobne, że wypadną szybciej.

Na długość poszczególnych faz cyklu włosowego znaczący wpływ mają hormony. Estrogeny zmniejszają czynności gruczołów łojowych i działają stymulująco na wzrost włosów u człowieka, przedłużając okres wzrostu włosa. Z kolei zmniejszona utrata włosów podczas ciąży, jak i zwiększenie wypadania w okresie przekwitania wskazują na udział hormonu pęcherzykowego w zachowaniu prawidłowego owłosienia głowy. Androgeny hamują wzrost włosów na głowie, natomiast pobudzają go poza skórą głowy zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. 

Ryc. 2. Przebieg cyklu włosowego [3]

Problem nadmiernego wypadania włosów może być związany z niekorzystnym działaniem czynników fizycznych i chemicznych. Rozumiemy przez to intensywny wpływ promieniowania UV oraz wody (chlorowanej, bądź morskiej) oraz niewłaściwą pielęgnację – uszkadzanie mechaniczne (stylizacja włosów) i chemiczne (farbowanie, trwała ondulacja, prostowanie). Wskutek tych działań we włosach powstają wady strukturalne, powodujące, że włos staje się cienki, matowy, suchy, łamliwy i podatny na wypadanie.

Nadmierne wypadanie włosów często jest efektem przebytej choroby, stresów, nerwic, palenia papierosów, nieodpowiedniej diety (niedobór białka i deficyt kaloryczny mogą być przyczyną zwolnionego wzrostu włosów, zmniejszenia grubości łodygi i zwiększonego wypadania), anemii, przyjmowania niektórych leków.

Do chorób ogólnoustrojowych, które mogą powodować zwiększenie wypadania włosów, a w następstwie łysienie, zaliczamy zaburzenia hormonalne (np. nad- i niedoczynność tarczycy), choroby zakaźne, cukrzycę, niektóre choroby tkanki łącznej, nowotwory narządów wewnętrznych oraz choroby owłosionej skóry głowy (jak np. łuszczyca, grzybica, łojotokowe zapalenie skóry głowy). U kobiet zwiększenie wypadania włosów może występować po porodzie, po odstawieniu środków antykoncepcyjnych oraz w okresie menopauzy.

Leki wywołujące nadmierne wypadanie włosów to przede wszystkim cytostatyki i leki o działaniu immunosupresyjnym, a także: witamina A i aromatyczne retinoidy, beta-blokery oraz środki przeciwzakrzepowe i obniżające poziom lipidów.

Spośród witamin, witamina A niewątpliwie spełnia ważną rolę w prawidłowym owłosieniu głowy. Udowodniono, że przedawkowanie witaminy A lub dieta bardzo bogata w beta-karoten, mogą być przyczyną łysienia. To samo dotyczy przypadków leczonych retinoidami.

Dalszymi przyczynami przejściowego łysienia mogą być niektóre metale ciężkie, jak ołów, tal, rtęć. Zatrucie talem, octanem lub siarczanem talu jest coraz rzadziej spotykane, choć może być przewlekłe, wywołane małymi dawkami talu. Zwykle jest przypadkowe, np.: spożycie produktów żywnościowych skażonych proszkiem owadobójczym zawierającym tal lub kontakt w pracy zawodowej z pestycydami, w skład których wchodzi tal.

Włosy wypadają nam każdego dnia i jest to normalny proces fizjologiczny. Wypadanie włosów jest szczególnie widoczne podczas ich czesania i mycia. Żeby stwierdzić, że włosy wypadają nadmiernie, powinniśmy liczyć wszystkie wypadające włosy w ciągu doby, te tracone samoistnie i te, które tracimy przy czesaniu, przez kilka dni. Na głowie człowieka znajduje się od 100-150 tys. włosów. Dzienna utrata włosów w warunkach fizjologicznych ulega dużym wahaniom indywidualnym, na ogół nie powinna przekraczać od 70–100 włosów dziennie. Problem pojawia się gdy wypada ich ponad 100 dziennie i trwa to dłużej niż kilka tygodni.

Nadmierne wypadanie włosów jest procesem poprzedzającym łysienie, które powstaje wskutek zachwiania równowagi pomiędzy utratą włosów a ich odrostem. Dlatego też nie należy ignorować problemu wypadania włosów.

Odpowiedź na pytanie jak radzić sobie z problemem wypadających włosów – w kolejnym artykule.

Opracowała: Maja Haczyk